هشدار عوارض تجویز قرص آهن در مدارس/ ضرورت آموزش الگوی غذایی

در حال حاضر قرص آهن در قالب نمکهای آهن (سولفات آهن خوراکی)، فیفول (ترکیب آهن و اسید فولیک) و فرفولیک برای بزرگسالان و قطره و شربت آهن برای کودکان در داروخانه ها به فروش می رسد.

این قرص که به منظور مقابله با بیماریهای کم خونی در نظر گرفته شده به صورت دوره ای در بین دانش آموزان دختر راهنمایی و دبیرستان مدارس کشور و استان اردبیل توزیع و مصرف آن با نظارت مربیان مدرسه کنترل می شود.

آهن از عناصر معدنی مورد نیاز بدن است که برای ساخت هموگلوبین خون، میوگلوبین ماهیچه ها و فعالیت برخی آنزیمها ضروری است و کم خونی یکی از بیماریهای غیر ژنتیکی شایع٬ بخصوص در کشور های جهان سوم و در حال توسعه است که عمده ترین دلیل آن فقر آهن عنوان می شود.

این بیماری به گروه سنی خاصی اختصاص نداشته و علت آن دفع مقادیر زیاد آهن از بدن و یا نرسیدن مقدار مناسب آهن به بدن (کم خونی تغذیه ای) و در نتیجه کاهش سطح مقدار هموگلوبین که وظیفه آن انتقال اکسیژن به بافتها است، می باشد.

شیوع کم خونی در بین زنان بیشتر از مردان است

احساس خستگی، بی حوصلگی و ضعف در کودکان، اثرات منفی در رشد و تکامل جنین،احتمال زایمان پیش از موعد و تولد نوزادانی با وزن غیر عادی و تاخیر رشد (IUGR) در زنان باردار، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی در دانش آموزان، بروز کم خونی در شیرخواران به دلیل کمبود آهن در شیر مادر،کاهش حجم خون ریزی و یا حتی قطع عادت ماهانه در زنان از جمله مهمترین عارضه های بیماریهای کم خونی در گروههای مختلف است.

یک پزشک و داروساز اردبیلی در این خصوص تصریح کرد: به دلیل عادات ماهانه زنان استعداد بیشتری در بیماریهای کم خونی نسبت به مردان دارند.

جلال شاهبازی در گفتگو با خبرنگار مهر اضافه کرد: بخش مهمی از استرس، ریزش مو و رنگ پریدگیهای مداوم به دلیل بیماریهای کم خونی است که بیشتر گروههای سنی نوجوان و جوان را احاطه کرده است.

این پزشک معتقد است خانمها لازم است تحت مراقبت پزشک و با تشخیص وی از مکملهای آهن موجود در بازار استفاده و از مصرف خودسرانه و بی برنامه این دارو پرهیز کنند.

تجویز دو قلم دارو برای انواع بیماریها

با وجود اینکه تنوع دارویی درمان کم خونی در داروخانه ها از چند قلم دارو تجاوز نمی کند ضروری است استفاده از همین موارد محدود نیز با تجویز پزشکان صورت بگیرد.

مادر یکی از دانش آموزان دختر با بیان اینکه بیماری کم خونی فرزندش با مصرف قرصهای مکمل آهن رفع نشده  است، به خبرنگار مهر گفت: با وجود مصرف مداوم تاثیری در رفع بیماری دخترم ندیدم.

فاطمه قربانی اضافه کرد: پس از اینکه دخترم از مصرف قرصهای آهن نتیجه ای نگرفت تصمیم به اصلاح رژیم تغذیه وی با کمک مشاور تغذیه گرفتم.

وی افزود: در حال حاضر هر بیماری به دلیل کم خونی به پزشک مراجعه می کند داروهای موجود در بازار و به خصوص نوع خارجی آن تجویز می شود و پزشکان هیچ گونه مشاوره تغذیه به بیماران خود ارائه نمی کنند.

این شهروند اضافه کرد: این در حالی است که با صحبت با مشاور تغذیه متوجه شدم علت کم خونی دخترم در رژیم غذایی اوست.

قربانی معتقد است تجویز عمومی قرص آهن در مدارس راهکار منطقی برای مقابله با کنترل کم خونی دختران در سنین رشد نیست و مهمتر از آن لازم است فرهنگ سازی و آموزشهای لازم در این زمینه قوت بیشتری بگیرد.

