«نقش هویت بخش مساجد در انقلاب اسلامی»

استاد حوزه علمیه قم، مسجد را یکی از مهمترین عوامل در پیروزی انقلاب اسلامی دانست و بیان کرد: خدا کعبه و به تبع آن مساجد را عامل ایستادگی و مقاوت یک جامعه قرار داده است پس اگر آن ویژگی ها و علاقه ای که در دوران انقلاب بود و مردم را به سوی مسجد می کشاند، الان باشد مردم به سوی مسجد خواهند رفت اما اگر احساس کنند مساجد به عده ای خاص وابسته شده است دیگر آن استقبال و آن توجه به سمت مسجد در مقایسه با دوران انقلاب وجود نخواهد داشت و طبیعی است اگر به همین صورت باشد مسجد آن کارکرد و نقشی که در دوران انقلاب داشته است را از دست می دهد.

حجت الاسلام دکتر مرتضی جوادی آملی در گفت وگو با شفقنا اظهار کرد: یکی از مهمترین و محوری ترین عواملی که در امر انقلاب و نظام نقش داشته است مراکز مذهبی به طور عموم و مساجد به صورت خاص بوده است. به نظر می رسد ابتدا باید راجع به مسجد و هویت آن تعریف روشنی ارایه شود زیرا تا مسجد به درستی شناخته نشود و ویژگی های آن دانسته نشود نمی توان انتظار داشت آثار و نقش مساجد به درستی دانسته شود و تفکیک بین مسجد به عنوان یک جریان اجتماعی و آنچه که در آن اتفاق می افتد به عنوان تبلیغ دین و ترویج آموزه های وحیانی به درستی روشن نخواهد شد. یکی از محورهای عمده ای که امروز در اذهان شکل می گیرد این است که مسجد و منابری که در آنجا هستند به لحاظ تبلیغ و رسانه ای بودن چه تفاوت ها و امتیازاتی با رسانه های دیگر دارد. همه این مسایل فرع بر آن است که ما تعریف درستی از مسجد ارایه کنیم و هویت مسجد را مورد واکاوی قرار دهیم. مسجد ویژگی ها و مختصاتی دارد که اگر آنها شناخته شود و به درستی دانسته شود آنگاه روشن خواهد شد که چه نقشی دارد.

مسجد منسوب به خدا است

 جوادی آملی تصریح کرد: اولین ویژگی مسجد این است که منسوب به خدا است چرا که اولین بیتی که خدا برای عبادت وضع کرده است همانا کعبه بوده و کعبه خانه خدا است و خدا در قرآن در دو جا و دو مرتبه کعبه را به عنوان خانه خود معرفی کرده است و خدا تعیین کننده هویت یک مسجد و کعبه است. سایر خانه ها متعلق به اشخاص هستند و اشخاص هویت و ویژگی های خود را در خانه خود قرار می دهند. خانه ها حتی به لحاظ فرهنگی، شکل گرفته از هویت صاحب خانه هستند اما مساجد و کعبه منسوب به خدای عالم است اما در عین حال در پرتو همین نسبتی که بین مسجد و خدای عالم است خدا یک سلسله ویژگی هایی را برای این مکان ها معرفی می کند.

مسجد عامل قیام و ایستادگی یک جامعه در برابر ظلم است

او ادامه داد: بعد از شناخت این مساله که کعبه یا مساجد منسوب به حق است مرتبه بعد از این مساله، عبادت و پرستش است که خدا مسجد را برای عبادت و پرستش قرار داده است که انسان ها با آمدن به این مکان در پیشگاه خدا خضوع می کنند و تنها در برابر او کرنش می کنند و از ستایش دیگر امور منصرف هستند و این نیست که کسی به مسجد برود و در عین حال در مقابل معبودهای دیگر بخواهد خضوع کند بلکه توحید و پرستش یگانه و یکتا ویژگی بارز و اساسی مساجد است که خدا این را برای بیت الله به صورت صریح روشن کرده است. ویژگی دیگری که برای این معنا وجود دارد این است که خدا کعبه و به تبع آن مساجد را عامل قیام، ایستادگی و مقاوت یک جامعه قرار داده است. «جعل الله الكعبة البيت الحرام قياماً للناس» و این را مفسرین به مقاومت یک جامعه و ایستادگی در مقابل هر چه که نادرستی و پایداری انسان ها در پناه خانه خدا شکل می گیرد تعبیر کرده اند. چون آن ارتباط انسان با خدا، انسان را در مقابل همه خستگی ها مقاوم می کند و او را انسان مجاهد، مقاوم، پایدار و ایستا در مقابل همه مشکلات قرار می دهد. آن کسی که تکیه اش به خدا است و از آن جایگاه، وجود، هستی، معنویت، اخلاق، روحانیت، هدایت و نورانیت می گیرد طبیعی است که می تواند مقاومت را در وجود خویش داشته باشد. انسانی که بدون اتکا به خدا باشد و رابطه خود را در پرتو عبادت با پروردگار مستحکم نکند، انسان سست و بی پایه ای خواهد بود و بعدأ از آن قدرت معنوی و فرهنگی و سایر مقاومت هایی که انسان در حیطه حیات فردی و اجتماعی به آن نیار دارد محروم خواهد شد.

