هر آنچه باید درباره آزمایش خون و نحوه خواندن آن بدانید

یکی از روش های تشخیص بیماری ها، آزمایش ابتدایی خون یا پانل خونی است. آزمایش خون می تواند علائم بیماری ها، مواد زائد درون خون و … را تشخیص دهد. با یک ویزیت و یک آزمایش خون ساده که توسط پزشک پس از معاینه بالینی تجویز می شود، از وضعیت سلامت خودتان باخبر می شوید.

بعد از گرفتن جواب آزمایش احتمالا چیزی از آن متوجه نمی شوید و حتما باید از یک پزشک کمک بگیرید، اما اگر اطلاعات خود را در این زمینه گسترش دهید، می توانید برگه آزمایش خود را به راحتی بخوانید و تفسیر کنید. 

زمان انجام آزمایشات دوره ای خون

انجام آزمایش خون برای هر شخص تقریبا هر شش ماه یک بار لازم است. اما افرادی که دچار بیماری خاصی هستند باید بنابر نظر پزشک معالج خود، آزمایشات لازم را در دوره های کوتاه تری انجام دهند.

بهترین زمان برای دادن آزمایش خون در روز

زمان انجام آزمایش خون بستگی به نوع آزمایش دارد، به طور مثال، آزمایش قند خون ناشتا باید صبح و به صورت ناشتا انجام شود، تست کورتیزول نیز بهتر است 8 صبح یا 4 بعد از ظهر انجام شود.

شمارش کامل سلول های خون

شمارش کامل خون یا CBC به بررسی سلول های خونی از نظر تعداد، سایز و شکل ظاهری آنها و همچنین اندازه گیری مقدار هموگلوبین و هماتوکریت می گویند.

تشخیص کم خونی با انجام آزمایش خون

کم خونی را می توان در یک آزمایش خون cbc با مطالعه پارامترهای خونی مانند تعداد گلبول های قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون تشخیص داد.

تشخیص بالا بودن میزان چربی خون با انجام یک آزمایش خون

بالا بودن میزان چربی خون را می توان با یک آزمایش و اندازه گیری میزان تری گلیسیرید خون تشخیص داد. اگر تری گلیسرید خون بالای 400 میلی گرم در دسی لیتر و میزان کلسترول بالای 240 میلی گرم در دسی لیتر باشد، چربی خون بالایی دارید.

هر چند وقت یک بار باید آزمایش چربی خون بدهیم؟

مهم ترین عامل گرفتگی رگ های قلب و سایر عروق، بالا بودن چربی خون است. همه افراد بالای 20 سال باید یک بار در سال، با انجام یک آزمایش خون ساده از لحاظ چربی های خون شامل کلسترول تام، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری گلیسیرید ها بررسی شوند، اگر نتایج طبیعی بود این آزمایش باید حداقل هر 5 سال یک بار تا 40 سالگی و پس از آن هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار شود. از 50 سالگی به بعد نیز سالی یک بار باید انجام شود.

تشخیص اختلالات تیروئید با آزمایش خون

اندازه گیری T3 (میزان طبیعی در افراد بالغ :0.52 تا 1.85 نانوگرم در میلی لیتر)، T4 (میزان طبیعی در افراد بالغ:4 تا 13 میکرو گرم در دسی لیتر) و TSH (میزان طبیعی در افراد بالغ:0.32 تا 5.2 میکرویونیت در میلی لیتر) عمده ترین آزمایشی است که برای غده تیروئید انجام می شود. در صورت اختلال در این اعداد شخص دچار پرکاری یا کم کاری تیروئید خواهد شد.

آزمایش خون و تشخیص مقدار قند خون

برای تشخیص میزان قند خون انجام یک آزمایش خون الزامی است، قند خون ناشتا به صورت طبیعی بین 70 تا 99 میلی گرم در دسی لیتر است، بنابراین اگر قند خون از عدد 126 بالاتر رود شخص دچار دیابت می شود. در مرحله پیش دیابت، قند خون بین 100 تا 126 است. آزمایش HbA1C در یک دوره زمانی، میزان قند خون را در بدن چک می کند؛ اگر میزان آن از 9 درصد بالاتر باشد بیانگر قند خون بالا است.