درمان تمام کم خونیها قرص آهن نیست

به عقیده پزشکان درمان تمام بیماریهای کم خونی با مکملهای آهن ممکن نیست و نمی توان با تجویز عمومی و بدون معاینه فرد وی را ملزم به استفاده از این قرص کرد.

در سال‌های اخیر، تبلیغات شرکتهای دارویی برای جلب مشتری، این اشتباه را رواج داده که هر بیمار کم‌خونی را باید دچار کمبود آهن دانست و بسیاری از بیماران دچار کم‌خونی بدون این که نوع کم‌خونی و وجود کمبود آهن در آنان اثبات شود، به مصرف آهن روی می‌آورند.

تجویز گسترده قرصهای آهن در مدارس به دلیل دوز پایین مصرف در کوتاه مدت عوارض خاصی را بروز نمی دهد با این وجود دانش آموزان بسیاری بدون اینکه دچار بیماری کم خونی باشند ملزم به مصرف آن می شوند.

به عقیده پزشکان در مجموع حدود چهار گرم آهن در کل بدن وجود دارد که نیمی از آهن، یعنی دو گرم در ساختمان هموگلوبین و میوگلوبین که مواد تشکیل‌دهنده گلبول‌های قرمز و عضلات است، به کار رفته و بقیه آن در کبد و دیگر اندامها ذخیره شده‌ است.

از آنجا که تعداد کمی از غذاهای مصرفی دارای آهن قابل توجهی است، سیستم دقیقی در بدن طراحی شده است که سلولهای قرمز خون و سلولهای عضلانی که منابع اصلی آهن در بدن هستند، زمان فرسودگی به شکلی از رده خارج می‌شود که آهن موجود در آنها دوباره به چرخه طبیعی بدن برمی‌گردد و تنها بخش کوچکی از آن دفع شود.

به این ترتیب در حالت عادی، یعنی تا زمانی که خونریزی وجود ندارد، بدن نیازمند مصرف مواد حاوی آهن کمی است.

عارضه رسوب آهن در کبد مصرف کننده

دردهای شکمی، تهوع و استفراغ، یبوست و تیرگی مدفوع از جمله عوارضی است که پزشک و دارو ساز در مصرف نادرست و بی رویه قرصهای آهن عنوان کرد.

به عقیده شهبازی با وجود اینکه مصرف قرص آهن به دختران بیش از پسران تجویز می شود اما ضروری است تجویز آن با توصیه و معاینه پزشکان همراه باشد.

علاوه بر این مصرف مکملها زمانی که بدن نتواند مازاد نیاز خود را دفع کند در کبد رسوب نموده و می توانند صدمات جدی به کبد و مغز استخوان وارد کنند.

درمان کم خونی با اصلاح فرهنگ مصرف غذایی

یک کارشناس تغذیه به خبرنگار مهر گفت: درمان بیماریها می تواند به جای تمرکز بر مصرف داروهای شیمیایی با تغییر و اصلاح فرهنگ تغذیه کنترل و انجام شود.

ناصر سرمد اضافه کرد: اولین توصیه و راه حل اجرایی در مدارس استفاده از قرصهای مکمل آهن است و این در حالی است که می توان با آموزش دانش آموزان به منظور اصلاح الگوهای تغذیه به خصوص نحوه برخورد با عادات ماهانه دختران نتایج بیشتری به نسبت طرحهای در دست اجرا به دست آورد.

وی اضافه کرد: انواع غذاها شامل جگر سیاه، قلوه و نیز گوشتهای قرمز و سبزیجاتی مثل جعفری، عدس و اسفناج منابع سرشار از آهن هستند که بدون کوچکترین عارضه می توانند در رفع کمبود آهن بدن نقش داشته باشند.

سرمد تاکید کرد: مدارس می توانند به جای ترویج فرهنگ مصرف داروهای شیمیایی نحوه پیشگیری و کنترل بیماری را به دانش آموزان آموزش و آنها را برای داشتن عادات درست برخورد با بیماری ها در آینده آماده کنند.

دختران امروز مادران فردا هستند و بی شک معایب اجرای طرحهای حوزه بهداشت و سلامت آنها علاوه بر نسل فعلی می تواند گریبانگیر نسلهای بعد نیز باشد. پی می توان با تغییر عادات غذایی و آموزش اصول اولیه و درست تغذیه سالم با غذاهای سالم، سلامت نسل آینده را به عنوان مدرسان و تربیت کنندگان کودکان خود تضمین کرد.
……………………..
گزارش: ونوس بهنود