موضوع:سوره آل عمران)/آل عمران آیه96 و97 تفسیر ترتیبی(/مکه و خصائص آن درس آیت الله هادی عباسی خراسانی
﴿إنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ﴾[1]
﴿فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ﴾[2]
1- ارتباط آیه با آیات گذشته
آیات گذشته درباره ادیان دیگر بود؛ مانند یهود و نصاری. سپس صحبت از برّ و حرام کردن برخی غذاها توسط یهود بر خودشان شد. این آیه اول بیت، تفصیل و تفسیر فاتبعوا ملة ابراهیم حنیفا است. به عنوان یکی از دستاوردهای نظام موجود، بیت الله را متذکر می‌شود.
2- مراد از بکّه
بکّة به معنی ازدحام است. از قدیم الایام این منطقه محل ازدحام بوده است. برخی گفته‌اند همان مکّة است. وزن و معنایش یکی است. اولین خانه‌ای که برای مردم نهاده شده در مکّه و محل ازدحام است. یا در جایی که محل گریه و زاری است.
ابن فارس می نویسد: «(بَكَّ) الْبَاءُ وَالْكَافُ فِي الْمُضَاعَفِ أَصْلٌ يَجْمَعُ التَّزَاحُمَ وَالْمُغَالَبَةَ. قَالَ الْخَلِيلُ: الْبَكُّ دَقُّ الْعُنُقِ. وَيُقَالُ: سُمِّيَتْ بَكَّةَ لِأَنَّهَا كَانَتْ تَبُكُّ أَعْنَاقَ الْجَبَابِرَةِ إِذَا أَلْحَدْوا فِيهَا بظُلْمٍ لَمْ يُنْظَرُوا. وَيُقَالُ: بَلْ سُمِّيَتْ بَكَّةَ لِأَنَّ النَّاسَ بَعْضُهُمْ يَبُكُّ بَعْضًا فِي الطَّوَافِ، أَيْ: يَدْفَعُ».[3]
3- خصائص مکه
دو خصلت برای مکه بیان شده؛
1. آن چیزی که مبارک است؛ یعنی آنچه ادامه دارد. برکه هم به هر حوضچه‌ای نمی‌گویند به برکه‌ای که آب زیادی اجتماع کرده و باعث روییدن گیاهان است. تداومش با نشاط و شادی همراه است.
2. هدی للعالمین است.
4- مکه مرکز زمین
با توجه به آیات دحو الارض؛ ﴿وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَٰلِكَ دَحَاهَا﴾[4] و روایات و کروی بودن زمین، مکه در مرکز نظام زمین است. از اعتراض‌های یهود مسأله قبله بود که با اینکه دین جدید آوردید به قبله ما نماز می‌خوانید. بیت المقدس بانی‌اش جناب سلیمان علیه السلام است و بانی مکه، ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام با همکاری جناب اسماعیل علیه السلام است. مهندس جبرائیل، معمار حضرت ابراهیم و کمک معمار حضرت اسماعیل علیهم السلام بود. مکه اولین سرزمینی است که مسکونی شد و به لحاظ مطاف بودن قدمت بر بیت المقدس دارد. جعل قبله بعداً قرار داده شد. حضرت رسول صلی الله علیه و آله هر گاه نماز می‌خواندند حتی قبل از جعل قبله، به گونه‌ای می‌ایستادند که هم به کعبه و هم بیت المقدس نماز خوانده شود. برخی معجزه‌ها برای زمان و مکان خاصی است؛ مانند شق القمر ولی یکی از معجزات باقی حضرت رسول صلی الله علیه و آله قبله مسجد مدینه است. در آن زمان با اینکه ابزار آلات نبود، ایشان ایستادند و فرمودند اینجاست. به تعبیر استادمان حضرت علامه حسن زاده آملی قدس الله نفسه الزکیة با زیج‌هایی که رصد می‌شود امروز هیچ انحرافی ندارد.
تعبیر زیبایی که در آیه شریفه است وضع للناس است. گرچه خانه خداست ولی برای مردم است.
5- مراد از بیت
بیت را به این جهت بیت می‌گویند که انسان در آن بیتوته می‌کند یعنی شب را به صبح می‌رساند. موجودات مختلفی در بیت الله بیتوته می‌کنند؛ از فرشتگان تا جنیان و انسان‌ها.
فیه آیات بیّنات؛ آیات بینات یعنی معجزه‌های ظاهر.
6- مقام حضرت ابراهیم علیه السلام
چنان که بر حضرت داود علیه السلام آهن نرم شد و زره‌سازی می‌کردند، بر حضرت ابراهیم علیه السلام هم سنگ نرم شد و آثارش باقی است.
7- مراد از امنیت در آیه
و من دخله کان آمنا؛ کسی که داخل این خانه شود در امنیت است. این اعم از امنیت تکوینی و تشریعی است. حتی اگر کسی گناهی کرد و پناهنده به مکه شد، نمی‌شود آنجا مجازات شود و باید از آنجا خارج شود.