آموزگار جاوید / درگذشت آیت اللّه میرزا هاشم آملی رحمه الله
پدید آورنده : فاطمه محمدی ، صفحه 57
تولد
به سال 1278 ش، در دامنه زیبا و پر طراوت کوه های سر به فلک کشیده «البرز» و یکی از روستاهای لاریجان در هفتاد کیلومتریِ شهر آمل، در خانه ساده مرحوم میزا محمد، کودکی به دنیا آمد که نامش را هاشم گذاشتند. مادرش شب تولد وی، در خواب دیده بود که ستاره ای از آسمان فرود آمد و او آن را در آغوش کشیده، در میان پارچه ای قرار داده بود. با تولد این ستاره دیدگان همه روشن شد و سیمای این کودک نورسیده، از آینده ای درخشان و چهره ای تاب ناک نوید می داد.
تحصیلات
آیت اللّه میرزا هاشم آملی، دوران کودکی را در دامان پاک پدر و مادر با تقوایش پشت سر نهاد. او پس از فراگیری قرآن و تحصیلات ابتدایی، با استعداد سرشار و عشق به تحصیل علوم دینی، ادبیات عرب و مقدمات علوم دینی را در دیار خود فراگرفت. وی در حالی که سیزده بهار از زندگی پربارش می گذشت، برای ادامه تحصیل به تهران عزیمت کرد و در مدرسه علمیه سپهسالار که زیر نظر مرحوم آیت اللّه مدرس اداره می شد به تحصیل علوم دینی در سطوح عالی پرداخت و در آن جا مورد توجه ویژه شهید مدرس قرار گرفت.
عزیمت به حوزه علمیه قم و نجف
آیت اللّه میرزا هاشم آملی در سال 1305 ش، برای بهره وری از خرمن فیض آیت اللّه العظمی حائری به قم آمد. وی در کنار بهره گیری از محضر ایشان، در درس های فقه و اصول آیات عظام حجت کوه کمره ای، شاه آبادی و حاج شیخ محمد علی حائری قمی حاضر شد و در مدت شش سال از محضر آنان بهره ها برد و مبانی علمی خویش را استوار ساخت.
ایشان در این مدت درس های فقه، اصول، رجال، حدیث، فلسفه و عرفان را با حضرات آیات سید محمد محقق داماد و حاج میرزا حسن یزدی به مباحثه می نشست. و پس از دریافت اجازه اجتهاد از دو استاد بزرگ وارش، آیت اللّه حائری و آیت اللّه حجت، برای بهره وری از محفل پررونق درس بزرگان حوزه نجف، رهسپار آن دیار شد.
استادان
آیت اللّه میرزا هاشم آملی در طول 31 تلاش پی گیر و خستگی ناپذیر خویش، توانست علوم رایج حوزه های علمیه مانند ادبیات عرب، فقه، اصول، فلسفه، هیئت و رجال، درایه، اخلاق، عرفان، منطق و حکمت نظری را از محضر استادان نام آور قم، تهران و نجف کسب و قله های علم و ایمان را فتح کند. برخی از اساتید ایشان عبارتند از: حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزا حسین نائینی، آقاضیاءالدین عراقی، سیدابوالحسن اصفهانی، میرزا محمدعلی شاه آبادی و سید محمد حجت کوه کمری.
بر کرسی تدریس
آیت اللّه العظمی میرزا هاشم آملی، در پی سال ها تحصیل و فراگیری دانشْ و در پی تلاش پی گیر و استعداد شگرف خود زبان زد علما و فضلای حوزه علمیه نجف گردیده و مجلس درسش آکنده از مشتاقان علم گشته بود؛ از این رو، ایشان چندین سال به تدریس درس های خارج فقه و اصول پرداخت. معظم له در طول تحصیل، در حوزه درس مرحوم نائینی و آقاضیا عراقی به تدریس سطح و پس از وفات محقق عراقی، به تدریس خارج فقه و اصول روی آورد و شاگردان بسیاری پرورش داد. ایشان پس از سی سال امّا امت در جوار مرقد امیرمؤمنان علی علیه السلام به قم عزیمت کرد. فضلای حوزه علمیه با ورود وی به قم، مقدمش را گرامی داشته و گرد شمع وجودش حلقه زدند. ایشان در قم، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و بیش از سی سال باب های گوناگون فقه را تدریس و تشنگان دانش و معارف اهل بیت را از سرچمشه زلال علوم خویش سیراب کرد.
