مائده امینی- شهروند| روابط دیپلماتیک عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با قطر قطع و اتهام این کشور از سوی متحدان، ایجاد بی‌ثباتی در منطقه و حمایت از گروه‌های تروریستی مثل اخوان‌المسلمین اعلام شد.
در ادامه ایجاد این تنش در خاورمیانه، عربستان سعودی اعلام کرد که این اقدام برای حفاظت در برابر «تروریسم و افراط‌گرایی» لازم است و همه نیروهای قطری را از جنگ در یمن خارج کرد. دقایقی بعد خبر قطع همه تماس‌های زمینی، دریایی و هوایی با قطر توسط عربستان اعلام شد و این کشور همه کشورهای دوست و برادر خود را به اقدامی مشابه دعوت کرد. همزمان مصر و امارات متحده عربی قطع روابط با قطر را در خبرگزاری‌های دولتی خود اعلام کردند. کمی بعد خبرآنلاین اعلام کرد که شمار زیادی از هواپیماهای خطوط هوایی قطر درحال عبور از آسمان ایران بوده و ترافیک هوایی بالا رفته است.
داستان به همین جا ختم نشد و «دوحه نیوز» اعلام کرد در پی خبر قطع روابط عربستان و سه کشور دیگر با قطر، مردم این کشور برای ذخیره کردن مواد غذایی و مصرفی به فروشگاه‌ها هجوم آوردند.
اما ایران کجای این داستان است؟ اگر عمان را کنار بگذاریم، روابط ایران با قطر را می‌توان نزدیکترین روابط با یک کشور عربی عضو GCC دانست. قطر همواره ایران را بخشی از راه حل منطقه می‌دانسته و بارها بر این تأکید کرده، همان‌طور که در سخنرانی هک‌شده نیز این نکته گفته شده است. شاهد مثال این ادعا امضای توافقنامه قطر و ایران در سال ٢٠١٠ برای تقویت امنیت علیه تروریست است. این موضوع اقتصاد ایران را دست‌کم برای کوتاه‌مدت در شرایط ویژه‌ای قرار می‌دهد. این اختلاف نظر بین بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان بیش از هر چیز بر بازار انرژی تأثیر می‌گذارد. سوی دیگر این ماجرا به هم خوردن مدل پروازهای منطقه‌ای است که با تحریم راه‌های هوایی قطر از سوی همسایگان، این کشور ناچار می‌شود از آسمان ایران برای فرار از این انحصار استفاده کند و موضوع سوم تغییر احتمالی حجم صادرات مواد غیرنفتی به این کشور بایکوت‌شده عربی است. کارشناسان نفت، صنعت هوایی و غذایی معتقدند تحریم قطر می‌تواند برای ایران یک فرصت اقتصادی باشد؛ «شهروند» امروز با بررسی هر سه چالش موجود، اوضاع آینده روابط ایران و قطر و فرصت‌های احتمالی پیش آمده را بررسی می‌کند.
حباب قیمتی نفت می‌شکند
افزایش قیمت نفت، یک واکنش هیجانی است. محمدعلی خطیبی، تحلیلگر بازار انرژی و نماینده سابق ایران در اوپک ضمن اعلام این موضوع به «شهروند» می‌گوید: کشور قطر در حوزه صادرات نفت، کشور حایز اهمیتی نیست چرا که صادرات نفت آن زیر یک‌میلیون بشکه است. به عقیده این کارشناس افزایش قیمت امروز جهانی نفت یک واکنش هیجانی توسط بازار جهانی است و روند افزایش ادامه نخواهد داشت. خطیبی می‌گوید: فراموش نکنید این تغییر به معنای قطع صادرات قطر نیست و صرفا یک تنش ایجاد شده‌است. ضمن این‌که از زمان اعلام این خبر تا همین لحظه تغییر خاصی روی میزان و نحوه صادرات نفت و گاز قطر ایجاد نشده است. گفتنی است، قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه بازار جهانی به دنبال تشدید تنش‌ها در خاورمیانه و تحت‌تأثیر نشانه‌های محدود شدن عرضه اوپک به بازار، بیش از یک‌درصد افزایش یافت. نفت برنت که قیمت پایه بازار جهانی است، ۷۰ سنت یا ١,٤درصد افزایش یافت و به ٥٠.٦٥ دلار در هر بشکه رسید. از طرفی نفت وست تگزاس اینترمدیت آمریکا به ٤٨.٣٤ دلار در هر بشکه رسید که ۶۸ سنت یا ١.٤درصد نسبت به قیمت نهایی معاملات گذشته افزایش داشت. هر دو قیمت پایه هفته گذشته به دلیل نگرانی‌ها نسبت به افزایش تولید نفت آمریکا و تشدید مازاد عرضه در بازار جهانی، حدود ۴درصد کاهش داشتند.