هر چند وقت یک بار آزمایش قند خون دهیم؟

افراد بعد از 40 سالگی باید یک بار آزمایش قند خون را انجام دهند، در صورت طبیعی بودن نتیجه تا 50 سالگی هر دو سال یکبار و بعد از 50 سالگی آزمایش قند خون باید سالی یک بار انجام شود. اگر از شرایط زیر برخوردارید باید به طور مرتب از لحاظ قند خون بررسی شوید:

سابقه داشتن دیابت نوع دو در بستگان درجه اول، شاخص توده بدنی (BMI) 25 یا بیشتر، داشتن زندگی بدون تحرک، بارداری، فشار خون بالا ( 14 روی 9)، میزان کلسترول خوب خون مساوی یا کمتر از 35، تری گلیسیرید مساوی یا بیشتر از 250 میلی گرم در دسی لیتر، سابقه کیست های متعدد تخمدان و بیماری های عروقی.

آزمایش خون یک روش تشخیص برای اختلالات کبدی

برای تشخیص اختلالات کبدی از جمله هپاتیت، انجام آزمایش خون ضروری است. معمولا ساده ترین آزمایشات کبدی عبارتند از:SGPT (میزان طبیعی:در خانم ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 41 واحد در لیتر) و SGOT (میزان طبیعی:در خانم ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 37 واحد در لیتر).

دلایل افزایش میزان SGPT و SGOT در خون عبارتند از:

عفونت های ویروسی مانند هپاتیت که باعث آسیب کبد می شود.

مصرف بعضی داروها که بر کبد تاثیر می گذارند.

تست های مربوط به کلیه در آزمایش خون

در آزمایش خون، اوره ( BUN ) و کراتینین( Cr ) دو آزمایش برای عملکرد کلیه هستند، اگر شما به کم کاری یا اختلالات شدید کلیوی دچار باشید، میزان اوره و کراتین شما از مقدار طبیعی بالاتراست. افرادی که مبتلا به کم کاری کلیه، درد های کلیوی، عفونت های کلیوی یا ناچار به دیالیز هستند باید این آزمایشات را به طور مرتب انجام دهند.

مقدار طبیعی اوره در خانمها بین 7.9 تا 20 mg/dl و مقدار طبیعی کراتینین بین 0.6 تا 1.2 mg/dl و در آقایان 0.8 تا 1.3 mg/dl است.

چه افرادی باید آزمایش اسید اوریک بدهند؟

اگر پزشک به وجود سنگ کلیه و بیماری نقرس در شما مشکوک شود، انجام آزمایش اسید اوریک را تجویز می کند. مقدار طبیعی اسید اوریک در آقایان 3.6 تا 8.2 میلی گرم در دسی لیتر و در خانم ها 2.6 تا 6.1 میلی گرم در دسی لیتر است.

لزوم اندازه گیری ویتامین ها برای این افراد در آزمایش خون

پزشک برای اندازه گیری ویتامین ها، آزمایش خون تجویز می کند. ویتامین های D و B12 عمده ترین ویتامین هایی هستند که به طور روتین اندازه گیری می شوند. بررسی ویتامین D برای جذب کلسیم، پوکی استخوان بخصوص در بانوان، بررسی اختلالات سوء جذب، مطالعات و بررسی سرطان ها ازجمله سرطان پستان، سرطان پانکراس، سرطان کولون لازم است.

میزان طبیعی این ویتامین بین 25 تا 80 ng/ml است. برای دانستن نوعی کم خونی و بعضی اختلالات سیستم گوارشی، ویتامین B12 را بررسی می کنند، میزان طبیعی این ویتامین بین 160 تا 950 pg/ml است.

اندازه گیری هورمون ها در آزمایش خون

پزشک برای اندازه گیری هورمون ها از آزمایش خون استفاده می کند و متناسب با نوع تشخیص، هورمون های مختلفی را برای اندازه گیری انتخاب می کند؛ زیرا هورمون ها طیف وسیعی دارند. رایج ترین هورمون هایی که بررسی می شوند عبارتند از :

هورمون بارداری (BHCG)، هورمون های تیروئیدی و هورمون های جنسی که بسته به نوع اختلال و جنس فرد در خواست می شوند. رایج ترین هورمون های جنسی در مردان PSA (برای بررسی عملکرد پروستات) و در خانم ها LH و FSH هستند.