فعالیت سیاسی
مرحوم آیت اللّه العظمی میرزا هاشم آملی، یکی از چهره های سرشناس مبارز بود که با شروع برنامه های ضد اسلامی رژیم منحوس شاهنشاهی، در قالب تصویب قانون انجمن های ایالتی و ولایتی در سال 1341 ش، عمق فاجعه را احساس کرده و بی درنگ به میدان آمدند، به طوری که نام ایشان همواره ذیل اعلامیه های دسته جمعی مراجع تقلید دیده می شد. خانه اش محل شور و گردهمایی مبارزان و دیدگاه وی، روشن گر راه مبارزه بود. هم چنین نماز جماعت ایشان در حیاط مدرسه خان (آیت اللّه بروجردی فعلی)، محل اجتماع روحانیان مبارز بود.
شاگردان
آیت اللّه العظمی میرزا هاشم آملی، در پی تدریس طولانی درحوزه های علمیه نجف اشرف و قم، شاگردان بسیاری را در محفل درس خود پرورش داد و آنان رابه سر منزل مقصود رسانید. شاگردانی که از اساتید و علمای بزرگ حوزه های علمیه به شمار می روند. آیت اللّه جوادی آملی که مدت پنج سال در درس ایشان شرکت کرده بود، درباره استادشان می گوید: «مرحوم آیت اللّه میرزا هاشم آملی، بسیار به پرورش شاگرد علاقه مند بودند و تقریرات درس را دقیقا مورد مطالعه قرار می دادند». برخی شاگردان آن بزرگوار عبارتند از: حضرات آیات مکارم شیرازی، شیخ جوادتبریزی، محمدهادی معرفت، صالحی مازندرانی، محمدی گیلانی و سید جعفر کریمی.
تألیفات و خدمات
آیت اللّه العظمی میرزا هاشم آملی در راه نشر و گسترش دانش آل محمد صلی الله علیه و آله از هیچ کوششی فروگذار نکرد. وی بیش از پنجاه سال به تدریس علوم اهل بیت همت گماشت و در کنار تدریس به تألیف و تحقیق نیز دست یازید. هنگامی که نخستین اثر ایشان به نام بدایع الافکار، تقریرات درس آیت اللّه آقاضیاء عراقی به زیور طبع آراسته شد، افکار اساتید حوزه را متوجه خود ساخت.
برخی از تألیفات ایشان عبارتند از: کتاب الطهارة، کتاب الصلوة، مناسک حج، توضیح المسائل، رسالة فی النیة و حاشیه بر عروة الوثقی.
آیت اللّه میرزا هاشم آملی در کنار تألیفات پرثمر و پرورش شاگردان فرزانه، خدمات فرهنگی ارزش مندی نیز از خود به یادگار گذاشت که می توان از تأسیس مدرسه علمیه ولی عصر(عج) در قم و نیز بنای ده ها مسجد در گوشه و کنار استان مازندران نام برد.
اهمیت به فقه
آیت اللّه میرزا هاشم آملی، از میان علوم رایج در حوزه علمیه، به علم فقه اهمیت خاصی می دادند. استاد جعفر سبحانی در این باره چنین می گوید: «آیت اللّه آملی، به تربیت فقیه و تدریس فقه ارزش فوق العاده قائل بود و از مدت ها قبل ،به فکر تأسیس مدرسه ای برای تربیت فقیه بود تا جوانان مستعد و باذوق در فقه و اصول پرورش یابند.
هنگامی که به حضور وی می رسیدم، مسأله فقه و فقاهت شیعه را مطرح می کرد و ادامه این راه و تخصصی کردن این رشته را بسیار سفارش می فرمود».
