با توجه به توانایی برخاستن میگ-29 در وزن های سبک از باندهای کوچک و پراکنده فالکروم های نیروی هوایی ایران صرف نظر از اینکه تا چه حد بهسازی شده اند شاهین های خطرناکی هستند که با سامانه های ارتباط امن بومی به شبکه رادارهای دوربرد فعال(اکتیو) و میانبرد غیرفعال (پسیو) و شنود الکترونیکی مرتبط بوده و در فضای نامتقارن نبرد احتمالی آینده می توانند ضربات مرگباری بر هواگردهای متخاصم وارد کند.

به گزارشiهراز ،مشرق، «میگ-29» یا فالکروم (به معنای نقطه اتکا) با هدف ایجاد یک رهگیر نقطه ای برای دفاع هوایی از مناطق مهم سیاسی و صنعتی با استفاده از آخرین یافته های مراکز پژوهشی و تجربیات میگ های قبلی در شوروی سابق طراحی و ساخته شد و در اکتبر 1977 برای اولین بار پرواز کرد. با توجه به مأموریت تعریف شده، این جنگنده برد و مداومت پروازی زیادی نداشت ولی کارایی آن در نبردهای نزدیک با توجه به مانورپذیری بسیار بالا، سامانه هدفگیری روی کلاه پرواز، موشک کوتاه برد آر-60 با قابلیت درگیری با هدف از تمام زوایا و کمی بعد موشک بسیار چابک و پیشرفته آر-73، فوق العاده بود.

بنابراین فالکروم واقعاً جانشین شایسته ای برای میگ-21 و 23 به شمار می رفت. همچنین این ویژگی ها میگ-29 را از همان ابتدا به عنوان رقیب مستقیم اف-16 آمریکایی در رویایی هوایی مطرح کرد هر چند پرنده غربی تک موتوره بوده و از ابتدا اجرای مأموریت های زمینی نیز برای آن در نظر گرفته شده بود.

این هواپیما حدود 17.3 متر طول و 11.4 متر دهانه بال دارد و جرم خالی آن حدود 10.5 تا 11تن و بیشینه جرم قابل بلند شدن آن 18500 تا 20هزار کیلوگرم است. میگ-29 از دو موتور توربوفن آر-دی-33 نیرو می گیرد که هر یک از آنها معادل 8300 کیلوگرم-نیرو رانش ایجاد می کنند. بخش مهمی از توانایی میگ-29 در اجرای مانورهای هوایی مدیون این موتورهای قدرتمند اما تا حدودی پرمصرف است که باعث شده اند کمیت بسیار مهم «نسبت رانش به وزن» در میگ-29 در برخی وزن های رزمی فراتر از یک شود. همچنین نرخ اوجگیری این جنگنده نیز بالا بوده که ناشی از توان اضافه ایجاد شده توسط موتور است.

میگ-29 به بیشینه سرعتی در حدود 2.35 ماخ معادل با بیش از 2400 کیلومتر بر ساعت در ارتفاعات بالا و بیشینه سقف پرواز کمی بیش از 18هزار متر دست می یابد. میزان محموله قابل حمل نمونه های مختلف این جنگنده متفاوت است اما نمونه های اولیه آن نهایتاً 3000 تا 3500 کیلوگرم تسلیحات جنگی شامل موشک های هوا به هوای میانبرد راداری نیمه فعال و حرارتی و بمب های سقوط آزاد را حمل می کنند. در نمونه های بعدی، موشک های هوا به هوای فعال راداری، بمب ها و موشک های هوا به سطح هدایت شونده لیزری، اپتیکی و راداری نیز به فهرست تجهیزات این میگ اضافه شد.

بیش از 1600 فروند از این جنگنده ساخته شده است. شوروی سابق و روسیه فعلی و تقریباً همه کشورهای هم پیمان شوروی سابق، برخی از کشورهای خاورمیانه و آسیا مانند ایران، هند، مالزی، کره شمالی، یمن، سوریه، برخی از کشورهای قاره آمریکا مانند کوبا، پرو و در آفریقا الجزایر، سودان و …  از کاربران این جنگنده هستند. البته عمده موفقیت های صادراتی میگ-29 به اولین سال های تولید در اواخر جنگ سرد و اوائل دهه 1990 باز می گردد.

