زندگینامه و بیوگرافی آیت‌الله صادق آملی لاریجانی

آیت‌الله صادق آملی لاریجانی در سال 1339 هجری شمسی در نجف اشرف دیده به جهان گشود. پدر ایشان مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی «قدس‌سره» از شاگردان برجسته آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی،‌ ضیاء الدین عراقی و میرزای نائینی «قدس الله نفسهم الزکیة» و از جمله اعاظم فقهاء و مراجع نجف اشرف و قم بود که شاگردان بسیاری در این دو شهر بزرگ علم و تقوا پروراند. مادر ایشان دختر مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سید محسن اشرفی «قدس‌سره» است که از بزرگان شهر اشرف (بهشهر) بوده و در آن شهر سمت ریاست و مرجعیت داشت و از شاگردان مبرّز مرحوم آخوند خراسانی «قدس‌سره» محسوب می‌شد.

آیت‌الله آملی لاریجانی پس از یک سال و اندی به همراه خانواده از نجف اشرف به شهر قم نقل مکان نموده و مرحوم پدرشان بساط تدریس در این شهر را گشودند.

تحصیلات اولیه

وی از سال 1345 تا 1356، مراحل مختلف دبستان و دبیرستان را با موفقیت تمام به پایان برده و به سبب هوش و استعداد فراوان و علاقه وافر به کسب دانش، در دوران نوجوانی به بحث‌های مدرسه بسنده نکرده و از همان سال اول دبیرستان فراتر از درس‌های معمولی دبیرستان، به مطالعه کتب متعدد دانشگاهی (بدون کمک استاد) در رشتهٔ ریاضی می‌پردازد. از جمله: A First Course in Calculus نوشتهٔ Serge lang و دو مجلد Calculus نوشتهٔ Tom Apostol و Mathematical Analysis نوشتهٔ Rudin و Measure Theory نوشتهٔ Monro و همه اینها قبل از ورود به سال چهارم دبیرستان بود.

در اواخر دوره دبیرستان با فراهم آمدن مقدمات بورس تحصیلی در یکی از دانشگاه های معتبر غربی و در هنگامی که عازم سفر بود، ناگهان زندگی ایشان چرخشی تمام پیدا کرد و اندیشه و شوق تحصیل در علوم و معارف اسلامی و دنبال کردن مسیر تحقیقات فقها و مجتهدان و فیلسوفان اسلامی، حرکتی دیگر را باعث شد. علل این انتخاب جدید خود داستان عجیبی دارد که این جا مجال بیان آن نیست.

ورود به حوزه

درس‌های دوره مقدمات و سطح حوزه را با اساتیدی مبرز همچون آیات معظم آیت‌الله صلواتی و آیت‌الله سید کاظم حائری و عمدتاً به طور خصوصی طی کرد. بحث‌های خارج اصول و فقه را از محضر مرحوم والد گرامیش آیت‌الله العظمی میرزا هاشم آملی«قدس‌سره» و نیز پدر همسر ایشان آیت‌الله العظمی حاج شیخ حسین وحیدی خراسانی دامت برکاته استفاده برده است. فلسفه اسلامی را نیز مدتی در نزد آیات معظم آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله حسن زاده آملی استفاده کرده است.

تحصیلات علوم اسلامی

به هر حال با تغییر مسیر علمی و فی الواقع تغییر مسیر زندگی ایشان، وی با اشتیاق فراوان علوم رسمی حوزه را فرا گرفته، و در کنار آن با مباحث فیلسوفان غربی نیز آشنا می‌گشت.

از سال 1368، پس از تدریس کتب سطح، به تدریس خارج اصول و پس از مدتی به تدریس خارج فقه پرداخت. آیت‌الله آملی لاریجانی با احساس نیاز به تغییرات عمده بخصوص در اصول فقه، پس از تدریس یک دور اصول فقه در سال 1378 با تبویب جدید در ساختار علم اصول فقه و استخراج مبادی آن، بصورت مباحث «فلسفه علم اصول» بعنوان بحثی جدید در دروس حوزه علمیه، بنیانگذار آن گردید که تدریس فلسفه علم اصول بیش از نه سال به درازا کشید. سپس به تدریس علم اصول با محوریت «حکم شرعی» مبادرت کرد که تا کنون نیز ادامه دارد. معظم له در طول مدت تدریس خویش با سبکی کاملا علمی و دقیق به پرورش تشنگان معارف ناب اسلامی در فقه و اصول پرداخته است.

از سال 1371 و با درگذشت والد بزرگوار ایشان،‌ مدیریت مدرسه علمیه حضرت ولی عصر (عج) که به امر آیت‌الله العظمی میرزا هاشم آملی ساخته و وقف شده بود به عهده آیت‌الله آملی لاریجانی قرار گرفت و صدها طلبه علوم حوزوی در آن مکان نشو و نما یافتند.

