با سلام خسته نباشید این آقای نصیری آملی هستند؟

کنار زدن پرده از سخنان فلاسغه و عرفا

نمونه‌هايي از سخنان

واجب‌الوجود همه چيزهاست؛ هيچ چيز از او بيرون نيست.[1]

منزه آنكه اشيا را ظاهر كرد، و خود عين آن‏ها است.[2]

همانا خداوند منزه، همان خلق داراي همانند است![3]

تحقيقا آن [ذات الهي] همان است که به صورت خر و حيوان ظاهر شده است.[4]

او به صورت خلق خود مي‏باشد، بلكه عين هويت و حقيقت خلق خود است.[5]

انسان بر صورت رب خود مخلوق است. بلكه حقيقت و هويت انسان عين حقيقت و هويت حق است… لذا هيچ‌يك از حكما و علما بر معرفت نفس و حقيقت آن اطلاع نيافتند مگر رسل الهي و أكابر صوفيه.[6]

عارف كسي است كه حق را در هر چيزي ببيند؛ بلكه عارف حق را عين هر چيزي مي‌‏بيند.[7]

حق مشهود است و خلق موهوم… زيرا جز يکي بيش نيست و جز او عدم است.[8]

هنگامي كه ما خداوند را شهود مي‌‏كنيم خودمان را شهود كرده‏ايم، زيرا ذات ما عين ذات اوست، هيچ مغايرتي بين آن دو وجود ندارد جز اين‌که ما به اين صورت درآمده‌ايم و او بدون صورت است…؛ و هنگامي كه او ما را شهود مي‌‏كند، ذات خودش را ـ كه تعيّن يافته و به صورت ما درآمده و ظهور كرده است ـ مشاهده مي‌‏كند.[9]

آنان كه طـلـب‏كار خدايــيد خداييد
بيـرون ز شما نيسـت،شمايــيد شماييد
ذاتيد و صفاتيـد، گهي عرش و گهي فرش‌
در عــين بقاييـــد و مـــــنزه ز فنــــاييـد‌[10]

معيّت حق سبحانه با بنده نه چون معيّت جسم است با جسم، بلكه چون معيّت آب است با يخ، و خشت با خاك.[11]

من نگفتم: “اين سگ خداست”. من گفتم: “غير از خدا چيزي نيست”… وجود بالاصالة و حقيقة الوجود در جميع عوالم… اوست تبارك و تعالي![12]

همه عالم خودِ اوست.[13]

غير متناهي كه صمد حق است به حيث كه لا يخلو منه شي‏ء ولا يشذّ منه مثقال عشر عشر أعشار ذره.[14]

معناي عليت و افاضه خداوند به اين باز مي‏گردد كه خود او به صورت‏هاي مختلف و گوناگون درمي‏آيد.[15].

هر چه غير خدا باشد رشحه ذات اوست پس جدا از او نمي‏باشد.[16]

همانا نامتناهي تمام وجود را پر کرده است، پس چگونه جايي براي فرض غير او خواهد ماند؟[17]

من و ما و تو و او هست يك چــيـز

كـه در وحـدت نباشـد هيچ تمييز[18]

والــــربط فـي مرحــلة الشــهــود

عيــن ظهــــور واجــب الـوجود[19]

چون به دقت بنگري آن‎‌چه در دار وجود است وجوب است و بحث در امكان براي سرگرمي است![20]

چون يک وجود هست و بود واجب و صمد

از ممکن اين همه سخنان فسانه چيست؟[21]

آن­چه ديده مي‏شود همان حق است؛ و خلق، وهم و خيال مي‏باشد.[22]

تعيّن بر دو وجه متصور است يا بر سبيل تقابل، و يا بر سبيل احاطه كه از آن تعبير به احاطه شمولي نيز مي‌‏كنند، و امر امتياز از اين دو وجه بدر نيست… تعيّن واجب تعالي از قبيل قسم دوم است زيرا كه در مقابل او چيزي نيست، و او در مقابل چيزي نيست تا تميّز تقابلي داشته باشد… خلاصه مطلب اين كه… تعيّن و تميّز متميّز محيط و شامل به مادونش، چون تميّز كل از آن حيث است كه كل است… و نسبت حقيقة ‏الحقايق با ماسواي مفروض چنين است.[23]