سابقه رزم هوایی

بنابر اطلاعات موجود اولین حضور فالکروم در میدان نبرد در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران توسط خلبانان روس و عراقی بوده است. برخی منابع اظهار داشته اند یک فروند از این جنگنده ها نیز توسط نیروی هوایی ایران ساقط شده است. کمی بعد در جنگ خلیج فارس 5 فروند میگ-29 عراقی در نبرد هوایی با نیروهای متحد از بین رفت و چند مورد پیروزی هوایی ادعا شده برای این جنگنده نیز مورد تأیید واقع نشد.

به گزارش مشرق، اخباری مبنی بر ساقط شدن دو فروند از میگ-29های اریتره توسط سوخو-27های اتیوپی در جنگ 1999 این دو کشور وجود دارد. گفته شده سوخو-27ها تحت هدایت خلبانان روسی بوده اند. در مقابل، میگ های اریتره نیز دو میگ-21، سه میگ-23 و یک سوخو-25 اتیوپی را منهدم کردند.

گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه دو فروند میگ-29 سوریه توسط اف-15های رژیم صهیونیستی در سال 2001 منهدم شدند. البته جالب اینجاست هر دو طرف ماجرا این واقعه را تأیید نکرده اند.

در نبرد کارگیل بین هند و پاکستان در 1999 فالکروم های هندی وظیفه اسکورت میراژ2000های این کشور را داشتند که مسئول حملات دقیق زمینی بودند. میگ-29ها در این جنگ چند بار روی اف-16های پاکستانی قفل کردند اما به دلایلی مجاز به درگیری با آنها نبودند.

در جنگ کوزوو 6 میگ-29 یوگوسلاوی توسط جنگنده های ناتو ساقط شدند. هر چند راهکنش(تاکتیک) ابتکاری اتخاذ شده برای استفاده از فالکروم در این جنگ بسیار مورد توجه کارشناسان واقع شد اما پیروزی های هوایی نسبت داده شده به این جنگنده مورد تأیید واقع نشده است. این میگ ها همگی از انواع پایه بودند و با توجه به ضعف سامانه های هشدار دهنده و جنگ الکترونیک نتوانستند از توانمندی رادار و موشک میانبرد خود استفاده کرده و عملیات های جالب توجه آنها نیز به برخاستن از باندهای کوچک و جاده ها و رهگیری سریع هواپیماهای دشمن با سامانه ردگیری فروسرخ بازمی گردد.

در حال حاضر آخرین نمونه میگ-29 با بهسازی های فراوان در سازه، بنده، پیشران و سامانه های سلاح با نام میگ-35 ساخته شده و در نمایشگاه های هوایی در معرض دید عموم قرار گرفته است. این هواپیما در رقابت بزرگ 126 فروندی نیروی هوایی هند نتوانست با وجود حضور نزدیک به 100 فروند از انواع میگ-29 در ارتش این کشور به پیروزی دست یابد و عرصه را به رافال فرانسوی واگذار کرد.

در خود روسیه تا به حال بهسازی های مختلفی روی فالکروم ها اجرا شده که علاوه بر سامانه های راداری، الکترونیک و اویونیک و سلاح شامل ایجاد قابلیت سوختگیری هوایی، حمل مخازن سوخت زیر بال و نصب مخازن تطبیقی سوخت روی بدنه نیز می شود. چندی پیش الجزایر سفارش های جدید خود که از مدل بهسازی شده میگ-29اس-ام-تی بود را به علت عدم کیفیت پس فرستاد. مالزی نیز اعلام کرده مشکلات و ایرادات فنی فالکروم هایش باعث شده تا تصمیم بگیرد آنها را زودتر از موعد بازنشسته کند.

ورود به ایران

نیاز به بازسازی ناوگان جنگنده های نهاجا در دو مأموریت تخصصی رهگیری و بمب افکن ضربتی پس از پایان جنگ تحمیلی باعث شد تا میگ-29 برای مأموریت اول و سوخو-24 به عنوان بمب افکن تاکتیکی خریداری شود.

