شاگردان مکتب امام صادق (علیه السلام)

مکتب پربار جعفرى و محضر گهربار امام صادق اسلام‏ شناسانى بزرگ به جامعه اسلامى هدیه کرد دانشمندانى که هر یک خود مرجعى مهم در مسائل علمى و مذهبى به شمار مى‏آیند دستاوردهاى این دانشگاه فعال علمى دینى گسترده ‏تر از آن است که بتوان به تمام آن اشاره کرد اما از باب نمونه تنى چند از این بزرگان را معرفى مى‏کنیم.

ابان بن تغلب بن رباح بکرى کوفى

از آل بکر بن وائل و اهل کوفه است او که درک محضر حضرت زین العابدین، حضرت باقر و حضرت صادق علیهم السلام را نمود، ثقه‏اى جلیل القدر، فقیه، قارى، لغوى و مقدم در هر فنى بوده است. از تالیفات او کتابهاى غریب القرآن، فضائل و احوال صفین است.امام ششم به ایشان بسیار علاقمند بود، هرگاه به خدمت امام مى ‏رسید حضرت امر مى فرمود که براى ابان وساده‏اى مى‏ افکندند و با وى مصافحه و معانقه و احوال پرسى مى‏کرد و او را بسیار احترام مى نمود.

ابو بصیر

لیث بن بخترى مرادى کوفى، مکنى به ابو بصیر و ابو محمد، از شمار نیکان و پاکانى است که حضرت جعفر بن محمد ایشان را به بهشت بشارت داده‏اند. از امام صادق روایت شده که فرمودند: کسى مانند زراره و ابو بصیر و محمد بن مسلم و برید بن معاویه عجلى، نام ما و احادیث پدرم را زنده نکرد و اگر این جماعت نبودند، احدى استنباط این امر را نمى ‏کرد.

ابو حمزه ثمالى

نامش ثابت و اسم پدرش دینار و کنیه ‏اش ابو صفیه است. وى از ثقات سلسله امامیه و از مشایخ اهل کوفه است، که روایات او نزد علماء معتمد و موثق و مورد قبول است. او داراى کتابى در تفسیر قرآن است. و رساله حقوق امام سجاد و دعاى سحر از او نقل شده است.

جابر بن حیان

کنیه ‏اش ابو عبد الله و یا ابو موسى معروف به صوفى، شیمى ‏دان بزرگ اسلامى است که در اصل خراسانى است لیکن محل تولدش تحقیقا معلوم نشده است. حیان پدر او خراسانى بوده و در طوس داروخانه داشته و مورد اعتماد همگان بود. حیان در خراسان کشته شد و پسرش جابر که بسیار جوان بود با سپاهیان شیعه از خراسان به کوفه آمد و از آنجا به مدینه طیبه به خدمت حضرت باقر شرفیاب شد و بعدها در ردیف شاگردان امام صادق قرار گرفت و به قدرى به حضرت نزدیک شد که پیوسته مورد لطف و محبت حضرت صادق بود. تصنیفات او را حدود پانصد جلد گفته‏ اند ولى بیشتر آنها از دست رفته است. کتابهاى اسرار الکیمیا و تصحیحات کتب افلاطون و الخواص و صندوق الحکمه از ایشان است. او در کشورهاى اروپایى شهرت فراوان دارد. او کسى است که الکل را کشف کرد و آن را زیت الزاج نامید. سر انجام در طوس درگذشت. او در نوشته‏ هایش چنین تصریح کرده که، در همه این علوم شاگرد جعفر بن محمد بوده است و در همه جا از امام به عنوان سیدى جعفر الصادق یاد کرده است.

زرارة بن اعین بن سنسن شیبانى کوفى

نام اصلى ‏اش عبد ربه و کنیه ‏اش ابو الحسن و ابو على است. از اصحاب اجماع و از بزرگترین فقهاء و اجلاى محدثین و متکلمین امامیه و یکى از برجسته‏ ترین اصحاب امام صادق و امام کاظم بوده است. در او جمیع خصال نیکو، از علم و فضل و فقاهت و دیانت و وثاقت جمع شده بود به علاوه او مردى ادیب، شاعر، متکلم و قارى بوده و در زهد و پارسایى کم‏ نظیر بوده است. مرحوم علامه حلى، شیخ نجاشى، شیخ طوسى ایشان را در حد بالایى توصیف کرده‏اند. محمد بن مسلم بن رباح ثقفى،ابو جعفر طحان. از معروفترین اصحاب امام باقر و امام صادق و از حواریین ایشان بوده است. محمد بن مسلم یکى از چهار نفرى است که امام صادق در باره آنها فرمود آنان محبوبترین مردم نزد من هستند چه زنده و چه مرده و نیز فرمود: محمد بن مسلم از حفاظ دین است. او در عبادت مشهور و یکى از عباد زمانه خود بود. در زمان خود اورع و افقه مردم بود. احادیث زیادى را نقل کرده و علماى شیعه به صحت احادیث ایشان اجماع دارند. مدت چهار سال در مدینه اقامت گزید و پیوسته به محضر امام باقر و امام صادق شرفیاب مى‏شد. سى ‏هزار حدیث از امام باقر و شانزده‏ هزار حدیث از امام صادق شنیده بود.

هشام بن حکم

ابو محمد یا ابو الحکم کندى یا شیبانى، بغدادى یا کوفى، از اعاظم ائمه کلام و ازکیاى اعلام و از بهترین شاگردان مکتب امام صادق و از خواص اصحاب امام هفتم بوده است. او دانشمندى جامع در علوم عقلى و نقلى، خوش قریحه، حاضر جواب، خوش بیان و عقاید شناسى بزرگ بوده است. تاریخ ولادتش به طور قطع معلوم نیست اما مى ‏توان حدس زد که در اوایل قرن دوم هجرى بوده است. زادگاهش شهر کوفه و محل نشو و نماى او شهر واسط است. امام صادق با انفاس قدسیه‏ اش چنان هشام را براى مباحثه با مخالفین مجهز و آماده نمود که در هیچ مناظره‏اى از هیچ کس شکست نخورد و همیشه قهرمانى پیروز بود. آوازه شهرت او چنان حوزه‏ هاى علمى اسلامى را گرفته بود که هرگاه دانشمندان بنام با اینکه او را ندیده بودند در مناظره‏اى از شخصى شکست مى ‏خوردند حدس مى‏زدند که آن شخص هشام بن حکم است. علماى رجال کتابها و تالیفات زیادى را به ایشان نسبت مى‏ دهند که همه حکایت از سعه دانش و اطلاعات وسیع او در زمینه‏ هاى مختلف مى‏ کند. از کتابهاى او پیداست که در زمینه ‏هاى فقه، اصول، احادیث، توحید اصول دین، امامت و همچنین رد بر زنادقه، مادیون، دوگانه ‏پرستان و معتزله، نوشته ‏هاى زیادى داشته است. بعضى کتابهاى او را بالغ بر سى جلد ذکر کرده ‏اند.