تمثيلي كه به عنوان تقريب در تشكيك اهل تحقيق توان گفت آب دريا و شكن‏هاي اوست كه شكن‏ها [امواج] مظاهر آبند و جز آب نيستند و تفاوت در عظم و صغر امواج است.[24]

دعوت انبيا همين است که اي بيگانه به صورت، تو جزء مني… بيا اي جزء، از کل بي‌خبر مباش![25]

هر يك از ممكنات، مظهر يك اسم از اسماي حقند، هر چند گفتن و شنيدن اين سخن دشوار است ولي حقيقت اين است كه شيطان هم مظهر اسم “يا مضلّ” است![26]

آن‌چه موجود است از آن جهت که موجود است چيزي جز ذات حق نيست، و اصلا چيزي جز ذات خداوند و تجليات او در پهنه هستي موجود نيست.[27]

بايد همه حقائق به ظاهر موجود را جلوه‌هايي از آن وجود يکتا دانست که در لباس مخلوقات و در قالب معين و محدود به جلوه‌گري مي‌پردازد.[28]

تمام اشيا در مقام ذات مندرج بوده‏اند… تمام ذرات از آن‌جا تابش كرده است.[29]

وجود حق متعال متن وجود جمادات و نباتات و حيوانات و انسان‌ها است، يعني ما دو وجود نداريم، بلکه هر چه هست يک وجود است که در قوالب و اندازه‌هاي گوناگون ظهور کرده است، نه اين‌که وجود زمين غير از وجود آسمان، و وجود آسمان غير از وجود حق متعال بوده باشد.[30]

از آن‌جا که حقايق هستي بي‌منتها است پس فهم حقايق اشيا نيز بي‌منتها بوده و همچنان ادامه دارد. يا نبايد الف را به زبان آورد همچون سوفسطي‌ها که اصلا قائل به موجود بودن خود نيستند، و يا اين که به محض اقرار نمودن بدان بايد آن را ادامه داد. و چه راحت است که از همان ابتدا سوفسطي بشويم و بگوييم اصلا الفي نداريم. و چه عجيب است که بالاخره همه ما در اين مسير بايد سوفسطي شويم و بگوييم نه ما هستيم و نه ديگران هستند. فقط خداست و خدا. حرف اول و آخر خدا است، و خدا است دارد خدايي مي‌‌کند. از آن به بعد ديگر انسان هيچ نگراني ندارد و راحت مي‌شود![31]

مراد ما از وحدت وجود، عينيت وجود زمين و وجود آسمان با وجود حق متعال است![32]

انسان قابليت رسيدن تا مقام ذات را دارد، و چون مي‌بيند که نمي‌تواند آن ذات را پايين بياورد و ذات را خودش کند لذا خودش بالا مي‌رود و او مي‌شود![33]

ممکنات… چون شؤون و روابط بي­حدند نظير امواج و دريا.[34]

شايسته است که بلندترين هدف، مندرج­شدن ذات­هاي ما در درون ذات واجب باشد، همان­طور که قطره در دريا قرار مي­يابد.[35]

خلاصه مدّعاي وحدت وجوديان اين است كه:

نسبت وجود خداوند با عالم مانند نسبت بين كل دريا با تك تك امواج آن است، لذا خالق و مخلوق دو موجود واقعي و حقيقي نيستند بلکه اشياي عالم، اجزا و حصه­هاي وجود خداوندند!

نقد و اشکال

1) تمامي ما سوي الله موجوداتي هستند که خداوند متعال آنها را بدون سابقه وجوديشان (لا من شيء) آفريده است، و سخيف­ترين عقيده اين است که کسي بگويد خداوند به صورت اشيا در آمده و جز او و تجليات و صورت­هاي وجود او چيز ديگري در کار نيست!

