بررسی قانون مجازات اسلامی (2)/جنایات

سلسله مباحث (2) پیرامون قانون مجازات اسلامی سال 1392

انواع جنایات

    یکی از مهمترین مقولات حقوق جزا در اکثر کشورهای دنیا جرایم علیه اشخاص محسوب می شوند. این دسته از جرایم شامل هر جرمی است که علیه تمامیت جسمانی و حیثیت معنوی انسانها واقع می شود.

 دسته اول جرایم که به جرایم علیه حیثیت معنوی معروفند شامل هر جرمی خواهد بود که به جنبه معنوی و بعد روحانی انسان خدشه وارد می کند از قبیل ؛ انواع توهین خصوصی ، افترا عملی و غیر عملی، نشر اکاذیب، هجو، آدم ربایی، ورود به عنف به منزل دیگری، توقیف، حبس و بازداشت  غیر قانونی، مفتوح کردن مراسلات پستی، شنود غیر مجاز مخابراتی ،مزاحمت تلفنی …است که البته علی رغم اهمیت این دسته از جرایم ولی به علت تعزیری بودن غالب آنها، و عدم تغییر قانون مذکور از بحث ما که بررسی قانون جدید مجازات اسلامی است خروج موضوعی دارد.  

دسته دوم از جرایم علیه اشخاص که مهمترین و شدید ترین کیفر ها را به خود اختصاص داده اند جرایم علیه تمامیت جسمانی انسان یا جنایات خواهند بود. در این مقال آن چه که مربوط به این دسته از جرایم در قانون مجازات اسلامی جدید است موضوع بحث قرار می گیرد. در اینجا برای آشنایی با این دسته از جرایم ابتدا به بررسی ماده 289 که شناسه اصلی جنایات را بیان می کند و سپس در مباحث بعدی به انواع جنایات و ارکان آنها خواهیم پرداخت.

ماده 289 قانون مجازات اسلامی انواع جنایات را عبارت می داند از « جنايت بر نفس، عضو و منفعت بر سه قسم عمدي‌، شبه‌عمدي و خطاي محض‌ است». در این ماده با نکات ذیل رو برو می شویم:

1-    جنایت در این ماده توسط مقنن تعریف نشده است بلکه برخلاف قانون مجازات عمومی مصوب 1304 که نشانگر همه جرایمی که در مقابل جنحه و خلاف قرار می گرفتند، در این جا به تبع متون فقهی به معنای کلیه جرایم علیه جسم اطلاق می گردد. از همین روی مرتکب در این دسته از جرایم، « جانی» و زیاندیده از جرم در آن «مجنی علیه» نامیده می شود.

2-   اگرچه در جنایت بر نفس، بیشتر جنایت برانسان زنده و بعد از تولد متبادر به ذهن است، اما از آنجا که جنین نیز درنظام کیفری اسلام و ایران دارای حیات و حرمت تلقی می شود در صورت وقوع جنایت برآن حسب مورد در زمره جنایت بر نفس یا عضو یا منفعت قرار می گیرد.    

3-   مقنن در این ماده انواع جنایت را از نظر میزان صدمه؛ بر نفس، عضو و منفعت تقسیم کرده است. این تقسیم بندی بدین ترتیب گرچه با لحاظ کردن منفعت بدیع محسوب می شود ولی با توجه به اینکه در قانون از جنایت بر مرده نیز یاد شده است و همه موارد سه گانه بر مواردی که شخص زنده است اطلاق می شود از این رو ممکن است مورد ایراد باشد.

4-   مراد از جنایت بر عضو شامل انواع صدمات مانند ضرب توأم با آثار(تورم یا شکستگی ها، خونمردگیها)، جرح و قطع خواهد بود. 

5-   مراد از منفعت ؛ کارایی و کارآمدی یک عضو است که ممکن است علی رغم عدم خدشه به فیزیک عضو،  خاصیت و کارایی عضو از دست برود مانند زوال عقل یا زوال بینایی، یا شنوایی که نوعی منفعت تلقی می شوند.    

6-   انواع سه گانه جنایت از حیث عنصر روانی؛ شامل عمدی، شبه عمدی و خطای محضی برگرفته از متون فقهی است که دو نوع اخیر را می توان انواع جنایات غیر عمدی نیز اطلاق نمود. مقنن پای بندی خود به این دسته بندی سه گانه را در سایر قسمتهای دیگر این قانون رعایت نموده است. در حالی که در قانون سابق مقنن شیوه دوگانه ای را در پیش گرفته بود. زیرا علی رغم اعتقاد به این تقسیم سه گانه در ماده 204، در مواد دیگر (تبصره 1 و تبصره ماده 295 سابق ) به دو نوع دیگر جنایات در حکم شبه عمدی و در حکم خطای محضی نیز معتقد بود. در حال حاضر مقنن دیگر نامی از انواع اخیر الذکر در قانون نیاورده و آنها را در زمره دو نوع شبه عمدی وخطای محضی خلاصه کرده است.البته در خصوص انواع جنایات مذکور در قسمتهای بعدی، به تفصیل صحبت خواهد شد.