موضع ایران در اوپک قوی‌تر می‌شود
روابط ایران و قطر گسترش می‌یابد. خطیبی می‌گوید با توجه به تصمیم نهایی وزارت خارجه کشور، تحریم کنونی می‌تواند برای ایران تبدیل به یک فرصت در اوپک شود؛ چرا که در مجامع انرژی جهانی، ایران می‌تواند مواضع خود را با نزدیک شدن به قطر تقویت کند؛ چراکه که همواره در مجمعی مثل اوپک ما شاهد یکسان بودن مواضع کشورهای عربی علیه کشورهای قیمت‌خواهی مثل ایران بودیم. حالا ایران می‌تواند با نزدیکی به قطر، موضع عربستان را تضعیف کند. او در انتها تأکید می‌کند که البته به نظر نمی‌رسد اختلاف کنونی قطر با این ٤ کشور عربی، اختلافی ریشه‌دار و حل‌نشدنی باشد.
خللی در صادرات جهانی ال‌ان‌جی
ایجاد نخواهد شد
هرچند قطر در صادرات نفت وزنه چندان مهمی نیست، اما در صادرات گاز بزرگترین صادر‌کننده ال‌ان‌جی (گاز مایع) در جهان به شمار می‌آید. بلافاصله بعد از اعلام خبر تحریم این امپراتور ال‌ان‌جی، رویترز نوشت: مقامات قطري اطمينان داده‌اند، قطع روابط برخي كشورهاي عربي هيچ تاثير قابل تصوري بر عرضه گاز طبيعي مايع نخواهد داشت ولي با اين همه از آنجايي كه اين يك مسأله ژئوپوليتيك در خاورميانه به شمار مي‌رود و اين امكان وجود دارد كه به بازار انرژي ربط پيدا كند، بنابراين مقامات اين شركت همچنان با دقت تحولات مربوط را زير نظر خواهند داشت. محمود خطیبی در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: قطر روزانه حدود ٧٨میلیون تن ال‌ان‌جی به جهان صادر می‌کند، اما از آنجایی که قراردادهای گازی، از نوع قراردادهای بلندمدت و با پشتوانه حقوقی محکم است، با وجود اتفاقات کنونی، همچنان همه کشورها حتی کشوری مثل خود امارات که نامش در اتحاد علیه قطر قرار دارد، می‌تواند از قطر گاز دریافت کند.