در کنار مقالات منتشر شده معظم له در مجلات فلسفی، فقهی و اصولی، کتاب «انسان، از آغاز تا انجام» که ترجمه کتاب الانسان علامه طباطبایی است را در سال 1361 و رسالهٔ «واجب مشروط» را در سال 1374 به مناسبت کنگره شیخ اعظم منتشر کرد. سال 1384 زیر نظر ایشان کتابی را روانه بازار کردند به نام «فقیهان امامی و عرصه‌های ولایت فقیه» که بخشی از طرح مبسوطی است پیرامون ادله ولایت فقیه که نمونه‌هایی از نظریات و آراء فقهای امامیه را در بر دارد. از مهم‌ترین آثار آیت‌الله آملی لاریجانی مجموعه «فلسفه علم اصول» است که در 33 جلد طراحی شده و حاصل قریب ده سال تدریس ایشان در همین زمینه می‌باشد که تا کنون جلد اول (علم اصول و فلسفه آن) در سال 1393 و جلد پنجم (علم اصول و نظریه اعتبار) سال 1394 به زیور طبع آراسته شده و جلد سی و یکم (واجب مشروط) نیز آماده چاپ می‌باشد.

به جز مجموعه فلسفه علم اصول آثار دیگری نیز در فقه در حال تدوین هستند:

• ولایت فقیه و حکومت اسلامی، که تبیین حکومت اسلامی و پاسخ به برخی شبهات پیرامون حکومت و حاکمیت در نظام اسلامی است
• صلاة المسافر، که شرحی مبسوط بر کتاب شریف العروة الوثقی است.
• الإجتهاد و التقلید، که تقریر بحث خارج فقه ایشان است.
• کتاب القضاء، تقریری بر مباحث درس خارج فقه معظم له می‌باشد.
• فقه العقود، تقریر مبحث فقه العقود و فقه معاملات است که ایشان در درس خارج فقه بیان فرموده است.

فعالیت‌های کلامی و فلسفی

وی علاوه بر اشتغال در حوزه فقه و اصول، از همان ابتدا علاقه‌مند به مباحث فلسفی و کلامی بخصوص مباحث تطبیقی فلسفه غرب بوده و مطالعات خویش را بیشتر در زمینهٔ فلسفه تحلیلی و به‌ویژه فلسفهٔ زبان و فلسفه اخلاق دنبال نموده و مجموعه آثاری در این زمینه چه بصورت ترجمه و چه نقد مباحث و طرح نظریه پرداخته است.

معظم له در کنار تدریس فقه و اصول، مدت پانزده سال در دانشگاه (تربیت مدرس) قم عضو هیئت علمی بوده و در سطح کارشناسی ارشد و دکترا، کلام جدید و فلسفه تطبیقی تدریس می‌کرده است. همچنین در این ایام در دانشگاه رضوی مشهد، هم پاره‌ای از پژوهش‌های فقهی و فلسفی را سرپرستی کرده است.

در پاسخ به مقالات قبض و بسط تئوریک شریعت، مجموعه مقالاتی از ایشان در مجله کیهان فرهنگی به چاپ رسید که بعدها پس از تنقیح و پالایش بعنوان کتاب مستقلی با عنوان «معرفت دینی» و «قبض و بسطی در قبض و بسط دیگر» به ترتیب در سال 1370 و 1372 منتشر شد. این در حالیست که ترجمه ونقد «فلسفه اخلاق در قرن حاضر» نوشتهٔ وارنوک (Contemporary Moral Philosophy) را در سال 1361 چاپ نمود. در سال 1375 سومین مجلد از مجموعهٔ فلسفهٔ تحلیلی را به نام «دلالت و ضرورت» که به بررسی نظریات گوتلوب فرگه، برتراند راسل، جان سرل و سول کریپکی در باب دلالت و ضرورت و مقایسه آن با نظریات محققین علم اصول فقه اختصاص دارد را منتشر کرد. کتاب « الزام سیاسی» جان هورتن (Political Obligation) توسط جمعی از دانشجویان دانشگاه رضوی زیر نظر ایشان ترجمه و در سال1384 روانه بازار کتاب شد و چندین مقاله که در مجلات علمی پژوهشی و یا ترویجی داخل و خارج به چاپ رسیده است.

