نقش استاد در کاهش یا افزایش استرس امتحانی دانشجویان

اضطراب امتحان دانشجویان، بیان‌کننده رفتار اضطرابی ناشی از تعلل ورزیدن و مطالعه ناکارآمد و فقدان مهارت‌های امتحان دادن است. همچنین اضطراب امتحان، ترکیبی از بیش‌برانگیختگی فیزیولوژیکی دریافت شده، احساس نگرانی و ترس، نارضایتی از افکار خود، تنش و علایم جسمی است که در موقعیت امتحان اتفاق می‌افتد. این امر، مشکلاتی را برای بسیاری از دانشجویان ایجاد کرده و می‌تواند بر توانایی‌های تحصیلی بسیاری از افرادی که از آن رنج می‌برند، تأثیرات منفی داشته باشد.

عواقب و عوارض اضطراب امتحان، طبق تجربیات دانشجویان، منجر به عدم یادگیری بهینه هنگام مطالعه، عدم تمرکز برای درس خواندن و امتحان دادن و استرس بیشتر قبل از امتحان می‌شود. عوارض اضطراب ناشی از امتحان شامل عوارض روانی مانند تغییر خلق و خو، نگرانی، ناخن جویدن و تغییر در روابط اجتماعی است. علاوه بر این، عوارض جسمی ناشی از استرس، مانند اسهال، سرگیجه، گرگرفتگی، سوزش چشم، بی‌اشتهایی، دل‌پیچه، سوء تغذیه، تأثیر روی پوست، کاهش وزن، کم‌خوابی، تپش قلب، بی‌خوابی، دل‌درد و سردرد می‌باشد. علاوه بر عوارض جسمی و روانی، مشکلات در حین پاسخ به سوالات مانند جا انداختن سوالات امتحانی نیز از عواقب دیگر استرس است.

محققان در پژوهشی تحت عنوان “مقایسه اضطراب امتحان و عوامل اضطراب‌آور مرتبط با استاد” آورده‌اند که تجربیات دانشجویان در مورد عوامل موثر بر اضطراب امتحانی، حاکی از این بود که یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند در اضطراب امتحان تأثیر داشته باشد، نحوه تدریس و ارزشیابی استاد است.

این پژوهش که توسط مصطفی راد و مجتبی راد، اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار انجام شده، نشان می‌دهد که سطح علمی بالای استاد، داشتن انتظارات بالا از دانشجویان، تضاد در گفتار و رفتار استاد برای ارزشیابی، قابلیت جبران کسری نمره توسط دانشجو، شیوه طرح سوالات توسط استاد، بیان انتظارات در اول ترم توسط استاد، آشنا شدن با نحوه آزمون استاد با برگزاری کوییزها یا امتحانات میان‌ترم و نمره‌گرا بودن یا نبودن استاد هر کدام به نحوی می‌تواند در به وجود آمدن یا کنترل اضطراب دانشجو، نقش مهمی ایفا کند.

تجربیات دانشجویان نشان داد که اعلام نمرات در حین امتحانات می‌تواند در اضطراب امتحان بعدی نقش داشته باشد. به عبارتی، کم شدن نمره در یک امتحان و باخبر شدن دانشجو از آن می‌تواند با افزایش اضطراب، نمره امتحان بعدی را نیز تحت تأثیر قرار داده و آن را کاهش دهد. تعداد واحد و نوع درس، از دیگر عوامل موثر در اضطراب امتحانی است.

همچنین بر اساس تجربیات دانشجویان، نحوه تعامل و ارتباط استاد با دانشجو نیز از دیگر عوامل موثر در به وجود آمدن یا پیشگیری از اضطراب است. قابلیت توانایی ارتباط استاد با دانشجو، شخصیت استاد، پیش‌قضاوت و پیش‌آگهی استاد در مورد دانشجو، اطمینان خاطر دادن استاد به دانشجو، ماندن استاد بعد از جلسه امتحان برای صحبت با دانشجویان و شناخت دانشجویان از استاد می‌تواند در اضطراب امتحان نقش داشته باشد.

پژوهش‌ها نشان داده‌ است مواردی مانند اینکه برخی از استادان به نمره به عنوان تنها ملاک موفقیت می‌نگرند، در نمره دادن به دانشجویان سخت‌گیرند، در دانشجویان اعتماد به نفس ایجاد نمی‌کنند و همچنین صحبت کردن مراقبان با یکدیگر و عدم فاصله مناسب بین امتحانات و برخورد خشک و سرد بعضی از استادان و مراقبان با دانشجویان در سر جلسه امتحان، می تواند باعث ایجاد اضطراب شود.

تجربیات دانشجویان نشان داد که نقش حمایتی استاد در جلسه امتحان می‌تواند در کاهش اضطراب نقش زیادی داشته باشد و حضور استاد به عنوان حامی و راهنما از عوامل کاهنده استرس است. به طوری‌که دانشجویان اظهار داشتند عدم حضور استاد در جلسه امتحان، امکان پرسش سوالات مبهم را از آنان سلب می‌کند و اضطراب امتحان را افزایش می‌دهد. البته دانشجویان ذکر می‌کنند که پرسیدن سوالات زیاد هم در حین جلسه، تمرکز آنان را مخدوش می‌کند و بهتر است سوالات به صورت شخصی پرسیده شود و در صورتی که اکثر افراد در مورد سؤالی مشکل داشتند، سؤال برای تمام کلاس شفاف شود.

تجربیات دانشجویان، حاکی از این است که تعامل با دانشجویان ترم‌های بالاتر نیز می‌تواند در انتقال اضطراب قبل از ورود به جلسه امتحان نقش داشته باشد. زندگی در خوابگاه منجر به کاهش نمرات دانشجویان و افزایش اضطراب آنان می‌شود. شب امتحانی بودن نیز از عواقب همنشینی با دانشجویان ترم بالاتر و عامل اضطراب قید شده است.

همچنین دانشجویان بیان می‌کنند که رویکردهای خودآرامی، خودانگیزشی در مطالعه و نظم و شناخت استاد، از روش‌های خودمدیریتی در یادگیری و کنترل اضطراب در دانشجویان است. ورزش، قرار گرفتن در جمع دوستان و مطالعه برای امتحان، حضور مرتب در کلاس‌ها، تلاش در جهت شناخت استاد، استفاده از شیوه‌ها و عوامل مذهبی برای کاهش اضطراب، پرسش نکات مبهم، مطالعه زیاد برای رسیدن به نقطه تدریس و مطالعه بیشتر در طول ترم از جمله اقداماتی اند که تجربیات دانشجویان نشان می‌دهد در کاهش اضطراب امتحان، مفید و مؤثر هستند.