منشور رهبری، تنها محور اجماع ملی

«در عرصه بین‌المللی، کشورها با «هویت» خود وارد تعامل می‌شوند و هویت عبارت است از انتظارات بازیگران بین‌المللی از نقش خود.» آنان‌ که با نظریه‌های روابط بین‌الملل آشنایی دارند می‌دانند که این جملات از بن‌پایه‌های تفکر موسوم به «سازه‌انگاری» (Constructivism) است که بیش از هرکسی با نام «الکساندر ونت» گره خورده است.

به باور ونت و بسیاری دیگر از اندیشه‌ورزان سازه‌انگار، منافع ملی بازیگران عرصه بین‌المللی برآمده از هویت آنهاست. کسانی که طی دو ماه اخیر، سخنان راس هرم مذاکره‌کننده ایران در خصوص مناقشه هسته‌ای را شنیده‌اند حتما توجه کرده‌اند که تاکید بر مقولاتی چون «هویت» و «گفتمان»، در سخنان محمدجواد ظریف چیز عجیبی نیست. این هر دو مفهوم، مفاهیم سازه‌انگارانه محسوب می‌شوند.

بنابر همان رویکردی که ظریف بیش از دیگر رویکردها بر آن اصرار می‌ورزد و با آن رویکردهای رئالیستی را عموما مورد هجمه قرار می‌دهد – نظیر مفهوم بازی با حاصل جمع صفر – بدیهی است که تعامل ایران با غرب بر اساس هویت تاریخی این کشور خواهد بود و منافع ملی ایران در مذاکرات نیز برآمده از همین هویت است.

آنچه هویت ملی را برمی‌سازد، ریشه‌های تاریخی و تجربیات یک ملت، تعاملات آن در حوزه بین‌المللی و انتظاراتی است که خود ملت از نقش خود در عرصه بین‌المللی دارد و آنچه پیگیری این اهداف ملی را میسر می‌سازد، «اجماع ملی» است.

«رئالیست‌های نوکلاسیک» هم، به‌صراحت عنوان می‌کنند که توان کشورها در عرصه خارجی بسته به میزان توان آنها در بسیج منابع داخلی است. «ریچارد هاس»، رئیس شورای روابط خارجی ایالات متحده کتابی دارد که عنوان آن چنین است: «سیاست خارجی از خانه شروع می‌شود». وی در این کتاب اذعان می‌کند که توانایی‌های داخلی است که به سیاست خارجی شکل می‌دهد.

بنابر آنچه گفته شد، منافع برآمده از هویت اگر می‌خواهند در بازی بین‌المللی به نتیجه برسند، طبعا نیاز اجماع ملی بر سر آنها نیازی جدی است. این امر از بدیهیات است که سیاست خارجی بدون اجماع ملی به جایی نمی‌رسد، حتی اگر رئالیست‌های نوکلاسیک هم به آن اشاره نکرده باشند.

سوال اینجاست که در شرایط فعلی چه چیزی می‌تواند محور اجماع ملی باشد؟ درست است که رفع تحریم‌ها برای مردم ایران مهم است اما در خصوص آنها و شیوه تعامل با آنها اختلاف نظرهای جدی در بین محافل سیاسی داخلی وجود دارد. اگر کسی تردید دارد می‌تواند سایت‌های مختلف داخلی را که انعکاس‌دهنده تفکرات جریانات مختلف هستند، نگاهی بیندازد تا در خصوص بدیهیات دچار شبهه نشود.

* منشور رهبری، تنها محور اجماع ملی

آنچه از آن تحت عنوان منشور رهبری یاد می‌کنیم، مجموعه مواضع، عملکرد و بیانات رهبری انقلاب اسلامی است که نه فقط طی ماه‌های اخیر بلکه طی سال‌های متمادی، مواضع اصولی نظام جمهوری اسلامی ایران را تبیین کرده‌اند. البته بدیهی است که در خصوص مساله هسته‌ای، آنچه ایشان صراحتا در خصوص این مساله بیان فرموده‌اند، از اولویت خاصی در تبیین مواضع کشور برخوردار است.

منشور رهبری از آنجا می‌تواند محور وحدت ملی در مسیر نیل به اهداف کشور در مذاکرات هسته‌ای باشد که:

اولا، تمام جناح‌ها و گروه‌های سیاسی وفادار به جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اصول انقلاب اسلامی به اصل محوریت رهبری در تعیین مواضع کشور اعتقاد دارند؛

ثانیا، بر اساس قانون اساسی تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی بر عهده رهبری است و نظارت بر حسن اجرای آنها نیز طبعا با ایشان است. مسائل مهم سیاست خارجی کشور در این حوزه می‌گنجند؛

ثالثا، هر محور دیگری برای اتفاق و اجماع، با اختلاف نظرهای شدید حتی در درون نیروهای وفادار به گفتمان انقلاب اسلامی خواهد شد؛

رابعا، جایگاه رهبری انقلاب اسلامی برآمده از تشیع است که مهم‌ترین اصل هویت‌ساز ایران پس از دوران صفویه محسوب می‌شود. بنابراین، بین ولایت شیعی و هویت ایرانی پیوندی ناگسستنی است.

در این منشور کلان موارد واضحی وجود دارد که برخی از آنها را می‌توان بدین شرح مورد اشاره قرار داد:

1- جمهوری اسلامی ایران تحت هیچ شرایطی از حقوق هسته‌ای خود که نهادهای بین‌المللی آنها را به رسمیت می‌شناسند، کوتاه نمی‌آید؛

2- تولید و نگهداری سلاح هسته‌ای حرام شرعی است و جمهوری اسلامی اگر به سوی آن گام برنمی‌دارد، بر اساس مواضع اصولی خود عمل می‌کند نه بر اساس خواسته‌های طرف غربی؛

3- استکبارستیزی جزء لاینفک سیاست خارجی جمهوری اسلامی است و برخی از آنان که در قالب 1+5 با ایران مذاکره می‌کنند، به‌جهت خوی استکباری‌شان دشمن محسوب می‌شوند؛

4- راهبرد نیل به اهداف هسته‌ای بر اساس یکی از آخرین بیانات مقام معظم رهبری، «نرمش قهرمانانه» است که اگرچه نرمش دیپلماتیک را می‌پذیرد اما ذلت ملت ایران در برابر دشمنانش را برنمی‌تابد.

این موارد واضح در کنار مر سخنان و مواضع معظم‌له، تنها منشوری است که در چارچوب آن می‌توان وحدت ملی را پشت سر تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای قرار داد. اگر چنین نباشد و خروج از این منشور اتفاق افتد، بدیهی است که توان بسیج تمام نیروها برای نیل به اهداف هسته‌ای از میان رفته و در نتیجه هرگونه توافق با طرف‌های بین‌المللی نیز با مشکل مواجه خواهد شد.

بدیهی است که تیم سیاست خارجی به این ضرورت آگاهی دارد و نسبت به آن تعهد لازم را نیز نشان خواهد داد.

بر تمام نیروها و جناح‌های معتقد به گفتمان انقلاب اسلامی نیز طبعا واجب است که همراهی با مواضع رهبری را در دستور کار قرار دهند، نه از این مواضع پیش بیفتند و نه از آن عقب بمانند؛ نه نسبت به آن کندروی پیشه کنند و نه تندروی را در دستور کار خود قرار دهند.