از جمله آثار در دست تدوین ایشان در این زمینه می‌توان از: مکتوباتی در حسن و قبح عقلی و قاعده ملازمه، دین و اخلاق (ترجمه از انگلیسی)، فلسفة تحلیلی (تئوری‌های معناداری)،‌ فلسفه تحلیلی(فعل گفتاری)، زبان دین، براهین اثبات واجب (برهان وجودی)،‌ قلمرو دین،‌ مبانی کلامی فلسفی حکومت دینی و همچنین فلسفة اخلاق نام برد.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی

در جریان انقلاب در کنار مرحوم والد بزرگوارش، در پاره‌ای اقدامات شرکت جسته و پس از چندی با توجه به این حقیقت که تهاجم فرهنگی غرب دست کمی از تهاجم نظامی آن ندارد، در حد توان چه در عرصه حوزه و چه دانشگاه به روشنگری در این مقوله پرداخت.

با اصرار جمعی از علمای خطه مازندران نسبت به حضور ایشان در مجلس خبرگان رهبری، وی در سال 1376 و در سن سی و هفت سالگی نماینده مردم مازندران در دوره سوم گردید. کمی بعد در سال 1380 معظم له با ابلاغ حکمی از سوی مقام معظم رهبری به عنوان فقیه شورای نگهبان منصوب گردید.

در سال 1384 برای بار دوم از استان مازندران وارد مجلس خبرگان رهبری شد و با رأی نمایندگان خبرگان به مدت هفت سال در هیئت رئیسه مجلس خبرگان به عنوان کارپرداز فرهنگی خبرگان رهبری به فعالیت پرداخت که پژوهشکده اندیشه سیاسی اسلام از دستاوردهای آن بود.

معظم له طی حکمی در سال 1388 برای یک دوره پنج ساله از سوی رهبر معظّم انقلاب به سمت ریاست قوه قضائیه منصوب شدند و سکان قوه قضائیه را در دریای متلاطم فتنه به نحو أحسن مدیریت کردند.

ایشان با تدبیری عمیق در معضلات دستگاه قضایی کشور و برنامه ریزی دقیق در پیشبرد اهداف عالیه قوه قضائیه، تحولاتی را باعث شدند از جمله: تحول در ساختار تشکیلاتی قوهٔ قضاییه، تحول در منابع انسانی قوه، تأسیس معاونت پیشگیری از جرم برای اولین بار در تاریخ قوه قضائیه و تأکید بر اهمیت پیشگیری از جرم، نظارت چند لایه ای بر محاکم و ادارات مرتبط، حمایت از طرح تجمیع اطلاعات اسناد و املاک کشور در قالب برنامه متمرکز رایانه‌ای، گسترش استفاده از فناوری اطلاعات در ثبت پرونده‌های قضایی کشور بصورت پروژه یکپارچه CMS و بازبینی قوانین حقوقی و کیفری، اشاره کرد.

در مرداد ماه 1393 حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای دامت برکاته طی حکمی ایشان را برای پنج سال دیگر بر کرسی ریاست قوه قضائیه ابقا کردند. در فرازی از این حکم آمده است: «مدیریت برجسته، هوشمندانه و انقلابی و مخلصانه جنابعالی، برآورده شدن خواسته‌ها و نکات اشاره شده را به فضل الهی تضمین خواهد کرد، انشاءالله».

از دیگر سمت‌ها و مسئولیت‌های آیت‌الله آملی لاریجانی می‌توان عضویت در شورای عالی امنیت ملی، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی نام برد.

همچنین ایشان طی ابلاغی از طرف مقام معظم رهبری در سال 1392 به عضویت در شورای عالی فضای مجازی درآمد و در سال 1394 پس از درگذشت آیت‌الله مهدوی کنی طی حکمی از جانب رهبر معظم انقلاب، به سمت ریاست هیئت امنای جامعة الإمام الصادق (ع) نائل آمد و چند دوره نیز عضو هیئت امنای دانشگاه قم بوده است.

آیت الله آملی لاریجانی در تاریخ 9 دی ماه 1397طی حکمی از رهبر معظم انقلاب به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و همزمان عضو فقهای محترم شورای نگهبان منصوب گردید. در قسمتی از این حکم آمده است:« با توجه به سابقه‌ی برجسته و ارزشمند جنابعالی در شورای نگهبان و مدیریت پر تلاش و عالمانه و مخلصانه بر قوه قضائیه، امید می‌رود با حضور فعال و عالمانه اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام و ایفای نقش مؤثر دبیرخانه و دبیر محترم در انجام وظایف خود تحت نظارت و اشراف ریاست مجمع، مسئولیت‌های محوله در این دوره در کمال اتقان و به بهترین وجه به انجام برسد.»

وی هم اکنون عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رییس هیئت امنای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور و عضو هیئت امنای دانشنامه جهان اسلام می‌باشد.

سخنرانی‌ها و بیانات معظم له در همایش‌ها و نشست‌ها در کنار مجموعه آثار نوشتاری ایشان چراغ راهی برای پویندگان علم و فضیلت است.