اندازه گیری مواد معدنی در آزمایش خون و برای کدام افراد

کودکان، افراد سالخورده و بانوان در سنین و شرایط خاص که دچار اختلالات متابولیکی هستند باید از نظر مواد معدنی مورد آزمایش قرارگیرند.

تشخیص سرطان از روی آزمایش خون

خوشبختانه با پیشرفت علوم آزمایشگاهی، با یک آزمایش خون ساده می توان از بروز سرطان ها آگاهی یافت و به موقع جلوی پیشرفت آنها را گرفت.البته این موضوع مشروط به انجام به موقع آزمایش و درمان سریع بیماری است.

علت کبود شدن دست بعد از دادن آزمایش خون

کبود شدن دست به علت حساس بودن پوست بیمار، مدت زمان اعمال فشار روی محل نمونه گیری و انجام رگ گیری غلط توسط نمونه گیر ایجاد می شود.

عوامل ایجاد تداخل در نتیجه آزمایش خون

عوامل ایجاد تداخل و تیجه کاذب در آزمایشات خونی عبارتند از :

مصرف دارو ها، ورزش کردن، زمان خون گیری (صبح یا عصر)، حاملگی، اضطراب ، افسردگی ، تروما (ضربه) و ناشتا نبودن در برخی آزمایشات.

بنابراین همیشه باید مسئول پذیرش آزمایشگاه را از این موارد آگاه کرده و توصیه به ناشتا بودن را رعایت کنید.

آیا طبیعی نبودن نتیجه آزمایش خون نشانه بیماری است؟

وجود یک نتیجه خارج از محدوده طبیعی به تنهایی نمی تواند دلیل بر وجود بیماری باشد. در پنج درصد از افراد سالم هم ممکن است نتیجه یک آزمایش خارج از حدود طبیعی باشد.

میزان احتمال خطا در آزمایشات خون

با توجه به اینکه امروزه آزمایشات به صورت اتوماسیون دستگاهی انجام می شود، میزان خطا به حداقل ممکن رسیده است. علاوه براینآزمایشگاه ها با انجام کنترل کیفی و کالیبراسیون دستگاه ها سعی بر به حداقل رساندن میزان خطای کاری خود دارند.

نکاتی کلیدی قبل از انجام آزمایش خون

رعایت بعضی نکات باعث جواب گیری دقیق آزمایشها می شود و بعضی فعالیت ها و بی دقتی ها باعث می شوند که جواب آزمایش به صورت کاذب منفی یا مثبت شود یا اینکه مقادیر پارامترهای آن تغییر یابد. این نکات عبارتند از:

ناشتا بودن

برای انجام بعضی آزمایش ها مانند آزمایش قند خون ناشتا، تری گلیسیرید وکلسترول، ناشتا بودن افراد الزامی است؛ زیرا غذا خوردن مواد غذایی باعث تغییر در نتیجه آزمایش می شود.