در سال 1368 قرارداد منعقد شده و در سال بعد اولین سری از هواپیماها تحویل داده شدند. در تبریز هم اولین میگ-29ها در سال 1371 مشغول به خدمت شدند. بنا بر اعلام منابع خارجی 25 فروند میگ-29 شامل 18 فروند نمونه تکنفره و دو فروند نمونه دو نفره برای امور آموزشی به ایران تحویل داده شد. همچنین به گفته همین منابع در اوائل دهه 1990 تعدادی از هواپیماهای عراقی بدون اجازه در حالی که دو کشور پس از جنگ در حال آتش بس بودند وارد ایران شدند که چهار فروند میگ-29 نیز در میان آنها بوده است.

پس از ورود فالکروم های خریداری شده به ایران روند عملیاتی شدن این جنگنده ها به دلیل مشکلات ایجاد شده توسط روسها مورد رضایت ایران نبود. در واقع اگر جسارت و توان بالای متخصصان ایرانی نبود پشتیبانی ناقص و نامطلوب روسها تا به حال فالکروم های ایرانی را مانند برخی کشورهای دیگر از رده خارج می کرد.

اما با وجود در دسترس نبودن برخی دفترچه های فنی که باید تحویل داده می شد میگ های نهاجا نه تنها از پا نیافتادند بلکه روند نگهداری آنها بهتر نیز شده و در چند سال اخیر چندین فروند از فالکروم های زمینگیر شده به خط پروازی بازگردانده شده اند به طوریکه این هواپیما با تنها یک سانحه منجر به سقوط هم اکنون ایمن ترین جنگنده نهاجا لقب گرفته است در حالی که اف-14 تامکت های نهاجا حتی قبل از انقلاب نیز سانحه منجر به سقوط داشته اند.

به گزارش مشرق، امروزه تعمیر اساسی و بازسازی میگ-29های ایرانی در پایگاه یکم شکاری تهران و دوم شکاری تبریز ادامه دارد بدون اینکه عمر و کیفیت پائین قطعات خارجی و قابل استفاده نبودن قطعات دو هواپیمای میگ به جای یکدیگر (در حالی که در جنگنده ای مانند اف-4فانتوم در نمونه های مربوط به یک سری از ساخت، این امکان وجود دارد) مانع از کار شود. هواپیمای میگ-29 پس از هر 100 ساعت پرواز یک بار برای بازبینی در محوطه باز و بعد از هر 800 ساعت تحت یک دوره بازبینی اساسی قرار می گیرد.

کار به اینجا نیز ختم نشده و علاوه بر ساخت برخی قطعات و لوازم تند مصرف این جنگنده، بهسازی هایی هم روی آن اجرا شده است. از جمله تجهیز به لوله سوخت گیری هوایی از هواپیمای سوخت رسان.

با توجه به برد کم نمونه اولیه و استاندارد این هواپیما چندین برنامه برای رفع این نقص به مرحله اجرا در آمد که نصب سامانه سوختگیری هوایی ثابت در طرح طالع، تلاش برای ساخت سامانه سوختگیری هوایی جمع شونده در طرح طلیعه و نصب مخازن سوخت خارجی زیر بال در طرح خورشید عمده این فعالیت ها را تشکیل می دهد. در طرح اول، یک لوله ثابت به هواپیما افزوده شد که به آن قابلیت سوختگیری از هواپیماهای سوخت رسان بوئینگ 707 و شاید 747 را می داد.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران این کار را حتی پیش از اینکه روسها میگ های خودشان را به چنین سامانه ای مجهز کنند انجام داد. در واقع زمانی که ایران اولین آزمایشات طرح طالع را انجام می داد هنوز میگ-29های خود روسیه توانایی سوختگیری هوایی را نداشتند. البته اخبار رسمی از نتیجه نهایی طرح طالع و وضعیت طرح طلیعه منتشر نشده و مدتهاست دیگر تصاویر و اخباری از سوختگیری هوایی روی همه فالکروم های ایرانی در رزمایش ها و یا نمایشگاه ها دیده نشده است.