امام رضا عليه السلام فرمودند:

واي بر تو، آيا چگونه جسارت مي‏ورزي كه پروردگار خود را موصوف به تغيّر از حالي به حال ديگر بداني، و آن‌چه را كه بر مخلوقات بار مي‏شود بر او بار كني؟![36]

2) بر اساس عقيده وحدت وجود لازم مي‌آيد که خداوند متعال داراي زمان، مكان، حركت، سكون، انتقال، دگرگوني، حدوث، زوال، جسميت، صورت و شكل باشد، و چنين عقيده‏اي بر خلاف براهين مسلم و نصوص قطعي، بلكه خلاف ضرورت دين مي‏باشد.

3) عقيده فوق مستلزم نفي خالقيت خداوند متعال، و نفي مخلوقيت حقيقي عالم و بر خلاف ضرورت عقل و وحي است.

4) عقيده فوق مساوي با انکار وجود خدا، و منحصر نمودن وجود به عالم متغير است.

5) عقيده فوق مستلزم بطلان شريعت، عبث بودن ارسال رسل، نصب امام و بطلان معاد است.

6) تمامي بزرگان مكتب تشیع كه در مقام فتوي و اظهار نظر در باره يكي بودن خالق و خلق برآمده‏اند، اين عقيده را باطل دانسته‏اند.

7) اساس نظريه وحدت وجود اين توهم باطل است که برخي خداوند متعال را “نامتناهي” پنداشته‌اند در حالي که بديهي است تناهي و عدم تناهي از خواص جسم مي‌‌باشد، و خداوند متعال هرگز به خواص اجسام متصف نمي‌گردد. لذا کسي که خداوند را متناهي يا نامتناهي بداند، او را جسم دانسته است، اگر چه خودش هم متوجه نباشد. خود فلاسفه هم صريحا معترفند که متناهي بودن و نامتناهي بودن از خواص کمّيت و اجسام است. چنان‌که مي‌‌نويسند:

تناهي و عدم تناهي از اعراض ذاتي‌اي هستند که به کميت و امتداد ملحق مي‌‌شوند.[37]

کمّ، عرض است… و ويژگي‌هايي اختصاصي دارد که… پنجمين آن‌ صفات اختصاصي، متناهي بودن و نامتناهي بودن است.[38]

مقصود از تناهي امتداد محدود، و مقصود از عدم تناهي امتداد نامحدود است… اين دو وصف اولا و بالذات بر کميت که همان امتداد و مقدار است عارض مي­شود و امور ديگر به واسطه کميت بدان متصف مي­شوند.[39]

بنابر اين “تناهي و عدم تناهي” از ويژگي‏هاي اشياي داراي اجزا، و امتداد، و حادث، و ممكن، و مخلوق است، لذا به چيزي که اصلاً جزء و کل و امتداد وجود ندارد نه متناهي گفته مي‎شود و نه نامتناهي. به عبارت ديگر “تناهي و عدم تناهي” دو معناي نقيض هم نيستند که از بودن يا نبودن هر دو محال لازم آيد، بلكه مانند “ملكه و عدم” تنها و تنها از صفات اجسام و اشياي متجزي و مخلوق مي‏باشند، و خداوند تعالي كه خالق تمامي اشياي داراي مقدار و اجزا و كوچك و بزرگ است ذاتاً مباين با همه آن‏ها مي‏باشد. لذا خالق تعالي نه كوچك است و نه بزرگ، و نه متناهي و نه نامتناهي.

نيز بر خلاف توهم برخي افراد، هيچ روايتي وارد نشده است که دلالت بر نامتناهي بودن ذات خدا داشته باشد، بلکه روايات بر اين دلالت دارد که خداوند متناهي نيست، و با توجه به توضيحي که داديم البته نامتناهي هم نخواهد بود.