مساجد محور آزادی و آزادگی است

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ویژگی دیگری که خدا برای کعبه که همه مساجد هم در پرتو کعبه معنا پیدا می کنند، قائل است، عتیق بودن و محور آزادی و آزادگی بودن است. خدا کعبه را به عنوان بیت عتیق معرفی می کند. زمانی که از امام صادق(ع) سوال می کنند چرا خدا کعبه را به عنوان بیت عتیق نامیده است؟ می فرماید «و بيت حرّ عتيق من الناس لم يملكه أحد» کعبه خانه آزادی است و هیچ احدی بر او مالکیت ندارد و هیچ کسی نمی تواند ادعای مالکیت بر مساجد داشته باشد. بنابراین گرچه دیگران می توانند مسجد را بسازند و پشتیبان آن باشند اما مالکیت حقیقی از آن پروردگار است و مساجد را در پرتو بیت الله عتیق می داند یعنی آنجا حیثیت، آزادی و حریت انسانی شکل می گیرد. مسجدی که در ملک دیگری باشد هرگز نمی تواند آزادی و آزادگی را بپروراند و طبعا افرادی که در آنجا زندگی عبادی دارند نمی توانند با ویژگی آزادی و آزادگی رشد کنند. بنابراین این عناوین و اسامی که برای مساجد و خصوصا بیت الله وجود دارد هویت بخشنده است و یک سلسله القاب نیست که فقط به صورت تشریفاتی و اعتباری برای آنها به کار برده شود. مسجدی که عتیق باشد آزادی و حریت را به ارمغان می آورد، عامل قیام است و مقاومت و ایستادگی را در مقابل شرک ایجاد می کند و می تواند برای انسان محور جهاد و اجتهاد باشد.

مسجد باید فرصتی برای حضور همه اقشار باشد

جوادی آملی حرمت داشتن را از دیگر ویژگی های مسجد دانست و اظهار کرد: ویژگی دیگر مسجد، حرمت داشتن و محترم بودن است. خدا کعبه را بیت الحرام می داند و این گونه از عناوین نشان از حرمت داشتن و محترم بودن دارد و اینکه با مراکز دیگر متفاوت است و انسان ها با دیده احترام و با حرمت و تکریم باید نسبت به این جایگاه بیاندیشند و قطعی است که اگر جایی محترم باشد انسان ها با احترام در آنجا حضور پیدا می کنند، حرمت آن را نگه می دارند و از توجه به غیر خدا می پرهیزند و از گفتاری که شایسته آنجا نباشد پرهیز می کنند. اینها از جمله ویژگی هایی است که هویت بخشنده است. نکته ای که قابل ذکر است این است که این ویژگی ها چون از ناحیه خدا به کعبه و مسجد داده شده است اختصاصی به یک جریان ندارد. مساجد و مراکز مذهبی باید فرصتی باشند برای حضور همه اقشار، افکار و آراء. در مراکز اجتماعی، سیاسی و امثال آن افراد با یک طیف خاص فکری حضور دارند اما مسجد مختص به یک جریان فکری نیست همه کسانی که در احزاب و مراکز فرهنگی سیاسی و اجتماعی هستند همه نیازمند حضور در مسجد هستند.

مسجد محور وحدت جامعه است

او ادامه داد: بنابراین یکی از محوری ترین امور هویت ساز مسجد، محور وحدت بودن آن است. لذا خدا همه انسان ها را برای مساجد و بیت الله دعوت کرده است که هر کسی که به اسلام گرویده است به مسجد پناه ببرد و آن را خانه امن خود بداند احساس امنیت فکری، معنوی و روحانی داشته باشد و اگر مسجد چنین ویژگی نداشته باشد و فرصت حضور همگان را به صورت یکسان فراهم نسازد از آن هویتی که برایش تعیین شده است دور می ماند و طبعا نمی تواند نقشی که برایش تعیین شده است را داشته باشد. مساجدی که در دوران انقلاب بودند تا حد زیادی این ویژگی ها را داشتند و همچنین مساجد مرکزی هم بودند که قیام بخشنده و مرکز وحدت و طهارت بودند و انسان ها برای عبادت و پرستش به آنجا مراجعه می کردند و از این نقطه نظر مورد احترام بودند.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: یکی از مسایلی که امروزه مطرح است میزان رقابت مساجد و رسانه های ارتباط جمعی در همراهی مردم است. باید گفت هیچ رسانه ای نمی تواند سخن خدا باشد و از چنین جایگاهی سخن بگوید و در آن معنویت و اخلاق حاکم باشد. این ویژگی هایی که برای بیت الله و مساجد برشمرده شده است برای هیچ مرکزی نیست. بنابراین هم اکنون که این همه مراکز مختلف و متعدد رسانه ای پیدا شده است هیچ کدام نمی تواند جای این واقعیت و حقیقت را پرکند و اگر مساجد جایگاه اصلی خود را پیدا کنند آن هویت اصیل خود را بازیابند و ویژگی هایی را که خدا برای آنها باز شمرده است را مورد توجه قرار دهند هیچ جا نمی تواند با مساجد در حد رقابت قرار بگیرد. خدا فرمود «جز انسان های پرواپیشه و پرهیز کار کسی نمی تواند ولایت مساجد را بر عهده بگیرد». اگر جریان های فکری، سیاسی، اجتماعی و نظایر آن بخواهند زمامدار امر مسجد باشند قطعا مسجد از آن هویت خود خارج خواهد شد و اثر بخشی نخواهد داشت و تنها محل رفت و آمد یک عده خواهد بود که نه اثر اخلاقی و اجتماعی خواهد داشت و نه می تواند عامل قیام جامعه و وحدت آفرین باشد.

