مفاسد اجتماعی دغدغه دیروز، امروز و فردای ما

مقدمه:

   در بينش قرآني مفاسد اجتماعی می تواند در بروز بلایای سماوی و ارضی بر همه ی آحاد جامعه موثر باشد درآیه 41 سوره روم در این خصوص آمده است «ظَهَرَ الْفَسادْ فِي البَرّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ ايدي النّاس:‌ مفاسد به خاطر كارهاي بد مردم در دريا و خشكي، ظاهر می شوند». با این کلام سکوت در برابر وقوع هر مفسده ای، آثار زیانبار و خطرناکی دارد که اثر سوء آن به تک تک افراد جامعه آسیب می رساند. قصه ی مفاسد اجتماعی به قصه ی قایقی شباهت دارد که ابلهی در میان سرنشینان آن قصد سوراخ کردن مکان خود را دارد. گرچه این ابله فقط مکان اختصاصی خود را سوراخ می کند و مدعی است که تجاوزی به جایگاه دیگران ندارد و حتی طلبکارانه ادعا می کند که برای مکان اختصاصی خود پول داده و بلیط هم گرفته است اما کدام عاقلی این توجیهات را قبول می کند. سکوت و انفعال هر یک از سر نشینان – بخوانیم اعضاء جامعه –  در مقابل بلاهت او- بخوانیم مفسد اجتماعی- ، موجب غرق شدن تمام قایق – بخوانیم حیات جامعه – خواهد شد از همین رو ضرورت مواجهه با مفاسد جامعه و وجوب هوشیاری همگان در برخورد با مظاهر فساد هویدا خواهد شد. با این کلام، عقلاً و منطقاً، امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وسیله ای نه فقط برای نجات جامعه بلکه حتی برای نجات خود می تواند عامل مهمی برای رفع دغدغه ی دیروز و امروز و حتی فردای ما محسوب شود.

در آموزه های علم پزشکی و به تأسی از آن در علم جرم شناختی، غالباً بر شعار « پیشگیری بهتر از درمان است» تأکید و توصیه فراوان می شود. در تعالیم اسلامی نیز قدم اول اصلاح، تهذیب نفس و دعوت جامعه به انديشيدن است. پیامبر اکرم(ص) اولين حركت انقلابی خود را دعوت مردم به تعقل و تفكر اعلام نمودند. اما عقل و منطق خود بر این باور است که گاهی درمان بیماری به از بین بردن ریشه های آن بستگی دارد. مانند کشیدن دندان فاسد وبه دور افکندن آن بعد از نا امید شدن از اصلاح آن. البته نقش ایمان به خدا را در اصلاح جامعه  و درمان مفاسداجتماعی نباید نادیده گرفت.انبیاء اللهی ایمان واقعی را تنها راه معالجه می دانستند. علوم نوین دانش بشری نیز به این موضوع اذعان می نمایند.  ویلیام جیمز روان شناس مشهور می گوید: « میان ما و خدا پیوندی ناگسستنی برقرار است. اگر ما خودمان را تحت اشراف خدای سبحانه و تعالی قرار دهیم، همه آرزوها و خواسته هایمان تحقق یافته است»ایمان از جمله نیروهای است که ناگزیر باید در اختیار انسان باشد تا آدمی را در زندگی مدد رساند و فقدان ایمان هشدار دهنده ی ناتوان ماندن از درگیری با زندگی است.دیل کارنگی می گوید: «جدید ترین دانش بشری، روان پزشکی، همان حرف های ادیان را می زند. چرا؟ زیرا روان پزشکان درک کرده اند که ایمان نیرومند، و گرایش به دین و نماز است که می تواند نگرانی ها و ترس ها و پراکندگی های عصبی را مقهور گرداند و بیش از نیمی از بیماری هایی را که دچار آنان هستیم شفا دهد.». آری. روان پزشکان این مطلب را درک می کنند. سخنگوی آنان دکتر ا.ا.بریل می گوید:« انسان دیندار راستین، هرگز دچار بیماری روانی نمی شود».دکتر کارل یونگ بزرگترین روان پزشک معاصر می گرید:«در طی 30 سال گذشته اشخاصی از ملیت های مختلف جهان متمدن، با من مشاوره کرده اند و صدها بیمار را در مان کرده ام. حتی یک مشکل نبوده و نیست که علت اساسی آن فقدان دین و کنار گذاشتن و بی اعتنایی کردن به تعالیم دینی نباشد.»دکتر بول ارنست آدولف استادیار تشریح در دانشگاه سنت جونز و عضو جمعیت جراحان امریکایی می گوید:« من یقین پیدا کرده ام به اینکه درمان واقعی باید روح و جسم را با هم و همزمان قرار گیرد».بعد از این مقدمه ابتدا لازم است شناخت اجمالی از مفاسد اجتماعی داشته باشیم و سپس علل آن و بعد راهکارهای مبارزه با آن را بررسی نماییم.

