هـراز نـیـوز: محسن ابوالحسنی/ کارشناس ارشد اقتصاد* شهر آمل از جمله شهرهایی است که بخاطر جغرافیایی طبیعی و اقتصادی در طی نیم قرن اخیر به شدت مهاجر پذیر بوده است. بطوریکه جمعیت این شهر از 22 هزار نفر در سال 1335 به رقم حدود 222 هزار نفر در سال 1390 رسیده است. (افزایش حدود 10 برابر). این درحالی است که جمعیت کل کشور در سال 1335 حدود 19 میلیون نفر و در سال 1390 حدود 75 میلیون نفر بوده است. (افزایش حدود 4 برابر)
موضوع اقتصاد شهری و برنامه ریزی شهری که با شکل گیری زندگی شهری در ادبیات اقتصادی وارد شده بود، امروزه با گسترش شهرنشینی و متراکم شدن شهرها اهمیت بسیاری یافته است. امروزه اهمیت و نقش موضوعات اقتصاد شهری در حدی است که نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ فرهنگی و اجتماعی هم بر زندگی بشری تاثیر بسزایی داشته و دارد. این تاثیرات و کنش ها بعضاً مثبت و منفی و یا خنثی خواهد بود. بنابراین وظیفه متخصصین اقتصاد شهری و برنامه ریزان و مدیران شهری دنبال کردن یک رویه جهت تضعیف اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت است. بدون شک با طرح و اجرای یک برنامه صحیح و منسجم برای یک جامعه شهری در نهایت هزینه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ناشی از زندگی شهری میتواند به حداقل برسد.
زندگی شهری و بطور مشخص”شهر” نماد زندگی گروهی یا ازدخامی بشر است. ازدحامی که در مراحل اولیه باعث کاهش هزینه های اقتصادی و اجتماعی زندگی می گردد. بطور مشخص تر یعنی با افزایش ازدحام جمعیت در یک منطقه شهری تا سطحی قبل از سطح ازدحام بهینه، هم هزینه های اقتصادی و هم هزینه های اجتماعی زندگی کاهش می یابد. بطوریکه با رسیدن به سطح ازدحام بهینه، این هزینه حداقل میشود. از طرف دیگر، با افزایش ازدحام جمعیت بیش از سطح بهینه، هزینه های هزینه های اقتصادی و اجتماعی به شدت افزایش می یابد.
نمودار زیر نمای کلی از رابطه بین” هزینه های اقتصادی و اجتماعی تحمیل شده به جامعه” و “میزان ازدحام جمعیت” را نشان میدهد.
یک نمونه از هزینه های اجتماعی وقوع جرم است. از لحاظ علمی و تجربی ثابت شده است که هم در جوامع کوچک و هم در جوامع بزرگ و پر ازدحام سطح ارتکاب به جرم بسیار بالاتر از جوامعی است که سطح ازدحام جمعیتی میانه و معتدلی دارند.
از لحاظ اقتصادی نیز بر اساس اصل بازده نسبت به مقیاس تولید، Uشکل بودن هزینه متوسط تولید به راحتی قابل توضیح است. بطوریکه در مراحل اولیه تولید، بازده فزاینده نسبت به مقیاس باعث کاهش هزینه های تولید می گردد، با رسیدن مقدار تولید به سطح مقیاس بهینه، هزینه متوسط تولید حداقل خواهد بود و برای مراحل تولید در سطحی بیش از مقیاس بهینه، بازده نسبت به مقیاس نزولی و درنتیجه هزینه متوسط افزایشی است.
بنابراین اساسی ترین وظیفه مدیران و مسئولان شهری تعریف و اجرای پروژه های شهری است، تابتوان از این طریق اثرات سوء ازدحام جمعیت را تا حدودی کاهش داد.
برای مثال، شهر آمل از جمله شهرهایی است که بخاطر جغرافیایی طبیعی و اقتصادی در طی نیم قرن اخیر به شدت مهاجر پذیر بوده است. بطوریکه جمعیت این شهر از 22 هزار نفر در سال 1335 به رقم حدود 222 هزار نفر در سال 1390 رسیده است. (افزایش حدود 10 برابر). این درحالی است که جمعیت کل کشور در سال 1335 حدود 19 میلیون نفر و در سال 1390 حدود 75 میلیون نفر بوده است. (افزایش حدود 4 برابر)
علاوه بر رشد جمعیت، موضوع پدید آمدن نیاز های جدید زندگی شهری نیز باعث می گردد که مسئله تامین نیازمندی های جامعه شهری اهمیت مضاعف پیدا کند.
سرانه فضای تجاری و خدماتی، سرانه فضای فرهنگی و تفریحی و ورزشی و سرانه فضای سبز و … از یک سو و نیز سرانه شبکه معابر سواره و پیاده شهري از سوی دیگر از مهمترین موضوعاتی است که باید مورد توجه ویژه مدیران و مسئولان شهری قرار گیرد.
مسلماً تعریف و اجرای پروژه های شهری هزینه بالایی دارد. در مقابل نیز”شهر” بعنوان یک نهاد اقتصادی و اجتماعی، پتانسیل های اقتصادی نهفته ای را در خود دارد که برای جبران این هزینه ها میتواند بکار گرفته شود. به عبارت دیگر، این پتانسیل های اقتصادی که حاصل حضور جمعیت شهری است را باید با تعریف پروژه های شهری به رفاه اقتصادی و اجتماعی عامه شهروندان تبدیل نمود. در غیر اینصورت یا این ظرفیت ها و پتانسیل ها برای سالها بلا استفاده باقی میماند و یا ممکن است به جای اینکه نفع عمومی فقط نفع خصوصی را درپی داشته باشد که این مسئله خود باعث بهم خوردن شدید توزیع درآمد و ثروت در جامعه شهری می گردد و این مسئله اخیر نیز پیامدهای اجتماعی را بهمراه خواهد داشت.
نتیجه اینکه با برنامه ریزی شهری و توزیع بهینه کاربری ها، رفاه جامعه شهری می تواند در سطح قابل قبولی باقی بماند.