امير المؤمنين عليه السلام مي‏فرمايند:

بزرگي او اين‌گونه نيست كه جوانب مختلف، او را به اطراف كشانده، و از او جسمي بزرگ ساخته باشند، و عظمت او چنان نيست كه اطراف به او پايان يافته، و از او جسدي بزرگ ساخته باشند، بلكه او داراي بزرگي شأن و عظمت سلطنت است.[40]

امام جواد عليه السلام مي‏فرمايند:

همانا جز خداوند يگانه همه چيز داراي اجزا است، و خداوند يكتا نه داراي اجزا، و نه قابل فرض پذيرش كمي و زيادي مي‏باشد. هر چيزي كه داراي اجزا بوده، يا قابل تصور به پذيرش كمي و زيادي باشد مخلوق است و دلالت بر اين مي‏كند كه او را خالقي مي‏باشد.[41]

امام صادق عليه السلام مي‏فرمايند:

همانا خداوند تعالي جدا از خلقش، و خلقش جدا از او مي‏باشند، و هر چيزي كه نام شي‏ء بر آن توان نهاد مخلوق است مگر خداوند عز و جل. و خداوند آفريننده همه چيز است، بس والاست آنكه هيچ چيز مانند او نيست.[42]

حضرت امام رضا عليه السلام مي‌فرمايد:

اوست خداوند غير قابل شناخت آگاه شنواي بيناي يكتاي يگانه بي‏مانندي كه هيچ چيز از او صادر نشده، و او خود نيز از چيزي پديد نيامده، و هيچ چيزي مانند او نيست. آفريننده اشيا، و خالق اجسام، و پديد آورنده صورت‌ها است. اگر چنان بود كه ايشان مي‏پندارند، خالق با مخلوق و آفريننده با آفريده شده تفاوتي نداشت، در حالي كه او آفريننده و خالق است. فرق است بين او و اجسام و صوري كه او آن‏ها را آفريده است؛ زيرا هيچ چيزي مانند او نيست، و او نيز مانند هيچ چيزي نمي‏باشد.[43]

امام صادق عليه السلام مي‌‏فرمايند:

اگر خداوند به صورت خلق باشد، به چه نشانه و دليلي استدلال خـواهد شد که يكـي از آن دو خـالق و آفرينـنده ديگري است؟![44]

[1] . واجب الوجود كلّ الأشياء، لا يخرج عنه شيء من الأشياء. اسفار، 2/368.

[2] . سبحان من أظهر الأشياء وهو عينها. “فتوحات 4ج، ” ابن‏عربي 2/459.

[3] . إن الحق المنزه هو الخلق المشبه. فصوص الحکم، 30، 78؛ وحدت از ديدگاه عارف و حكيم، حسن زاده، 1362ش، 76، به نقل از ابن‌عربي؛ اسفار،2/88.

[4] . إنها [الذات الالهية] هي الظاهر بصور الحمار والحيوان. شرح قيصري بر فصوص الحكم، 252. در نسخه ديگر: إن لكل شي‏ء، جماداً كان أو حيواناً، حياة وعلماً ونطقاً وإرادة، وغيرها مما يلزم الذات الالهية، لانها هي الظاهرة بصور الجماد والحيوان. شرح فصوص، قيصري، شرح ‏قيصري،726.

[5] . فصوص الحكم” ابن‏عربي فص شعيبي: 286.

[6] . فإنّه علي صورته خلقه، بل هو عين هويته وحقيقته ولهذا ما عثر أحد من الحكماء والعلماء علي معرفة النفس وحقيقتها إلّا الإلهيون من الرسل والصوفية: فصوص الحکم، 125؛ با شرح و ترجمه ممد الهمم، حسن زاده آملي، 311.

[7] . إن العارف من يري الحق في كل شيء بل يراه عين كل شيء. “فصوص الحكم” ابن‏عربي 192، سال 1366؛ شرح قيصري، 96.

. [8]مآثر آثار حسن زاده آملي، 2/89.

[9] . (فاذا شهدْناه شهدْنا نفوسَنا) لان ذواتنا عين ذاته، لا مغايرة بينهما إلا بالتعيّن والاطلاق… و(إذا شهدَنا) أي الحقّ (شهِدَ نفسَه) أي ذاته الّتي تعيّنت وظهرت في صورتنا. شرح فصوص الحكم، 389.

[10] . کليات ديوان شمس تبريزي، چاپ دهم، 1371/269.

[11] . روجي، شمس الدين محمد: مجله معارف، ش 44.