نکاتی درمورد آزمایش های ناشتا

• خوردن شام سبک شب قبل از انجام آزمایش
• 10 تا 12 ساعت نخوردن مواد غذایی به جز آب قبل از مراجعه به آزمایشگاه، البته مصرف آب هم به تجویز پزشک بستگی دارد.
• در زمان ناشتا بودن مسواک زدن مجاز است.
• از استعمال دخانیات، جویدن آدامس ، مصرف قرص های نرم کننده گلو، شربت های سینه، انجام تمرین های بدنی و ورزش در زمان ناشتا بودن پرهیز کنید.
• مدت زمان ناشتایی در آزمایش های مربوط به چربی خون مثل تری گلیسیرید و کلسترول حداقل 12 ساعت است.
• 8ساعت ناشتایی برای اندازه گیری نیتروژن اوره خون ( BUN ) کافی است. برای آزمایش اسید اوریک خون نیز حداقل هشت ساعت و آزمایش آهن هم 10 تا 12 ساعت ناشتایی لازم است.
• ناشتا بودن برای انجام تست های کبد نیاز نیست اما بهتر است برای گرفتن نتیجه دقیق ترحداقل چند ساعت ناشتا باشید. سه روز قبل از انجام این آزمایشات هیچ گونه تزریق عضلانی انجام ندهید.
• آزمایش هورمون های تیروئیدی به ناشتا بودن نیاز ندارد اما بهتر است سه ساعت قبل از انجام آزمایش به دلیل تاثیر کدورت ناشی از خوردن چربی مواد غذایی مصرف نکنید.
• برای پیشگیری از تاثیر گرسنگی زیاد بیش از 16 ساعت در حالت ناشتا نباشید.
• در بعضی آزمایش ها قطع قرص های مصرفی تان لازم است، بنابراین در این مورد از پزشک خود یا مسئول آزمایشگاه سوال کنید.

نکاتی کاربردی قبل از انجام آزمایش قند خون

آزمایش قند خون دو ساعته یکی از آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری دیابت است. پس از 10 تا 12 ساعت ناشتایی آزمایش قند خون ناشتا ( FBS ) انجام می شود و بعد برحسب درخواست پزشک در آزمایشگاه شربت قند می دهندو یا توصیه به صبحانه خوردن می کنند، سپس با گذشت دو ساعت دوباره آزمایش می گیرند.

در آزمایش قند خون به نکات زیر توجه کنید:

• اگر دیابتی هستید صبحانه ای را که هر روز به طور معمول می خورید ، بخورید.
• در صورتی که دیابت ندارید، صبحانه ای شیرین حاوی 40 تا 75 گرم کربوهیدرات بخورید.
• با خوردن آخرین لقمه صبحانه زمان را یادداشت کرده و دقیقا دو ساعت بعد، برای خون گیری به آزمایشگاه مراجعه کنید.
• دو ساعت پس از صرف صبحانه از مصرف هرگونه خوراکی یا نوشیدنی یا کشیدن سیگار خودداری کنید. فقط نوشیدن آب مجاز می باشد.
• هیچ گونه تحرک غیرمتعارف مانند ورزش و پیاده روی در فاصله خون گیری اول و دوم نباید داشته باشید.
• دری ک روز آزمایش قند ناشتا و دو ساعته را انجام دهید.
• حتما قبل از ساعت 10 صبح آزمایش را شروع کنید به طوری که آزمایش قند دو ساعته حداکثر تا ساعت 12به اتمام برسد.

نکات مهم در مورد رژیم غذایی قبل از انجام آزمایشات خون مختلف

• یک هفته پیش از انجام آزمایش کلسترول خون با مشورت پزشک، رژیم غذایی معمولی داشته باشید اما منع مصرف چربی نداشته باشید.
• حداقل دو تا سه روز پیش از انجام آزمایش نیتروژن اوره خون ( BUN ) از مصرف گوشت زیاد خودداری کنید.
• مصرف الکل باعث افزایش آنزیم های کبدی از جمله آلکالین فسفاتاز، SGOT ،SGPT می شود.
• شب قبل از تست آهن نباید غذای غنی از آهن مثل گوشت قرمز مصرف کنید.

توصیه های ضروری قبل از انجام آزمایش پروستات

برای تشخیص زودرس بزرگی و سرطان پروستات آزمایش PSA انجام می شود. اواسط دهه چهارم زندگی به طور منظم و حداقل سالی یک بار برای مردان توصیه می شود.

 نکاتی که قبل از انجام آزمایش پروستات باید رعایت شوند عبارتند از:

• معاینه پروستات، نمونه برداری از آن یا معاینه مقعد نباید یک هفته قبل از انجام آزمایش انجام شود.
• 48 ساعت قبل از انجام آزمایش انزال یا مقاربت جنسی نداشته باشید، همچنین در این فاصله دوچرخه سواری نکنید.
• در صورت سونوگرافی از پروستات تان در روز های اخیر آن را به مسئول آزمایشگاه ارائه دهید.
• رادیوتراپی و تستوسترون باعث افزایش نتایج این آزمایش می شوند. این موارد را به پزشک یا مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.
• برای نمونه گیری تستوسترون بهتر است صبح مراجعه کنید زیرا سطح این هورمون صبح ها بالاتر است.

