شبکه های اجتماعی: فرصت ها و تهدیدها

مقدمه

شبکه های اجتماعی ساختاری تشکیل شده از وابستگی ها، عادت ها، دوستی ها و… هستند زیرمجموعه ای از جامعه امروزی ما که با مفهوم تکنولوژی کم کم فراگیر شده و بصورت رایج و متداول توسط عموم مورد استفاده قرار میگیرد بطوری که تقریبا نمیتوان بدون این شبکه ها به همان شکل سابق زندگی کرد. ابزارهای شبکه های اجتماعی توانسته اند نحوه تعامل و مسیر زندگی شخصی مردم را تغییر داده و اکنون شاهد تغییرات در زندگی حرفه ای آنها نیز هستیم.

آنچه که از آمار و ارقام در زمینه های اجتماعی میتوان بدست آورد این است که شبکه های اجتماعی رشد روزافزون و پرسرعتی داشته و عمدتاً وجه اشتراک همه این شبکه ها مخاطب محور بودن آنها است این شبکه ها در واقع نوع دیگری از رسانه های اجتماعی هستند که با توجه به تقویت بستر و زیرساخت های اینترنت در ایران و همچنین در چند سال اخیر با رشد روزافزون ورود گوشی های اندرویدی این امکان را برای کاربران ایرانی فراهم کرده تا براحتی بتوانند از این ابزار استفاده کنند که بدون شک عمده ترین آنها کاربردی معمولی و غیرحرفه ای دارند.

در دنیای امروزی استفاده از خدمات و فضاهای شبکه های اجتماعی روز به روز محبوبیت بیشتری پیدا کرده و بر همین اساس بعد از سایتهای معروفی مثل یاهو، ام اس ان و یا موتورهای جستجوگری مثل گوگل، این شبکه ها به پرکاربردترین شبکه های خدمات اینترنتی تبدیل شده اند، در این عرصه بعد از ظهور پرسروصدای فیس بوک، اینستاگرام، لاین، واتس آپ و وایبر هم اکنون تلگرام خودنمائی میکند.

در ایران عضویت در شبکه های اجتماعی به هیچ عنوان جرم تلقی نمیشود و فقط و فقط به نوع فعالیت فرد در آن شبکه بستگی دارد که در آن صورت میتوان به مفادی که در قانون جرائم رایانه ای آمده است رجوع کرد.

خانواده های ایرانی، فضاهای مجازی را مجال شکل گیری اجتماعات جدیدی برای خود یافته اند و بعد از عضویت در این شبکه ها خود را بطور خلاصه معرفی و براحتی به دیگران اجازه میدهند تا با آنها ارتباط برقرار کرده و بدون تحقیق و بررسی عوامل زیانباری که این نوع موقعیت ها ممکن است داشته باشند، به تبادل افکار مطالب و گاهاً انتشار تصاویر خصوصی خود پرداخته و این تفکر را نوعی آزاداندیشی می پندارند. نگاه کلی به محتوای شبکه های اجتماعی بیانگر این واقعیت است که وجه غالب در این شبکه ها، انتشار مطالب بدون سند و منبع است. مطالبی که بعضأ گروههایی را در جامعه به واکنش وامیدارد و آرامش جامعه را نشانه میرود، گاهی دامنه شایعات بگونه ای بالا میرود که مدیران جامعه را به پاسخگوئی و رد شایعات و تلاش برای آرام بخشی به افکار عمومی وامیدارد.

فرصت ها و مزایا

این شبکه ها برای برقراری ارتباط مناسب تر بین دو یا چند نفر بوجود آمده اند که در صورت استفاده بهینه میتوان ارتباطی سودمند را ایجاد نمود این شبکه ها هزینه های ارتباط پیامکی بین افراد را تا حد قابل قبولی کاهش داده اند همچنین این شبکه ها امکان برقراری تماس صوتی و تصویری رایگان را نیز برای کاربران خود فراهم آورده است. یکی از حوزه های کاربردی و سودآور این شبکه ها تجارت الکترونیک است بدین صورت که افرادی که قصد انجام یک معامله تجاری را داشته باشند در هر منطقه جغرافیایی که باشند میتوانند تصاویر، مشخصات و فیلم های مربوط به کالاهای مورد نظر خود را از طریق همین شبکه ها برای هم ارسال و با یکدیگر تعامل داشته باشند کاربرد دیگری که این روزها بسیار در این شبکه ها رایج شده است تشکیل گروههای تخصصی در حوزه ها و زمینه های آموزشی ، درسی، ورزشی، کسب و کار و غیره میباشد که اعضای این گروهها اشکالات و نیازهای خود را میتوانند با مطرح نمودن سوالات از سایر اعضاء مرتفع نمایند بطور مثال گروههای آموزشی طراحان دوخت، گروههای کوهنوردی، گروههای افکارسنجی و نظرسنجی، گروههایی که برای کالاها و خدمات مختلف، مشتریان، تجار و بازرگانان میتوانند در آنها به استعلام قیمت و یا ثبت سفارش اقدام نمایند از این قبیل فرصت ها نیز میتوان به موارد زیادی اشاره نمود که در همه این موارد نحوه صحیح استفاده از این شبکه ها میتواند موثر واقع شود. در بحث روان شناسی استفاده از شبکه های اجتماعی میتواند ابزار مفیدی برای شناسائی اختلالات روحی افراد باشد. بنابراین نوع فعالیت افراد در شبکه های اجتماعی، نمایانگر سلامت روحی فرد است. به اعتقاد پژوهشگران، پست های شادی بخش به سرعت ویروس انتشار می یابد و دیگران را نیز به ارسال پست های شاد ترغیب میکند در حالی که انتشار احساسات مثبت همواره بیشتر از احساسات منفی است از این رو میتوان دریافت که شبکه های اجتماعی بطور بالقوه عامل توسعه شادی است و میتواند در بسیاری از موارد سلامت جسم و روح را بهبود بخشد.