عشق به اهل بیت علیهم السلام
فقیه سعید، آیت اللّه میرزا هاشم آملی به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بسیار عشق می ورزید. هرگاه نام امیرمؤمنان علی علیه السلام را می آورد، اشک در دیدگانش حلقه می زد و زمانی که از خواب بر می خاست، به شوق امیرمؤمنان بر آن حضرت درود می فرستاد و می فرمود: «السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمة اللّه و برکاته».
ایشان در مجلس عزایی که در ده شب اول ماه محرم درمسجد اعظم قم بر پا می کرد، با صدای بلند گریه کرده و اشک می ریخت. هر صبح جمعه هم در منزل ایشان مجلس ذکر مصیبت امامان بر پا بود و این سنت نیک را سالیان طولانی ادامه دادند. آیت اللّه میرزا هاشم آملی به زیارت عاشورا و جامعه کبیره اهمیت می داد و آن دو را بسیار می خواند.
محاسن اخلاقی
آیت اللّه العظمی میرزا هاشم آملی در رفتار و گفتار به اولیای خدا علیهم السلام اقتدا کرده بود. خوش بیان، خوش برخورد و خوش اخلاق بود. با مردم مأنوس بود و بیش تر کارهای دفترش را خود انجام می داد. آیت اللّه جعفر سبحانی درباره ویژگی های اخلاقی آن بزرگ می فرماید: «آیت اللّه میرزا هاشم آملی، مردی مهربان و بسیار خوش مجلس بود. در بحث و گفت و گو جانب انصاف را از دست نمی داد و از شرایط زمان دور نبود و ضرورت ها را درک می کرد». دکتر سید جعفر شهیدی نیز که مدتی با آیت اللّه میرزا هاشم آملی رحمه الله در نجف همراه بود درباره ایشان می گوید: «ایشان خلق و خوی نرمی داشت و بسیار متواضع و غالبا بشاش و گشاده رو بودند».
جدیت در تحصیل و تدریس
آیت اللّه میرزا هاشم آملی، از اوان جوانی در تحصیل دانش بسیار کوشا بود و هیچ چیز او را از این کار باز نمی داشت و در سایه همین کوشش ها بود که توانست قله های رفیع علم و دانش را فتح کند.
ایشان به تدریس نیز بسیار اهتمام می داد و حتی در مواقع بیماری هم از آن دست بر نمی داشت.
یکی از شاگردان قدیمی ایشان می گوید: «روزی آیت اللّه العظمی آملی به درس تشریف آوردند و علائم بیماری در چهره ایشان نمایان بود، فرمود: من امروز تب داشتم و حالم مساعد نبود، ولی برای تعطیل نشدن درس آمدم». آیت اللّه حسن زاده آملی نیز می فرمود: «روزی به دیدن و عیادت ایشان رفتم، مشاهده کردم آقا سخت مضطرب است وبی تابی می کند. عرض کردم: آقا، چرا این قدر بی تاب هستید و مضطربید؟ فرمود: بی تابی من برای این است که درسم تعطیل شده است».
علاقه به حضرت امام رحمه الله
آیت اللّه میرزا هاشم آملی علاقه ویژه ای به حضرت امام رحمه الله داشتند و همواره از رهبر کبیر انقلاب اسلامی، با عنوان «امامُ المسلمین» یاد می کردند. ایشان پیروی از دستورهای حضرت امام رحمه الله را واجب دانسته و می گفتند: «نظر من در مسائل کشور همان است که امام می گویند». هنگام پیروزی شکوه مند انقلاب اسلامی و ورود پربرکت حضرت امام رحمه الله به ایران اسلامی، آیت اللّه میرزا هاشم آملی در پیامی، پیروزی انقلاب و تشریف فرمایی امام را گرامی داشته و مدتی بعد به تهران رفته و همراه با شهید مطهری، در مدرسه رفاه با حضرت امام رحمه الله ملاقات کردند.
