هفت روز دیگر دوره 6 عضو شورای نگهبان به پایان خواهد رسید. 26 تیر و در سالروز تاسیس این نهاد نظارتی سه حقوقدان و سه فقیه این شورا به پایان دوره خود می‌رسند. ماموریت فقهای شورای نگهبان با حکم مقام معظم رهبری می‌تواند تمدید شود یا افراد دیگری جایگزین آنها شوند. اما کدام چهره‌ها بعد از پایان دوره 6 ساله خود احتمالا از این شورا خواهند رفت؟ احمد جنتی دبیر شورای نگهبان، سیدمرتضی مدرسی‌یزدی و مهدی شب‌زنده‌دارجهرمی سه فقیهی هستند که دوره آنها در شورای نگهبان به‌سر رسیده است. علاوه‌بر این سه فقیه که با حکم مستقیم رهبری منصوب می‌شوند، سه عضو حقوقدان شورای نگهبان هم البته با سازوکاری متفاوت باید تغییر کنند. محمدرضا علیزاده، سیامک ره‌پیک و محمد سلیمی این سه حقوقدان هستند.
پایان دوره سه فقیه
احمد جنتی از ابتدای تاسیس این شورا با حکم امام‌خمینی(ره) و بعد از آن حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عضویت شورای نگهبان درآمده و از سال 71 تاکنون دبیری این نهاد نظارتی را برعهده داشته است. سیدمرتضی مدرسی‌یزدی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که در دو دوره پنجم و ششم به شورای نگهبان پیوست. مدرسی‌یزدی 61 ساله از کاندیداهای انتخابات پنجمین مجلس خبرگان رهبری بود که موفق نشد از حوزه انتخابیه تهران به این مجلس راه پیدا کند. این دو فقیه روزهای پایانی دوره ششم در شورای نگهبان را سپری می‌کنند اما جابه‌جایی و تصمیم‌گیری در مورد مهدی شب‌زنده‌دارجهرمی متفاوت است. او پس از درگذشت غلامرضا رضوانی در فروردین سال 92 با حکم رهبر معظم انقلاب جایگزین او شد و به دلیل اینکه دوره مرحوم رضوانی هم در 26 تیر 95 به اتمام می‌رسد باید در مورد ادامه حضور شب‌زنده‌دارجهرمی هم تصمیم‌گیری شده و جایگزین رضوانی تعیین‌تکلیف شود.
پایان دوره سه حقوقدان
محمدرضا علیزاده، حقوقدان 65 ساله سوادکوهی از دوره دوم تاکنون از اعضای این شورا بوده است. او که کارشناس ارشد حقوق است، معاون رئیس قوه قضائیه، معاون رئیس بازرسی کل کشور و در دوره‌ای هم رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور را در برخی ادوار برعهده داشت. دوره باسابقه‌ترین عضو حقوقدان شورای نگهبان که از دهه 60 بارها تمدید شده هم اواخر هفته آینده به پایان می‌رسد.
سیامک ره‌پیک ازجمله جوان‌ترین حقوقدانانی است که به عضویت این نهاد نظارتی درآمده است. ره‌پیک که دکتری حقوق خصوصی دارد بیش از هر چیز تاکنون فعالیت دانشگاهی و آکادمیک در حوزه تخصصی خود داشته است. او رئیس دانشگاه علوم قضایی و همچنین رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی بوده است. محمد سلیمی هم حقوقدان معمم شورای نگهبان است. تحصیلات این حقوقدان 61 ساله سطح چهار حوزوی و معادل دکتری است. او همچنین در سوابق خود ریاست سازمان قضایی نیروهای مسلح استان همدان، ریاست شعبه 31 دیوان عالی کشور و ریاست شعبه دوم دادگاه ویژه روحانیت را به ثبت رسانده که بعد از گذشت 6 سال، عضویت او هم خاتمه می‌یابد. این اعضا توسط قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی شده و مجلسی‌ها به آنان رای خواهند داد. 22 تیر پارلمان‌نشینان در مورد محمدرضا علیزاده، عباس کدخدایی، احمد بیگی‌حبیب‌آبادی، محمدهادی صادقی و سیدفضل‌الله موسوی، پنج نامزدی که قوه قضائیه معرفی کرده است، تصمیم‌گیری خواهند کرد.