نصب مخزن سوخت زیر بال هر چند بر محدودیت فضای حمل تسلیحات زیر بال فالکروم ها می افزود اما در مأموریت های آموزشی، عزیمت به نقاط مختلف کشور برای حضور در تمرین ها و رزمایش ها و برخی مأموریت های عملیاتی مانند گشت هوایی که معمولآً آن را‌ با تعداد کمی موشک انجام می دادند مفید بود. این بهینه سازی هم هنوز به عنوان یک ارتقاء روی همه میگ های ایرانی حتی در رژه نیروهای مسلح دیده نشده است.

برای کاهش وابستگی به کشور سازنده خیلی زود تلاش برای ساخت برخی اقلام پرمصرف در این جنگنده آغاز شد از جمله چتر ترمز که برای کاهش سرعت هواپیما پس از فرود مورد استفاده قرار می گیرد. نمونه ایرانی حتی در سرعت های فرود تا 5 درصد بالاتر نسبت به نمونه روسی قابل استفاده است.

راکت های 232 کیلوگرمی هوا به سطح اس-24 با برد 18 کیلومتر، بمب های تمرینی سقوط آزاد مختلف و فریب دهنده های حرارتی(فلایر یا شراره) و راداری(چف یا باریکه) از دیگر اقلام میگ-29 است که در ایران ساخته می شود. تایرهای مورد استفاده در چرخ های ارابه فرود اصلی و دماغه که به ترتیب دارای اندازه 290 x 840 و140 x 570 هستند نیز مدتهاست در کشورمان ساخته می شود.

یکی دیگر از اقدامات در جهت ساخت زیرسامانه های این جنگنده ساخت توپ 30 میلیمتری مورد استفاده در آن و مهمات مربوطه است. البته این توپ برگرفته از توپ 2A42 نفربر BMP-2 است.

جدیدترین ارتقاءها

بهسازی های مختلفی نیز در چند سال اخیر روی میگ-29ها اجرا شده است که شامل به کارگیری تکن(سامانه ناوبری تاکتیکی) جدید که وظیفه آن ارائه موقعیت هواپیما نسبت به ایستگاه زمینی است، به کارگیری سامانه های اویونیک جدید و نمایشگرهای پیشرفته دیجیتال چند منظوره(MFD) رنگی است. این نمایشگرها برای نمایش اطلاعات سامانه های در حال فعالیت در هواپیما نظیر موتور، نقشه جغرافیایی که محل هواپیما در آن به صورت متحرک نشان داده می شود و سامانه های سلاح و رادار به کار می روند و نقش مؤثری در کاهش بار کاری خلبان، افزایش اطمینان پذیری هواپیما به دلیل احتمال بروز خرابی بسیار کم این وسایل، کاهش زمان و هزینه های تعمیر و نگهداری و افزایش میزان آماده پرواز بودن هواپیما دارند.

دست کم ساخت شبیه ساز ثابت برای فالکروم در ایران قطعی است. به واسطه استفاده از شبیه ساز زمان لازم برای یادگیری پرواز فالکروم کاهش و مهارت خلبانان برای استفاده از حد نهایی قابلیت های این جنگنده و همچنین میزان در دسترس بودن فالکروم ها برای پروازهای عملیاتی افزایش می یابد.

در آخرین رزمایش هوایی نهاجا در تبریز خبری پیرامون موشک هوا به سطح هدایت شونده لیزری توسط میگ-29 اعلام شد. به احتمال زیاد این موشک یا از همان انواع روسی که سال گذشته به کارگیری گسترده آن در سوخو-24 نیز رسانه ای شد یعنی موشک کی-اچ-29 و یا از انواع ایرانی از خانواده موشک های ستار است.

با توجه به ساخت سامانه های ارتباطی جدید در کشور که ادوات مختلف هوایی و زمینی و دریایی را به صورت شبکه ای به هم متصل می کند قاعدتآً‌ باید در بهسازی میگ-29 نیز چنین تجهیزاتی مورد استفاده قرار گرفته باشد از جمله سامانه های ارتباطی امن UHF/VHF جدید با قابلیت های جنگ الکترونیک و جهش فرکانسی که منجر به پایداری ارتباطات با سایر واحدها در جنگ می شود.

