دریای مازندران با وسعتی حدود ۳۷۱ هزار کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین دریاچه دنیاست که پهنه آبی بزرگ محصور در خشکی آن پنج کشور در دنیا را در برگرفته است؛ این دریاچه از نظر تنوع زیستی حدود ۴۰۰ گونه آبزی بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهم‌ترین آنها هستند و علاوه بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیر بستر نیز پس از خلیج فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است که همین موضوع باعث شده است بیشتر در معرض تهدید‌های زیست‌محیطی قرار گیرد.
موضوعی که در نشست‌های مشترک کشورهای همجوار با دریاچه، بارها مورد گفت‌وگو و بحث قرار گرفته است. نتیجه یکی از جدی‌ترین نشست‌ها در این‌باره کنوانسیون تهران یا کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر است؛ معاهده‌ای منطقه‌ای که دو دهه پیش به منظور حفظ محیط زیست و اکوسیستم دریای خزر توسط نمایندگان این کشورها در تهران به امضا رسید.
دولت سیزدهم پیگیر یک توافق بر زمین مانده!
تاسیس دبیرخانه دائمی کنوانسیون تهران برای حفاظت از محیط زیست دریای خزر یکی از محورهای اصلی است که در گفت‌وگوها پیرامون کنوانسیون تهران بارها مطرح شده است. به اذعان کارشناسان، تاسیس این دبیرخانه که سال‌ها موضوع آن بر زمین مانده، می‌تواند بسیاری از چالش‌های زیست‌محیطی دریای خزر را حل کند؛ موضوعی که به پیشنهاد ایران قرار است مهرماه امسال اجرایی شود.
به گزارش «شهروند»، در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر که چند ماه گذشته به میزبانی عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان برگزار شد، سید ابراهیم رئیسی طرح پیشنهادی خود را درباره فعال شدن دبیرخانه کنوانسیون محیط زیستی در ایران ارائه کرد که مورد استقبال کشورهای حاضر در این اجلاس نیز قرار گرفت.
آغاز فعالیت دبیرخانه کنوانسیون محیط زیست در تهران به پیشنهاد ایران.
اجرایی شدن کنوانسیون تهران پس از سال‌ها
اجرایی شدن کنوانسیون تهران و فعال‌سازی دبیرخانه یکی از موضوعاتی است که کارشناسان نیز بر آن اذعان دارند. موضوعی که سید محمد مجابی، پژوهشگر و فعال محیط زیستی نیز به آن اشاره دارد. این پژوهشگر در گفت‌وگو با «شهروند» ضمن اشاره به اهمیت بسیار بالای محیط زیستی دریای خزر گفت: «کنوانسیون تهران چهار محور دارد، اما تاکنون تنها در یک محور یعنی آلودگی‌های نفتی اقداماتی صورت گرفته است.»
سید محمد مجابی در ادامه به تنوع زیست‌محیطی در دریای خزر اشاره کرد. او با بیان اینکه سه طبقه ماهیان استخوانی، غضروفی و بدون آرواره در معرض خطرات زیست‌محیطی قرار دارند، افزود: «در حال حاضر بحران‌ها این گونه‌های ارزشمند را با مشکلات جدی مواجه کرده است، خصوصا گونه‌های غضروفی یا همان ماهیان خاویاری.»
توجه به تغییرات اقلیمی دریای خزر
مجابی در ادامه گفت‌وگوی خود با «شهروند» به نشست‌های اخیری که کشورهای حاشیه دریای خزر قرار است مهرماه در تهران برگزار کنند نیز اشاره کرد. او بر این موضوع تاکید کرد که فعال شدن دبیرخانه کنوانسیون محیط زیستی در ایران باید در دستور کار این نشست‌ها قرار گیرد. بنا به گفته این پژوهشگر، هدف از تصویب کنوانسیون تهران حفاظت از محیط زیست دریای خزر در برابر کلیه منابع آلوده‌کننده، نگهداری، احیا و استفاده منطقی و پایدار از منابع بیولوژیکی آن است.
بسیاری از مسائل مرتبط با حوزه محیط زیست را می‌توان با بهره‌گیری از دیپلماسی حل و رفع کرد.
او درباره تبیین خطرات زیست‌محیطی این دریاچه نیز گفت: «بحث تغییرات اقلیمی خصوصا تغییر در میزان آب، یکی از موضوعات جدی است که نیازمند آینده‌پژوهی در این زمینه است. موضوع دیگر توجه به چالش‌های زیست‌محیطی دریای خزر در تبیین برنامه هفتم توسعه است که باید مجلس یازدهم و دولت سیزدهم نسبت به آن اهتمام جدی ورزند.»
بنا به گفته این پژوهشگر، مسائل مختلف دریای خزر اعم از سیاسی، اقتصادی، محیط زیستی و … به هم گره خورده است و حل این موضوعات نیازمند همکاری‌های مشترک میان کشورهاست.
چالش‌های زیست‌محیطی دریای خزر
بررسی‌های فرامرزی تاثیرهای زیست‌محیطی به منظور حفاظت از دریای خزر در مقابل تاثیر فعالیت‌های اقتصادی در حوزه این دریا و اجرای اصول توسعه مداوم و شفافیت از جمله اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران در عرصه دیپلماسی با کشورهای حاشیه دریای خزر است.
ورود آلاینده‌های شهری و صنعتی، پساب‌های کشاورزی، نفتی، صید بی‌رویه، ورود شیرآبه، آلودگی میکروبی و کاهش تراز آبی از جمله چالش‌هایی است که دریای خزر با آنها روبه‌روست. چالش‌هایی که حسین آخانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز به آنها اشاره دارد. حسین آخانی آلودگی نفتی و پسماندهای کشاورزی و صنعتی را از مصادیق این چالش‌ها دانست و گفت: «حل این چالش‌ها نیازمند اراده جدی و عزم راسخ کشورهای حاشیه دریاست. ما در داخل کشور نیز با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم که تهدیدی برای دریای خزر به شما می‌آیند. حل این چالش‌ها نیازمند نگاه مسئولانه و مدیریت‌محور کشورهای حاشیه دریا به مسائل محیط زیستی است.»
مسائل محیط زیست در اولویت سیاست خارجی ایران
نگرانی از چالش‌های محیط زیست از جمله موضوعاتی بوده است که دولت سیزدهم و مجلس یازدهم آن را در طول این چند ماه دنبال کرده‌اند. مجلس یازدهم از آغاز کار خود با تصویب کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر در مسیر حل این چالش‌ها گام برداشته است. موضوعی که فاطمه محمدبیگی، نماینده مردم قزوین، در گفت‌وگوی کوتاه خود با «شهروند» بر آن تاکید کرد. این نماینده مردم از عزم جدی مجلس یازدهم و دولت سیزدهم در حل چالش‌های زیست‌محیطی دریای خزر در دیپلماسی منطقه‌ای خبر داد و اذعان کرد: «بسیاری از مسائل مرتبط با حوزه محیط زیست را می‌توان با بهره‌گیری از دیپلماسی حل و رفع کرد.»