مفاسد اجتماعی چیست؟ مفاسد اجتماعی به رفتارهای مخالف با قانون و عرف جامعه گفته می شود که آسیبهای آن به اجتماع و عموم جامعه بیشتر از آسیب های فردی است. مواردی هچون روابط نامشروع، بی حجابی و بد حجابی، اعتیاد، الکلیسم، ربا خواری، رانت خواری (از مفاسد اقتصادی که می تواند شاخه ای از مفاسد اجتماعی باشد)… نمونه هایی از مفاسد اجتماعی اند

علل بروز مفاسد اجتماعی: گرچه انواع مفاسد اجتماعی هر کدام دارای علل مخصوص به خود است وریش یابی هر یک از آنها بطور مجزا به مجالی بیشتر نیازمند است اما به طور مختصر ریشه مشترک اکثر مفاسد اجتماعی را می توان موارد زیر دانست عدم توضیح موارد ذیل به دلیل آشکاری آنها و از جهت یکفی العاقل بالاشاره می باشد :

–          هوای نفس و امیال سرکش حیوانی

–          لقمه حرام و ارتزاق شبهه ناک

–          فقر مالی و اقتصادی

–          نابرابری و تبعیض در استفاده و بهره مندی از امکانات اجتماعی(رانت های اقتصادی، اجتماعی، اطلاعاتی…)

–          بروز و ظهور پدیده آقازادگی به عنوان آسیب و آفت جدی جامعه و ویژه خواری آنها

–          تزلزل گرایش نسل جوان به دین به علت مشاهده ی ویژه خواری و عدم بر خورد مناسب با پدیده ی مذکور.

–          بی کاری فراوان و روی آوری جوانان به مشاغل کاذب و ممنوعه با ولع شدید به ثرو تهای یک شبه .

–          اسراف ناشی از ثروتهای بادآورده : بیشتر انحرافات جنسی و اعتیاد به مشروبات و مواد مخدّر در بین اقشار پر درآمد اجتماعی ناشی از استغنا و ثروتمندی است

–          فقر فرهنگی و عقیدتی

–          استحاله فرهنگی

–          جایگزینی الگوی رفتاری غربی بجای الگوی اللهی (تغییر سبک زندگی) در نتیجه، جایگزینی الگوی مصرفی و تجمل گرایی بجای الگوی شایسته شرقی و اسلامی و جایگزینی انسانهای الگوی غربی بجای الگوهای ملی و مذهبی

–          اصالت دادن به انسان یا اومانیسم و رسیدن به کمال لذت انسانی که محصول تفکر لیبرالی است.

–          عدم تعیین مسئول تقنین و اجرای قوانین فرهنگی و اجتماعی و فرافکنی مسئولیت آن از سوی مسئولین اجرایی.

–          اختلاف طبقاتی ناشی از بی نظمی اقتصادی و بروز رانتهای مالی و اطلاعاتی.

–          از هم پاشیدگی نظام خانواده و طلاق و معضلی بنام فرزندان طلاق.

–          مهاجرت از خرده جوامع به کلان شهرها و تأثیر پذیری  آنها در اثر آداپتیزه شدن.

پیشگیری از مفاسد اجتماعی

در آموزه‌های جرم‌شناختی، تاکنون اشکال مختلفی از پیشگیری، مانند پیشگیری اجتماعی، وضعی و پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالث احصا شده است که شناسایی ابتدایی و مختصر آنها خالی از لطف نیست.