شورای نگهبان چگونه تاسیس شد؟
شورای نگهبان یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با دستور مستقیم امام‌خمینی(ره) در سال 58 با انتصاب آیات یوسف صانعی، احمد جنتی، غلامرضا رضوانی، عبدالرحیم ربانی‌شیرازی، لطف‌الله صافی‌گلپایگانی و محمدرضا مهدوی‌کنی به‌عنوان 6 فقیه شورای نگهبان رسمیت یافت و از تیر 59 فعالیت خود را آغاز کرد؛ نهادی نظارتی که براساس اصل 91 تا 99 قانون اساسی اعضا و مدت زمان حضور آنها مشخص می‌شود و شرح وظایفی از مطابقت مصوبات مجلس شورای اسلامی و همچنین احراز صلاحیت کاندیداهای انتخابات (جز انتخابات شوراها) را برعهده این نهاد نظارتی قرار داده است.
اولین چالش‌های پیش روی این نهاد
بحث‌هایی در مورد عملکرد این شورا به‌ویژه زمانی که مقارن با تشکیل مجلس دوم شورای اسلامی بود، بارها عدم تایید لوایح مجلس و مغایر دانستن بسیاری از آن با قانون اساسی یا شرع اسلام باعث شد امام‌خمینی(ره) دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را صادر کند تا در موارد اختلافی و زمانی که این اختلافات میان شورای نگهبان و مجلس حل نمی‌شود به این مجمع برای حل و فصل ارجاع داده شود.
بعد از چالش در مورد عملکرد، نوبت به چالش کارکرد رسید. بحث نظارت استصوابی یا نظارت استطلاعی شاید کشمکش‌هایی را از همان مجلس اول آغاز کرد، اما استفاده از لفظ نظارت استصوابی که فراتر از نظارت بر شکایات ردصلاحیت‌شدگان بود و دامنه گسترده‌تری را دربر می‌گرفت از مجلس چهارم آغاز شد. زمانی که برخی اعضای شورای نگهبان خواستار تفسیر اصل 99 قانون اساسی شدند. سال 70 غلامرضا رضوانی، رئیس وقت هیات مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات در نامه‌ای به محمد محمدی‌گیلانی، دبیر وقت این شورا خواست اصل 99 قانون اساسی که در آن از نظارت این شورا بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست‌جمهوری و مجلس شورای اسلامی سخن به میان آمده است را تفسیر کند. رضوانی در نامه به دبیر شورای نگهبان نوشت: «در کیفیت اجرا و نظارت گاهی شائبه تداخل مطرح می‌شود، بنا به مراتب استدعا دارد نظر تفسیری آن شورای محترم را در مورد مدلول اصل 99 قانون اساسی اعلام فرمایند.» محمدی‌گیلانی هم در پاسخ نوشت: «نظارت مذکور در اصل 99 قانون اساسی استصوابی است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات ازجمله تایید و ردصلاحیت کاندیداها می‌شود.» بنابراین برای اولین‌بار از نظارت استصوابی نام برده شد. پس از این تحول بحث درباره نظارت استصوابی به یکی از مباحث دائمی جناح‌های سیاسی کشور تبدیل شد. به طور نمونه در انتخابات خبرگان و مجلس شورای اسلامی اخیر نیز موضوع عدم احراز صلاحیت سیدحسن خمینی و ردصلاحیت مینو خالقی، سومین منتخب اصفهان بعد از تایید نتایج انتخابات کشور بحث‌هایی را به میان آورد و برخی اختلاف‌نظرها را در این زمینه آشکار کرد. ابراهیم ابراهیمیان، سخنگوی وقت شورای نگهبان در دی 94 و در زمان اعلام بررسی صلاحیت کاندیداهای انتخابات مجلس و خبرگان اعلام کرد استعفا داده است، اما دبیر شورای نگهبان با استعفای او مخالفت کرد. او بعد از انتخابات اسفند اعلام کرد اختلاف‌نظرهای شدیدی که در مورد احراز صلاحیت‌ها با دبیر شورای نگهبان دارد، باعث استعفای او شده است. البته او تنها کسی نبود که از اختلاف با احمد جنتی، دبیر این شورا با 24 سال ریاست سخن به میان آورد. حسینعلی امیری که اکنون سخنگوی وزارت کشور است در آخرین گفت‌وگوی خود اعلام کرد «اختلافات در شورای نگهبان زیاد است» و او خود ازجمله اعضای اسبق این شورا بوده که «در بسیاری موارد با جنتی اختلاف‌نظر» داشته است.
ریاست 24 ساله
احمد جنتی، فقیه 90 ساله ازجمله فقهایی است که در اغلب نهادهای تاثیرگذار نظام جمهوری اسلامی عضویت دارد. عضو شورای نگهبان از ابتدا تاکنون، دبیر این شورا از سال 71 تاکنون، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو مجلس خبرگان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و البته امام‌جمعه تهران که همواره خطبه‌هایش خبرساز بوده است. او طولانی‌ترین دوره ریاست بر شورای نگهبان را برعهده داشته و در 24 سال گذشته هربار در سمت خود ابقا شده است.