توصیه های برای قبل از انجام آزمایش ادرار

برای تشخیص و اثبات وجود بعضی از مواد و سلول ها از جمله قند، پروتئین، گلبول های سفید و گلبول های قرمز خون، آزمایش کامل ادرار انجام می شود. اگر در ادرار عفونت وجود داشته باشد با انجام کشت ادرار می توان به آن پی برد. در این صورت با رشد باکتری های مسبب عفونت، نوع آنها و نحوه درمان مشخص می شود. نتایج آزمایش ادرار و کشت آن به خصوص از نظر تشخیص عفونت ها زمانی دچار اشکال می شود که نمونه ادرار در زمان جمع آوری آلوده شود. بنابراین به نکات زیر توجه کنید:

 مواردی که قبل از انجام آزمایش ادرار باید رعایت شوند عبارتند از:

• نخستین ادرار صبحگاهی بهترین نمونه جهت تشخیص عفونت های ادراری است.
• شب قبل از انجام آزمایش، برای تجزیه کامل ادرار، از مواد آبکی کمتری استفاده کنید. همچنین از نوشیدن مقادیر زیاد آب و مایعات پیش از انجام آزمایش خودداری کنید.
• شب قبل از نمونه برداری حمام کنید.
• محل خروج ادرار را قبل از نمونه گیری با آب و صابون شست وشو داده و با دستمال یک بار مصرف خشک کنید.
• دهانه یا قسمت داخلی درب یا داخل ظرف نمونه گیری نباید با پوست تماس داشته باشند.
• بعد از تخلیه چند قطره اول ادرار در توالت، ظرف نمونه را تا نیمه پر کنید.
• باید قبل از شروع مصرف آنتی بیوتیک آزمایش کشت ادرار انجام شود. اگر درطی یک هفته گذشته آنتی بیوتیک مصرف کرده اید و یا در حال مصرف آنتی بیوتیک هستید بهتر است پزشک معالج را در جریان بگذارید.

نکته:در حالت عادی پروتئین در ادرار وجود ندارد. دفع پروتئین در ادرار نشانه صدمات کلیوی، دیابت یا فشار خون بالا است.

علت انجام ندادن آزمایش تیروئید بعد از جراحی

جراحی باعث وارد شدن استرس های شدیدی به فرد می شود و این استرس ها باعث کاهش میزان هورمون های تیروئیدی می شوند. بنابراین توصیه می شود تا دو هفته بعد از جراحی، آزمایش های تیروئید را انجام ندهید. عوامل دیگری مانند قرص های ضد بارداری و آمیودارون (داروی قلبی) نیز موجب افزایش هورمونهای استرس می شوند.غلظت هورمون های تیروئیدی در تابستان 20 درصد کمتر از زمستان است.

آزمایش ادرار 24 ساعته برای این افراد

در آزمایش های ادرار 24ساعته برای تشخیص بیماری به خصوص بیماری های کلیوی به فاکتورهایی نیاز داریم. بررسی کیفی و سریع بیماری هایی که وجودشان از طریق ادرار مشخص می شود از طریق آزمایش ادرار معمولی امکان پذیر است.

 به این نکات در آزمایش ادرار 24 ساعته توجه کنید:

• طی 24 ساعت باید نمونه ادرار جمع آوری شود، به همین علت از طرف آزمایشگاه گالنی به شما داده می شود که حاوی مواد نگهدارنده مایع یا جامداست، شما باید ازخالی کردن یا بو کردن این مواد اجتناب کنید.
• در زمان آزمایش طبق معمول مایعات را مصرف کنید.
• برای جمع آوری نمونه، اولین دفع ادرار را دور بریزید و سپس زمان دقیق را یادداشت کنید و بعد از آن به مدت 24 ساعت یعنی تمام نوبت های دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع کنید.
• ظرف نمونه را در جای خنک نگهداری کنید.