تهدیدها و معایب

در کنار فرصت های بوجود آمده در محیط شبکه های مجازی تهدیدهائی وجود دارد که اگر از آنها غافل شویم بطور قطع ما را دچار مشکلات و حتی بحران های جدی مینماید. در شبکه های اجتماعی، افراد همواره سعی میکنند که بهترین جنبه زندگی خود را معرفی کنند که این رفتار حس مقایسه با دیگران را برمی انگیزد و افراد را دچار نوعی دگرگونی شخصیتی میکند. همچنین فعالیت کاربران در شبکه های اجتماعی بر نحوه خواب آنان میتواند تأثیر مستقیم داشته باشد در همین رابطه نزدیک به 70درصد کاربران از اختلالات خواب خود شکایت دارند. تهدید دیگر شبکه های  اجتماعی، اعتیاد اینترنتی است، طبیعی است که کامنت های مثبت و لایک هایی که فرد از طرف دوستانش دریافت میکند روحیه او را تقویت کرده و همین امر موجب تکرار رفتار و در نتیجه منجر به اعتیاد میشود. استفاده مکرر و زیاد کاربران از اینترنت آنها را دچار نوعی حالات روان شناختی میکند که این حالت بر ارتباط بین اضطراب، هراس اجتماعی و کمرویی رابطه مستقیم خواهد داشت، در این صورت میتوان گفت که هر چه اضطراب اجتماعی در فرد بیشتر باشد اعتیاد او به این شبکه ها بیشتر است. دریافت بازخوردهای مثبت فعالیت، سیستم پردازش پاداش مغز را افزایش میدهد که البته هدف اکثر کاربران از اینکار، کسب توجه و عزت نفس است.

در شبکه های اجتماعی کودکان و نوجوانان بطور ناخواسته اطلاعاتی را در مورد تاریخ سفر، شغل، میزان درآمد و همچنین اطلاعات شخصی خود و اعضاء خانواده را منتشر میکنند و در مجموع مواردی را بصورت عمومی ارایه میدهند که همه اینها میتواند عاملی مهم برای تهدید حریم شخصی آنها باشد و خطراتی را برایشان ایجاد کند. بطور مثال سرقت از حساب های بانکی اشخاص، تهدیدهای اینترنتی ناشی از سوء استفاده از اطلاعات منتشر شده در این شبکه ها، سرقت اطلاعات خصوصی و خانوادگی افراد و سوء استفاده از تصاویر خصوصی آنان، امکان ردیابی موقعیت مکانی کاربران و خیلی از مسائل مربوطه را میتوان نام برد که همه اینها میتواند افراد را با چالش مواجه نماید.

اما در مقابل با این موارد مطرح شده چه باید کرد:

بر اساس کلام گهربار امام علی ع که میفرماید: جهل و نادانی بزرگترین دشمن انسان است. باید افراد را از وضعیت و چشم انداز حضور در این شبکه ها آشنا کرد تا حدی که امکان دارد ناآگاهی او سبب تغییر مسیر زندگی اش گردد چه در حیطه کاری و چه روابط خانوادگی.

براساس مطالب گفته شده در رابطه با تهدیدهای شبکه های اجتماعی، جناب سرهنگ محمدنژاد رئیس پلیس فتای مازندران روز دوشنبه 26/05/94 طی نشستی در جمع مدیران پایگاههای خبری و خبرگزاری های محلی و استانی آماری در رابطه با جرائم اینترنتی اعلام کرده اند که در ارتباط با جرائم اینترنتی و برداشت های اینترنتی از حساب شخصی کاربران مازندران در رتبه اول و در کلاهبرداری های اینترنتی و جرائم ضداخلاقی در رتبه های دوم و سوم کشور قرار دارد همچنین از افزایش جرم در شبکه های مجازی در استان مازندران خبر داد.

نتیجه گیری

در پایان میتوان نتیجه گرفت که مشکل این روزهای جامعه ما در شبکه های مجازی، استفاده نادرست و گاهاً نابجا از این شبکه هاست که لازمه اش فرهنگ سازی و آموزش به خانواده ها در مهدهای کودک، مدارس، دانشگاهها، مساجد و محافل عمومی که امکان برگزاری این نوع کارگاههای آموزشی وجود دارد اشاره نمود. نکته دیگری که اعضاء این شبکه های اجتماعی میبایست بدان توجه نمایند عدم اعتماد به افرادی است که در محیط های مجازی خودشان را با یک ارتباط ساده بعنوان دوست معرفی و چه بسا بدنبال افکار شوم خود هستند. بدون شک در عصر ارتباطات نمیتوان از این تکنولوژی های جدید دوری نمود اما باید در نظر داشته باشیم و بدانیم که اولاً هدفمان از حضور در این شبکه ها چیست، دوماً براحتی به هر کسی اعتماد نکنیم و سوم اینکه به ارزش های فردی و اجتماعی بر اساس فرهنگ خانوادگی و جامعه ایرانی پایبند باشیم.