آیین طشت گذاری یکی از مراسم سنتی عزاداری در ماه محرم است که از آیین ها و آداب عزاداری و تعزیه منسوب به منطقه اردبیل بوده و از سه روز مانده به آغاز محرم در بیش از 41 مسجد و حسینیه این شهر برگزار می شود.
اجرای این مراسم در روز اول در مسجد جامع شهر اردبیل، در روز دوم در مساجد اصلی محلات شش گانه و مسجد بزرگ استان و در روز سوم در مساجد محلات، حسینیه ها و منازل انجام می شود.
این مراسم در تمام روستاهای استان نیز با ترتیب زمانی و مکانی برگزار شده و حتی با آداب و رسوم مخصوص منسوب به همان روستا اجرا می شود.
تجدید پیمان با سالار شهیدان
اما آنچه غنای معنوی این مراسم را به عقیده کارشناسان دوچندان کرده است، تجدید پیمان با سالار شهیدان به صورت نمادین است. طشت پر از آب که غالبا از جنس مس و طلا است در محل مناسبی در مسجد گذاشته شده و تا پایان ماه محرم در جای خود باقی می ماند.
در این آیین طشت آب نماد آب فرات است و عزاداران با دست زدن به طشت بیعت خود با سالار شهیدان را تجدید می کنند.
در اعتقاد دینی شهروندان اردبیلی، طشت گذاری به دلیل نماد عهد مجدد با شهدای کربلا حامل پیام معنوی غنی بوده و از تقدس خاصی برخوردار است.
سهم منازل از سنت طشت گذاری
در طول 600 سال اجرای این مراسم در اردبیل نماد طشت گذاری به حدی در عزاداری های ماه محرم آمیخته است که حتی اجرای آن در برخی منازل شخصی نیز اجرا می شود.
یکی از شهروندان اردبیلی در این خصوص تصریح کرد: در منازلی که مراسم روضه خانی در طول ماه محرم برگزار خواهد شد، بعد از طشت گذاری مساجد، آئین طشت گذاری با حضور مردم محلات و با نوحه خوانی و عزاداری اجرا می شود.
فاطمه رستمی اضافه کرد: در برخی منازل بعد از اتمام روضه خانی و در برخی تا پایان ماه محرم طشت آب در محل در نظر گرفته شده باقی می ماند.
آب در آئین طشت گذاری نمادی از مظلومیت
کارشناسان دینی و اجتماعی معتقد هستند علت توجه ویژه مردم اردبیل به موضوع آب در عزاداری های کربلا به دلیل آمیختگی فرهنگی و عقیدتی با دین اسلام و برجسته کردن مهمترین نمادهای واقعه کربلا است.
نعیم مرادزاده جامعه شناس در گفتگو با خبرنگار مهر اضافه کرد: آب نماد تشنگی و در عین حال مظلومیت خاندان امام حسین (ع) است و از این رو توجه به آن حتی در روزهای آغازین ماه محرم تمرکز بر این مظلومیت و توجه ویژه به علت حادثه کربلا است.
وی با بیان اینکه برای پرداخت به این موضوع از عناصر دیگری از جمله کوزه های آب در تعزیه و عزاداری های ماه محرم استفاده می شود، تاکید کرد: این رسم در طول تاریخ شش قرن اخیر تغییراتی داشته و حتی در مناطق مختلف با رسومات متنوعی همراه است.
این کارشناس تاکید کرد: در عین حال اصلی ترین نماد در این مراسم آب به عنوان آب فرات و زمینه مظلومیت خاندان امام حسین(ع) حفظ شده است.
وی افزود: تقدس طشت گذاری موجب می شود بسیاری از حاجت مندان از شهدای کربلا شفاعت خواسته و راز و نیاز کنند.
مراسمی که مرزهای اردبیل را طی می کند
با وجود اینکه این آئین سنتی مختص شهر اردبیل می باشد، اما در سال های اخیر به تدریج در شهرهای زنجان، بناب، تالش و بسیاری از شهرهای آذری نشین کشور منتقل و باشکوه خاصی برگزار می شود. هر کدام از شهرها اجرای این مراسم را متناسب با آداب و رسوم محلی خود و به فراخور باورهای ویژه اجرا می کنند.
کارشناسان مذهبی معتقدند به منظور جلوگیری از ورود افکار خرافه و یا بدعت گذاری در عزاداری های با سنن نمادین ضروری است دقت و نظم در اجرای آن صورت گیرد.
اصالت طشت گذاری حفظ شود
مدیر کل تبلیغات اسلامی استان اردبیل معتقد است اجرای مناسب این مراسم می تواند عزاداری منحصر به فرد اردبیل را در سطح کشور و حتی دنیا معرفی کند.
حجت الاسلام مهدی ستوده با تاکید به ضرورت رصد عزاداری های ماه محرم اضافه کرد: این آیین پیشواز از ماه محرم و به منزله آغاز برنامه های عزاداری است. به همین منظور اجرای مناسب آن می تواند در طول روند عزاداری ها تاثیر مثبت و قابل توجهی به همراه داشته باشد.
مکتب عزاداری اردبیل قابلیت ثبت ملی دارد
به اعتقاد پژوهشگران و محققان دینی، اردبیل سهم بسزایی در اعتلای فرهنگ و تمدن شیعی و علوی کشور داشته و این شهر به عنوان خواستگاه تشیع با قرن ها سابقه عزاداری از جایگاه و پایگاه خاصی در تشیع و مکتب علوی برخوردار می باشد، بطوریکه این سابقه در مراسم طشت گذاری مشاهده می شود.
آیین طشت گذاری ماه محرم اردبیل به عنوان سومین اثر در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است، اما بسیاری از کارشناسان دینی و تاریخ و سنن استان اعتقاد دارند با وجود ثبت این اثر، مکتب عزاداری اردبیل این قابلیت را دارد که به صورت جامع، مجزا و به عنوان یک میراث معنوی ماندگار در فهرست آثار ملی ثبت شود.
…………………….
گزارش: ونوس بهنود