خانواده – عدم تعادل جمعیتی ؛ اختلاف آماری بین زنان و مردان در سنین مختلف و سن ازدواج از موضوعاتی است که همواره ذهن جمعیت شناسان و دولتمردان را به خود مشغول کرده است

هادی معیری نژاد: مشکلات مهمی مثل افزایش تعداد مردان نسبت به زنان (مشکل چین) و افزایش زنان دم بخت بدون شوهرو تجرد اجباری دختران (مشکل ایران) از مهمترین مسایلی است که به عدم تعادل جمعیتی اشاره دارد

اما مسئله اینجاست که معمولا این عدم تعادل ها ناشی از برخی سیاستهای جمعیتی است .در حالت طبیعی نسبت فرزند آوری به نحوی که دست طبیعت آنرا تنظیم می کند با اندک اختلاف به سمت جنس مذکر تقریبا مساوی است.

چرا که مقاومت نوزاد مذکر کمتر و امکان هلاک جنس مرد در حوادث نظیر جنگ و ستیز بیماری بیشتر است لذا در بلند مدت این تعادل حفظ می شود.

اما مشکل از جایی آغاز می شود که سیاستهای جمعیتی به جای همنوایی با روند طبیعی به نحو شدیدی جمعیت را از خود متاثر می کند. سیاست تک فرزندی در چین به عنوان مثال با توجه به تمایل مردم به داشتن فرزند پسر باعث افزایش جمعیت مردان در این کشورشد و سست شدن خویشاوندی نداشتن عمو و عمه و دایی و خاله از مشکلات مثال زدنی این جامعه است.

حقیقت این است که رشد تکنولوژی و توانای کنترل جنسیت فرزند حتی با روشهای قدیمی و سنتی باعث شده است که در اکثر کشورها که سیاستهای جمعیتی اعمال کرده اند این عدم تعادل مشاهده شود.

چرا که کاهش جمعیت یک امر جدی و استراتژیک محسوب شده اما تفکر به تبعات فرهنگی و اجتماعی آن هیچگاه استراتژیک نبوده است.
از طرف دیگر سیاستهای افزایشی نیز بعد از یک دوره انقباظ به عدم تعادل قبلی دامن زده و آنرا تشدید می کند.

 

افزایش جمعیت سیاسی است

سیاستهای افزایشی بیشتر جنبه سیاسی و استراتژیک دارد و همین عامل باعث شده است که این امر باید با دقت بیشتری صورت گیرد گاه عوامل نژادی مانند حفظ نژاد بلوند در مقابل تیره پوستان در اروپا ونظیر این اظهارات برای حفظ جمعیت ایرانی باعث شده است که تبعات فرهنگی آن نادیده گرفته شده و یا حداقل در کوتاه مدت بررسی نشود.

در کشورهای اسکاندیناوی که از ثروتمند ترین کشورهای جهان محسوب می شوند این حمایتها به صورت مشوقهای مالی و اجتماعی است اما سیاستهای افزایشی که ما در چند سال اخیر دنبال کرده ایم اکثرا شعاری و سیاسی بوده است که از پیش محکوم به شکست است نظیر مسکوت ماندن دادن مبلغی به نوزادان سال 89 و 90 .

سر در گمی در سیاستهای جمعیتی به مراتب از نداشتن سیاست جمعیتی خطرنک تر است چرا که دست مشیت الهی یا همان فرمان ازلی خود در تنظیم جمعیت خردمندان عمل می کند اما دست بردن انسان در سیاستهای جمعیتی آن هم با اهداف کوتاه مدت گاه ضایعات جمعیتی ای به بار می آورد که جبران ناپذیر است.

 

زمینه‌های تاریخی تحولات جمعیتی در ایران
اگر نگاهی به زمینه‌های تاریخی تحولات جمعیت ایران داشته باشیم، متوجه می‌شویم که نرخ شدید رشد جمعیت کشور که در سال‌های نخست پس از انقلاب اسلامی (1357) شروع شده بود، در سال‌های اخیر تا حد زیادی کاهش یافته است.

رشد جمعیت ایران براساس نتایج سرشماری سال 1390 به 1.3 درصد رسیده که به میانگین رشد جمعیت جهان در سال 2011 میلادی به میزان 1.2درصد، نزدیک شده است.
مرکز آمار ایران در نتایج سرشماری سال 90 جمعیت کشور را حدود 75 میلیون نفر اعلام کرده است. در صورتی که رشد جمعیت به میزان 1.3درصد طی پنج سال آینده باقی بماند، جمعیت کشور در سال 1395 به اندکی بیش از 80 میلیون نفر می رسد.به عبارتی ، به جمعیت کشور سالانه حدود یک میلیون نفر افزوده می شود.

هم اکنون میانگین رشد جمعیت در جهان 1.2درصد، در کشورهای در حال توسعه 1.4درصد، در کشورهای توسعه یافته 0.2درصد و در کشورهای بسیار فقیر 2.4درصد است.

براساس نتایج سرشماری سال 1385 مرکز آمار ایران، جمعیت ایران برابر 70.5 میلیون نفر بوده، که 35.9 میلیون نفر آن را مردان و 34.6 میلیون نفر را زنان تشکیل می‌دهند که در مقایسه با جمعیت 60 میلیون نفری سال 1375 مبین خالص افزایشی در حدود 14.8 درصد یا 10.4 میلیون نفر در این فاصله زمانی است.

درصد رشد سالانه جمعیت کشور طی سال‌های 1385-1375 در کل کشور و به‌تفکیک نقاط شهری و روستایی به‌ترتیب برابر1.61، 2.74 و 0.4- درصد بوده که مقایسه آن با رشدهای متناظر 3.9، 5.5 و2.3درصد در دهة 1365– 1355 و 1.96، 3.2 و 0.3 درصد در دهه 75 – 1365 حاکی از تحولی اساسی و افت اساسی میزان‌های رشد جمعیت است.

روند رشد جمعیت ایران از گذشته تا به حال نشان می‌دهد که متوسط میزان رشد سالانۀ جمعیت در دهۀ 1345- 1335 برابر با 3.1 درصد در سال بوده است، لیکن در دهۀ پس از آن در فاصلۀ سال‌های 1355-1345 با کاهش روبرو بوده و به 2.71 درصد در سال رسیده است. جمعیت کشور در دهۀ 1365- 1355 از رشد بالائی برخوردار بوده و به 3.9 درصد در سال افزایش یافته است.

در دهه دوم انقلاب، سیاست تعدیل جمعیت با کاهش نرخ موالید و کنترل آن حاصل شد. در این دهه، نرخ رشد جمعیت از 3.9 درصد دهه قبل به 1.96 درصد در دهه 1375- 1365 کاهش یافته و در دهه 1385- 1375 به نرخ رشد 1.61 درصد رسیده است ودر فاصله سالهای 1385-1390 به 1.3 رسیده است.

با نگاهی کلی می توانیم نوسانات شدیدی را در نرخ رشد جمعیت مشاهده کنیم که در صورت داشتن سیاسی بلند مدت و مطالعه شده و به دور از تحولات ذهن سیاستمداران به طور قطع می توانست بهتر و با روند طبیعی آن متناظر تر باشد. دراین صورت به طور حتم حتی علیرغم جنگ تحمیلی و موج مهاجرت باز هم عدم تعادل جمعیتی به نسبت امروز اتفاق نمی افتاد.