گمانه زنی هایی نیز از بهسازی رادار و استفاده از موشک آر-77 در منابع خارجی به چشم می خورد که مورد تأیید واقع نشده اما به کارگیری یک نوع موشک هوا به هوای راداری با قابلیت درگیر شدن با موشک های هوا به هوای دشمن در میگ-29 های ایران غیر از مورد فوق نیز به گوش رسیده است. با این حساب پرواز آزادانه اف-16های اماراتی روی تهران آن هم چند بار در روز آنطور که فرماندهان این کشور کوچک، خیال پردازی کرده بودند ممکن نخواهد بود البته اگر خلبانان ناشی اماراتی همانطور که در لیبی سانحه دادند عمل نکرده و به بتوانند به نزدیکی های تهران برسند!

به گزارش مشرق، با توجه به قابلیت های بالای برخی تجهیزات و تسلیحات میگ-29 فالکروم از برخی فناوری های آن روی جنگنده های دیگر نهاجا نیز استفاده شده است. از آن جمله می توان به کلاه پرواز پیشرفته این جنگنده به همراه موشک کوتاه برد آر-73 اشاره کرد.

همانطور که می‌دانیم تجربه جنگ های هوایی نقاط مختلف دنیا ضعف روش های آموزش مرسوم در بلوک شرق سابق در مقایسه با کشورهای غربی را اثبات کرد. اما میگ های ایرانی ابتدائاً توسط خلبانان با تجربه سایر جنگنده های نهاجا خصوصاً ‌اف-4 فانتوم پرواز می کردند به عنوان مثال امیر خلبان سیروس باهری که در زمان جنگ فرماندهی پایگاه سوم شکاری همدان را بر عهده داشت از آن جمله است.

این خلبانان که با روش های آموزشی موجود در ایران بر مبنای روش های غربی یا اساساً در آمریکا دوره دیده بودند با در اختیار گرفتن جنگنده ای چابک و پرقدرت، بالهایی جدید یافتند که توان دفاع هوایی و حتی برتری هوایی نهاجا را بسیار بهبود داد.

گفتنی است مشابه چنین تجربه ای برای خلبانان آلمان شرقی که با میگ-29 پرواز می کردند پیش آمد. در واقع پس از فروپاشی شوروی سابق و الحاق دو آلمان این خلبانان با طی دوره های بازآموزی و شرکت در تمرینات هوایی با جنگنده های ناتو برتری های میگ-29 را عملاً به اثبات رساندند. به علاوه استفاده ترکیبی این میگ ها با اف-4فانتوم های بهسازی شده آلمانی نیز بسیار کارآمد نشان داد، ترکیبی که در ایران نیز با فانتوم و همچنین اف-14 تامکت ها قابل پیاده شدن است.

هر چند سوابق رزمی میگ-29 درخشان نبوده است اما باید در نظر داشته باشیم این میگ ها از انواع پایه و فاقد سامانه های دفاعی قابل قبول و همچنین دارای ضعف هایی در سامانه های راداری بودند که جزء سیاست های صادراتی آن روزهای شوروی بود. در حالی که بهسازی های اجرا شده روی میگ های ایرانی آنها را برتر از همنوعان خارجی خود و آماده ایفای بهتر وظیفه خود قرار داده است.

برخی کارشناسان نیز با توجه به توانایی برخاستن میگ-29 در وزن های سبک از باندهای کوچک و پراکنده مانند آنچه خلبانان یوگسلاوی در جنگ با ناتو به کار بستند فالکروم های نیروی هوایی ایران را صرف نظر از اینکه تا چه حد بهسازی شده اند شاهین های خطرناکی می دانند که بر خلاف یوگسلاوی با سامانه های ارتباط امن بومی به شبکه رادارهای دوربرد فعال(اکتیو) و میانبرد غیرفعال(پسیو) و شنود الکترونیکی مرتبط بوده و در فضای نامتقارن نبرد احتمالی آینده می توانند ضربات مرگباری بر هواگردهای متخاصم وارد کرده و مجدداً با فرود سریع خود را از آتش دشمن مصون نگه دارند. این در حالی است که میگ های ایرانی توسط متخصصان داخلی سرپا می مانند و قطع حمایت سازنده نیز در استقامت آنها خللی ایجاد نمی کند.