[12] . روح مجرد، حسيني ‌تهراني، 515.

[13] . شرح گلشن راز لاهيجي،158.

[14] . انه الحق” حسن زاده، حسن 46 سال 1373.

[15] . رجعت العلية والافاضة إلي تطور المبدأ الاول بأطواره. مشاعر، ملاصدرا، 54.

[16] . كل ما عداه فهو فيضه، فلا يكون أمرا مبائنا عنه جوادي آملي، عبد الله‏: علي بن موسي الرضا والفلسفة الالهية، 39 فروردين 1374.

[17] . إن غير المتناهي قد ملا الوجود كله… فأين المجال لفرض غيره. جوادي آملي، عبد الله‏: علي بن موسي الرضا والفلسفة الالهية، 36 فروردين 1374.

[18] . شبستري.

[19] . کمپاني.

[20] . حسن زاده آملي، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، 107.

[21] . مآثر آثار حسن زاده آملي، 1/72.

[22] . الحق هو المشهود، والخلق موهوم. شرح فصوص الحكم، 715.

[23] . وحدت از ديدگاه عارف و حكيم”، حسن زاده، حسن.

[24] . حسن زاده، حسن رساله “انه الحق”، 50 سال 1373.

[25] . شمس تبريزي، مقالات، 1377 شمسي، 1/162.

[26] . انه الحق”، حسن زاده، حسن 68، به نقل از رساله شعراني.

[27] . برهان‌هاي صديقين، عشاقي، حسين، 2.

[28] . برهان‌هاي صديقين، عشاقي، حسين 223.

[29] . مقدادي: نشان از بي‏نشان‏ها، 163 ـ 164، به نقل از پدر خود مرحوم نخودكي اصفهاني.

[30] . شرح نهاية الحکمة، داوود صمدي آملي، 124.

[31] . شرح نهاية الحکمة، داوود صمدي آملي، 15.

[32] . شرح نهاية الحکمة، داوود صمدي آملي، 115.

[33] . شرح نهاية الحکمة، داوود صمدي آملي، 86.

. [34]مآثر آثار حسن زاده آملي، 1/72.

[35] . من الخلق الي الحق، سيد کمال حيدري، 1426 ق. 87.

[36] . ويحك، كيف تجترئ أن تصف ربك بالتغير من حال إلي حال وأنه يجري عليه ما يجري علي المخلوقين؟! الاحتجاج، 2/407؛ کافي، 1/130، بحار، 10 / 347.

[37] . النهاية واللانهاية من الاعراض الذاتية التي تلحق الكم. شرح ‏الاشارات، ‏3/76.

[38] . الكم عرض… ويختص الكم بخواص… الخامسة النهاية واللانهاية. بداية الحكمة، 77.

[39] . ترجمه و شرح بداية الحکمة، شيرواني، سال 1386، 2/220.

[40] . ليس بذي كبر امتدت به النهايات فكبرته تجسيما، ولا بذي عظم تناهت به الغايات فعظمته تجسيدا، بل كبر شأنا وعظم سلطانا. نهج البلاغه، خطبه 185.

[41] . التوحيد، 193؛ كافي، 1 / 116.

[42] . كافي، 1 / 83.

[43] . هو اللطيف الخبير السميع البصير الواحد الأحد الصمد الذي لم يلد ولم يولد ولم يكن له كفواً أحد، منشيء الأشياء، ومجسّم الأجسام، ومصوّر الصور، لو كان كما يقولون لم يعرف الخالق من المخلوق ولا المنشِِِِِِِِِِِِ‍‍يء من المنشَأ، لكنّه المنشيء، فرق بين من جسّمه وصوّره وأنشأه، إذ كان لا يشبهه شيء، ولا يشبه هو شيئاً. عيون اخبارالرضا، 1/127؛ التوحيد، 185؛ بحارالانوار، 4/173.

[44] . فإذا كان الخالق في صورة المخلوق فبما يستدلّ علي أنّ أحدهما خالق صاحبه؟! بحارالانوار، 10/177، احتجاج، 2/ 232.