پیش گیری اجتماعی مجموعه اقداماتی است که هدف آن خنثی کردن عواملی که در تکوین جرم تاثیر گذار هستند و این به معنای مداخله در محیط های عمومی و شخصی است. محیط های اجتماعی عمومی مانند محیط های اقتصادی ،فرهنگی و سیاسی که نسبت به همه مشترک هستند.محیط های اجتماعی شخصی مانند خانواده ،محله و…

پیشگیری وضعی شیوه ای از پیش گیری است که با تغییر وضعیت فرد در معرض بزهکاری و بزه دیدگی  ویا تغییر شرایط محیطی مانند زمان و مکان در صدد است از ارتکاب جرم توسط فرد مصمم به انجام جرم ،جلوگیری کند. کارکرد پیشگیری وضعی از جرم در این است که ابزار و فرصت ارتکاب جرم را از مجرم سلب می‎کند

-دشوار ساختن ارتکاب جرم از طریق: الف. حفاظت از آماجها و قربانیان جرم؛ ب.‌کنترل و ایجاد محدودیت در دسترس به موقعیتهای جرم‎زا؛ ج. منحرف کردن مجرمان؛ و د. ‌برچیدن ابزار ارتکاب جرم.

2-افزایش خطرپذیری مجرمان از طریق: الف. مراقبت از ورودیها و خروجیها؛ ب. مراقبت رسمی؛ ج. مراقبت غیررسمی؛‌ و د. مراقبت‎ طبیعی.

3-کاهش جاذبه از آماجها و قربانیان جرم از طریق:‌ الف. حذف آماجهای جرم؛‌ ب.‌علامت‌گذاری اموال؛ ج. تقلیل فرصتهای وسوسه‎انگیز؛‌ و د. وضع قواعد خاص.

پیشگیری اولیه یا نخستین (Primary Prevention):

پیشگیری نخستین یعنی مصون کردن افراد از رهگذر مبارزه با همه زمینه های ارتکاب جرم که در چارچوب توسعه اجتماعی قرار می گیرند

پیشگیری دومین Secondary Prevention)):

 یعنی به کارگیری شیوه هایی برای حمایت از افراد در آستانه خطر. مانند: معتادان، ولگردان و کودکان بی سرپرست و خیابانی

* پیشگیری ثالث یا سومین (Thertiary Prevention):

این نوع پیشگیری شامل برنامه هایی از قبیل: مشاوره برای زنان و بچه ها، مداخلات کیفری و گروه های گوناگون می باشد. تلاش های پیشگیرانه در این مرحله برای جلوگیری از رفتارهای مجرمانه است تا مجرمان اصلاح و با محیط اجتماعی خود سازگار شوند و به ارتکاب مجدد جرم گرایش پیدا نکنند. حال با این رویکرد می توان برای مفاسد اجتماعی در دو رویکرد پیشگیرانه و رویکرد واکنشگرایانه به موضوع پرداخت نگارنده جهت اختصار به طور تیتر وار به مصادیق این دو رویکرد اشاره خواهد کرد:

روش های پیشگیرانه

با عنایت به مباحث مربوط به پیشگیری اهم روشهای پیشگیری از مفاسد اجتماعی را می توان به شرح ذیل دانست:

–          ارتقاء جایگاه خانواده سالم.

–          شناساندن و معرفی خانواده ی مومن و معرفی جایگاه اجتماعی برتر آن، تبیین امنیت و آرامش فردی و اجتماعی در سایه سار خانواده مومن.

–          فراهم سازی فضای مناسب فرهنگی، ورزشی، اجتماعی، هنری.

–          بستر سازی مناسب برای بروز و ظهور هنر های متعهد و پاک .

–          ارتقاء سطح ایمان مردم و تطهیر ساحت مقدس افراد مومن از افراد مومن نما.

–          غربال گری الگوهای نامناسب خانوادگی و اجتماعی.

–          مبارزه جدی با پدیده آقازادگی از طریق برخورد قهرآمیز، کیفری، مشهود و علنی.

–          برخوردی برابر و بدون تبعیض در کیفر با پددیده آقازادگی.

–          افشاء و ممییزی پدیده آقازادگی منفی از آقازادگی مثبت.