فرصت ایرلاین‌های ایرانی
تنش‌های خاورمیانه به حوزه هوایی هم وارد خواهد شد. روز گذشته، شرکت هواپیمایی «الاتحاد» که مقر آن در ابوظبی قرار دارد، از تعلیق پروازهای خود به قطر خبر داد؛ امکان عبور از آسمان عربستان برای قطر لغو شد. این درحالی است که هواپیمایی قطر سالانه ١٦٥هزار پرواز به بیش از ١٥٠ مقصد در دنیا دارد و اکنون تنها راه پرواز برخی هواپیماهای این کشور از فراز آسمان ایران است. پیش از این، یکی از مهمترین راه‌های ارتباطی حاشیه جنوبی خلیج فارس برای قطر آسمان ایران بود، اما با بایکوت کنونی عربستان، آسمان ایران به تنها راه قطر برای برخی پروازها در این کشور تبدیل شده است. آرمان بیان، کارشناس صنعت هوایی کشور به «شهروند» می‌گوید: اوضاع آن دسته از پروازهای قطر که منتهی به اروپا و آمریکای شمالی است، دستخوش تغییر چشمگیری نخواهد شد؛ چرا که این پروازها پیش از این هم از فراز آسمان ایران عبور می‌کردند اما پروازهای آفریقایی قطر، مستقیما تحت‌الشعاع تحریم کنونی قرار می‌گیرد؛ چرا که با تغییر مسیر، به ایرلاین‌های قطری زمان و هزینه بیشتری تحمیل خواهد کرد. با توجه به هزینه‌هایی که پس از این برای پروازهای آفریقایی مستقیما به قطر تحمیل می‌شود، ایران می‌تواند با فراهم کردن تخفیفات ویژه از وضع کنونی برای خود درآمدزایی و این بحران را برای خود تبدیل به فرصت کند. به گفته بیات، در پروازهای منتهی به خاور دور و جنوب شرق آسیا هم هزینه و زمان بیشتری به‌طور غیرمستقیم به دولت قطر تحمیل خواهد شد که بسته به سیاست خارجی اخذ شده توسط ایران، کشور ما می‌تواند از این دسته از پروازها هم برای خود درآمدزایی کند.
مردم قطر برای خرید و ذخیره مواد غذایی
به فروشگاه‌ها هجوم بردند
در پی اعلام قطع روابط عربستان و چند کشور عربی دیگر با قطر، مردم این کشور برای ذخیره کردن مواد غذایی و مصرفی به فروشگاه‌ها هجوم آوردند. یک شهروند قطری، با اشاره به شلوغی فروشگاه‌ها به دوحه نیوز گفت: من هیچ‌گاه قبلا چنین چیزی را ندیده بودم. مردم سبدهای خود را از مواد غذایی و آب پر کرده‌اند.
کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: کشور ما پتانسیل افزایش صادرات مواد غیرنفتی به قطر را تا ٢ برابر مقدار کنونی دارد و حتی ممکن است با فرصت پیش آمده بخش خصوصی بتواند ١٠٠درصد مایحتاج این کشور را با حمایت دولتی تأمین کند.
وضعیت کنونی تجارت ایران و قطر
به‌طورکلی حجم مبادلات تجاری ایران و قطر خیلی زیاد نبوده و به کمی بیشتر از ١٠٠میلیون دلار می‌رسد که البته در این میان سهم ایران از صادرات بسیار بیشتر از واردات است. عمده صادرات ایران به قطر را محصولات معدنی، انواع کفپوش، زعفران و پسته تشکیل می‌دهد و البته بخشی از این صادرات نیز مربوط به حیوانات زنده است که در مجموع حجم صادرات در سال گذشته به کشور قطر به بیش از ٨٩میلیون دلار رسید. از سوی دیگر، میزان واردات از قطر در همین مدت نیز حدود ١٨میلیون دلار بوده که مهمترین کالاهای وارداتی از این کشور محصولات خونی و مکمل‌های دارویی بوده است. از طرف دیگر این وضع می‌تواند برای قطر یک فرصت تلقی شود، چراکه این کشور با عربستان رقابت اقتصادی دارد و ایران می‌تواند با استفاده از این فرصت، صادرات خود را به قطر گسترش دهد.
محمود خطیبی، کارشناس نفت و انرژی: مواضع ایران در اوپک قوی‌تر می‌شود آرمان بیات، کارشناس صنعت هوایی: به ایرلاین‌های قطری برای پروازهای آفریقایی، هزینه و زمان بیشتری تحمیل خواهد شد بخش خصوصی می‌تواند صادرات مواد ضروری و غیرنفتی ایران به قطر را دو برابر کند