مسجد نباید به محلی برای گرایش های شخصی افراد و گروه ها تبدیل شود

جوادی آملی مسجد را مکانی برای حضور همه افراد و گروه ها دانست و اظهار کرد: هر کسی هر نوع فعالیتی می خواهد انجام دهد که با گرایش ها و خلق و خویی که تنها خود پسندیده است همسو باشد باید از مسجد و مراکزی که منتسب به ساحت قدس الهی است دوری کند. اگر مراکز نظامی و انتطامی و مرکز سیاسی و امثال آن بخواهند دست روی مسجد بگذارند که مسجد رنگ و بوی مسایل نظامی و امثال آن را بگیرد طبیعی است بسیاری از آن پرهیز می کنند و ترجیح می دهند که در خانه ها بمانند و عبادت خود را در همان منزل داشته باشند. این ویژگی ها که هر کسی در هر جامعه ای و در هر لباسی است احساس کند که امکان حضور در مسجد را دارد اگر تغییر کند و فرصت حضور یکسان و برابر برای همه افراد و گروه ها فراهم نشود مسجد از آن کارکرد اصلی خویش باز می ماند و طبیعی است نمی تواند آن نقش اساسی خود را داشته باشد.

او تصریح کرد: ما امروز در شرایطی به سر می بریم که باید به هویت اصیل مسجد و آن اوصافی که برای این مکان وجود دارد بازگردیم و مساجد را با این هویت بسازیم نه اینکه آنها در اختیار هر کسی قرار گیرند. ممکن است افراد خیر امکاناتی فراهم کنند و در تاسیس و تعمیر آن کمک کنند اما هیچ کس نمی تواند بر مسجد حاکم باشد و نظر و احکام خود را بر مسجد و اهل آن تحمیل کند بلکه تنها باید اندیشه الهی و طهارت روح و اخلاقی که از ناحیه خدا به عنوان آموزه های وحیانی آمده است راه را برای ورود دیگران آماده کند.

استاد حوزه علمیه قم در ادامه افزود: بنابراین هیچ جایی نمی تواند با مسجد و آن نقشی که برای مسجد است به رقابت برخیزد. رسانه ها باتوجه به اینکه به هر سویی گرایش دارند جلوه های طبیعی و مادی برای آنها هم قابل توجه است بر خلاف مسجد که نسبتش با خدا تمام است از سادگی و منزه بودن، آلایش های مختلف و منزه بودن از زرق و برق و مطامع دنیایی و منزه بودن از جاه و مقام و نظایر آن. انواع مراکز و رسانه ها با این جریان ها روبه رو هستند و مسجد منزه و عاری از این گونه ویژگی ها است که می تواند نقش مسجد را ممتاز نگه دارد. در جشن سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی مردم به دنبال آن هستند که مساجد آن نقش اصلی و اساسی خود را همانطور که در دوران انقلاب داشتند که مرکز وحدت همه جریان های فکری، مرکز معنویت و اخلاق، طهارت و پاکیزگی و مهد مقاومت و ایستادگی در مقابل هر ناراستی بودند را بازگردانند و اگر این هویت برای مسجد ایجاد شد همه دوباره به آن سمت هدایت می شوند.

او در پایان خاطر نشان کرد: اگر آن عشق و علاقه ای که در دروان انقلاب بود و مردم به سمت مساجد می رفتند الان باشد و مردم احساس کنند که مساجد مرکز اخلاق، تقوا پیشگی، انصاف، عدل و حضور همگان است و فرصت حضور همه را فراهم می سازد و از بد اخلاقی و کج خلقی ها عاری و مبرا است به مسجد رجوع خواهند کرد اما اگر احساس کنند مساجد به عده ای وابسته شده است به دلیل مبالغی که می پردازند و فکر می کنند که صاحب مسجد هستند خب باید بدانند که دیگر آن استقبال و آن توجه به سمت مسجد در مقایسه با دوران انقلاب وجود ندارد و طبیعی است اگر به همین صورت باشد مسجد آن کارکرد و نقشی که در دوران انقلاب داشته است را از دست می دهد.