–           تطهیر ساحت مقدس روحانیت از وجود افراد روحانی نما.

–          انسداد راهای رانت وویژه خواری اقتصادی و مبارزه علنی با آنان.

–          مبارزه با فقر و اقدام در جهت ايجاد عدالت اقتصادي و اجتماعي.

–          ارتقاء فرهنگ عمومی از طریق اطلاع رسانی اجتماعی نمادی از امر به معروف عمومی.

–          گسترش فرهنگ امر به معروف ونهی از منکر در همه ی شئونات زندگی و آموزش آن به عنوان یک ضرورت از ابتدای سنین آموزشی.

–          ارتقاء و معرفی سطح جایگاه زن و معرفی جایگاه حقیقی و نه واقعی آن.

–          انسداد ورود کالا، وسایل و آلاتی که زمینه جرایم و مفاسد اجتماعی را فراهم می کند.

–          شناسایی مراکز و مراجع ساخت تجهیزات و وسایل مفاسد اجتماعی مانند ساخت مشروبات ،آلات قمار، تجهیزات ماهواره ای، البسه خلاف عفت عمومی، انسداد و انهدام آنها

–          اشتغال جوانان و وادار کردن آنان به مشاغل تولیدی و واسطه ای لازم و ضروری نه کاذب.

–          مشغول کردن جوانان به امور اساسی زندگی از قبیل ازدواج و فراهم کردن زمینه ها و بر طرف کردن موانع آنها.

–          برخورد کنشی با ماهواره (ساخت برنامه های مناسب علمی و فرهنگی ورزشی و تفریحی ….با کیفیت عالی و جذاب به طوری که با کانالهای بزرگ ماهواره ای )برابری نماید.

–           برحورد واکنشی با ماهواره در برخورد با تولیدکنندگان و مروجین بی بند وباری سازندگان، تولیدکنندگان برنامه های غیر اخلاقی داخلی و حتی مورد تعقیب قرار دادن آنها در عرصه ی بین المللی از طرق مقتضی (برخورد با علت ها  نه با معلول. جمع آوری دیش های و ابزار ماهواره ای برخورد با معلول است نه با علت. این امر مقبولیت اجتماعی و مردمی مبارزه را کم خواهد کرد و در نتیجه سطح همکاری عمومی را کاهش خواهد داد.

–          ایجاد اختلال در برنامه های ماهوار ه ای معارض با حیات و حیای خانواده از طریق هکرهای قوی و هوشمند.

–          حضور پلیس به عنوان چشم بینای کنترل گر در برخی از مراکز جرم خیز .

–          رویکرد واکنشگرایانه

–          کشف، تعقیب و حضور به موقع ضابطین قوه قضائیه(پلیس) در مبارزه با ریشه های مفاسد اجتماعی.

–          پی گیری، برخورد مناسب، به موقع و جدی قوه قضاییه با مفاسد اجتماعی.

–          مشاهده حتمیت و قطعیت کیفر از سوی ناکرده بزه( مردمی که اگرچه هنوز جرمی انجام نداده اند ولی تمایل به ارتکاب جرم دارند)

–          محکومیت افراد حرفه ای  به کیفر های سنگین بر اساس سابقه  و اشتهار و معرفی محکومیت آنها برای عبرت آموزی عمومی و محرومیت آنها از برخی حقوق اجتماعی مانند حق خروج از کشور، محروم حق تحصیل(تحصیلات مقدماتی و عالی)، حق رانندگی، حق تأسیس شرکت، مؤسسه و مانند آن به شکل موقت یا دائم

–          و محکومیت های ارشادی و ناچیز و غیر سرکوبگرانه برای مصرف کنندگان خرده پای محصولات مفاسد اجتماعی به عنوان برخورد ساده با معلول بجای علت.

راتب این سطور من باب ضرورت، و از روی امر به معروف و نهی از منکر، دغدغه های دیروز، امروز و فردای جامعه را به بیان به بنان آورده است. امری که متاسفانه مسئولین قوای مختلف با فرافکنی مسئولیت تعقیب و پی گیری آن و عدم ابهام زدایی آن، خود در غرق شدن جامعه در گرداب مفاسد بی تقصیر نخواهند بود.

دکتر نبی پور