پرواز به ملکوت
سرانجام روح والای آیت اللّه العظمی آملی، پس از 91 سال تلاش و کوشش در راه و گسترش معارف اسلامی و پشت سر نهادن یک دوره بیماری، در عصر روز جمعه چهارم رمضان 1413 ق (7 اسفند 1371 ش) به آسمان ها پرکشید.
پس از تشییع باشکوه، پیکر مطهر آن مرحوم به آرامگاه ابدی انتقال یافته و در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام مسجد بالاسر، کنار مرقد مرحوم شهید مطهری رحمه الله و علامه طباطبایی رحمه الله به خاک سپرده شد.
آیت اللّه میرزا هاشم آملی از دیدگاه مراجع تقلید
با اعلام درگذشت فقید سعید مرحوم میرزا هاشم آملی، سیل اعلامیه و پیام های تسلیت از سوی رهبر معظم انقلاب، مراجع تقلید، شخصیت ها، نهادها و هیأت های مذهبی صادر شد. حضرت آیت اللّه العظمی گلپایگانی رحمه الله در بخشی از پیام خویش فرمودند: «واقعه تأسف انگیز و جبران ناپذیر رحلت آیت اللّه آقای حاج میرزا هاشم آملی، حوزه های علمیه و عموم مؤمنان را سوگوار و عزادار نمود. [آن] فقید سعید، یکی از فقها و اساتید حوزه های علمیه نجف اشرف و قم بودند و عمر با برکت خود را در اشتغال به فقه آل محمد علیهم السلام و تدریس و تربیت طلاب و علما سپری ساختند».
آیت اللّه العظمی اراکی رحمه الله نیز در پیام خویش فرمودند: «فقدان اسف ناک عالم ربانی حضرت آیت اللّه آقای حاج میرزا هاشم آملی رحمه الله ضایعه ای است جبران ناپذیر که برای عالم اسلام. این عالم بزرگ، سال های پربرکت عمرش را در راه تعلیم معالم اسلام در کرسی تدریس و تربیت علما و افاضل و در نشر علوم آل محمد علیهم السلام سپری کرد».
پیام مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری، در پیامی به مناسبت درگذشت آیت اللّه میرزا هاشم آملی، فرمودند: «عالم جلیل القدر و فقیه و اصولی برجسته و بزرگ وار، آیت اللّه العظمی حاج میرزا هاشم آملی رحمه الله از علمایی بودند که پس از طی مدارج عالیه و استفاده از محضر بزرگان در حوزه علمیه نجف اشرف و سال ها تدریس و تربیت شاگردان در آن حوزه، به قم هجرت کرده و در این حوزه مقدسه، بساط تدریس را گسترد و منشأ افاضات فقهی و اصولی و تربیت تلامذه بسیار شدند. و بزرگانی از حوزه درس ایشان بهره بردند. وجود با برکت این فقیه عالی مقام، یکی از برکات الهی بر حوزه علمیه قم بود و اکنون فقدان آن بزرگوار، ضایعه ای بزرگ محسوب می گردد».
بشنیدم از شمعی که با پروانه می گفت خورشید را نشناخت کس در روزگاران
آن آیت عظمای حق، آن مرجع خلق صدرالافاضل، آملی، خورشید تابان
فقه و اصول و حکمت و عرفان و تفسیر در سوگ آن فرزانه، سراندر گریبان
شفیعی مازندرانی
نصایح
آیت اللّه میرزا هاشم آملی در زمان های مختلف، همه را به تقوا و پرهیزکاری فرامی خواندند و از آن جا که خود، شهد شیرین تقوا را چشیده بودند، سخنانشان از حلاوت و شیرینی خاصی برخوردار بود و تأثیر عمیقی بر دل و جان شنوندگان می گذاشت. ایشان سفارش می فرمود: «هماره به یاد خدا باشید. به یاد امام زمان(عج) باشید که او ناظر بر رفتار و کردار شماست. همیشه با وضو و طهارت باشید ونماز شب را از یاد نبرید که تمام معصومین به مداومت آن سفارش کرده اند».