فرقی نمی‌کند خبر ادعای دروغی در مورد سقط جنین یک زن باردار وسط خیابان باشد یا گزارش دیده شدن عرّاده‌های توپ در میدان‌های اصلی شهر، ادعای شنیدن شعاری بدون وجود آن در تصویر یا داستان‌سرایی در مورد سناریوی برنامه‌ریزی شده موساد برای کشتن یک دختر در گشت ارشاد. اخبار جعلی با هدف انحراف اذهان منتشر می‌شوند، و ما در برابر آنها دست بسته نیستیم.

با هر روایتی که رو به رو می‌شوید، این چند سوال می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید صحت روایت را بررسی کنید و بعد بر اساس آن تصمیم بگیرید:

خودتان دیده یا شنیده اید؟ اگر جواب منفی است، آیا احتمال می‌دهید که کسی چنین چیزی را دیده یا شنیده باشد؟ در سرتاسر اعتراضات اخیر، خبری از شعاری در حمایت از خاندان پهلوی در هیچ فیلم و تصویر و روایتی دیده نشده اسـت، پس اگر کسی به شما می‌گوید «مردم شعار رضاشاه روحت شاد سر دادند»، و نمی‌تواند به شما نشان دهد که «کجا»، می‌توانید به او مشکوک باشید.

اسم آنها چه بود؟ این روزها، مشابه روزهای اعتراضات در آبان 98، و حتی بسیار قبل تر از آن مشابه اعتراضات در 17 شهریور و 15 خرداد و مانند آن، مدام حرف از عدد کشته شده‌هاست. فرقی نمی‌کند که می‌گویند این کشته‌ها از نیروهای انتظامی و بسیج بوده اند یا از اشرار مسلح و تروریست‌های داعش و یا از مردم کوچه و خیابان. از خودتان و از منتشرکننده خبر بپرسید نام کسی که کشته شده چیست؟ کجا زندگی می‌کند؟ از کدام دسته و کدام پاسگاه و کدام قرارگاه بوده است؟ عکسش کجاست؟ در کدام بیمارستان برایش گواهی فوت صادر شده؟ کجا دفن شده؟ اگر منتشر کننده خبر نمی‌تواند این اطلاعات را به شما بدهد، می‌توانید با خیال راحت به او مشکوک باشید.

آیا روزنامه نگاران این ادعا را تایید می‌کنند؟ روزنامه نگاران هر چند اغلب شان دسترسی‌هایی مشابه مردم دارند، اما می‌دانند که صحت یک خبر را چطور باید بررسی کرد، اگر کسی بگوید زنی در خیابان دچار سقط جنین شده، روزنامه نگاران می‌توانند با تماس به مراکز بهداشتی و علوم پزشکی این گزارش را بررسی کنند. اگر گزارشی هست که روزنامه نگارانی که به منابع خبری دسترسی دارند نتوانسته اند آن را تایید کنند، بهتر است به آن گزارش مشکوک باشید.

این گزارش چطور در نسبت با گزارش‌های قبلی معنی می‌دهد؟ ممکن است با گزارش آتش زدن پرچم رو به رو شوید و به خودتان بگوید این دیگر زیاده‌روی است، و البته که هست؛ اما چطور این اتفاق تا به حال هرگز نیفتاده؟ تنها بررسی عکس‌های ادعایی از آتش زدن پرچم در خیابانی در تهران، نشان می‌دهد که همه ی تصاویری که به آتش زدن پرچم مربوط است با هنرنمایی « یک نفر» است و توسط تنها «یک نفر» دیگر منتشر شده و از این مسیر دست به دست شده است. به چنین گزارشی مشکوک باشید.

چه کسی این حرف را زده است؟ به منتشر کننده پیام دقت کنید، یک کانال تلگرامی می‌تواند صرفا دل نوشته‌های نویسنده بداحوالش را نمایندگی کند. ادعای ربط جان باختن کسی در یک مقر پلیس در تهران به ماموران موساد، می‌تواند نشان دهنده یک درز عظیم اطلاعاتی از نهادهای امنیتی کشور به نویسنده آن کانال تلگرامی باشد. آیا باور می‌کنید که یک نویسنده ناشناس در یک کانال تلگرامی مرجع و منبع قابل قبولی برای انتشار یک پرونده  امنیتی در چنین ابعادی است؟ اگر نه، پس به این روایت مشکوک باشید.

سابقه رسانه‌ای که این گزارش را منتشر کرده چیست؟ روزنامه نگاران و رسانه‌ها معصوم نیستند، همه اشتباه می‌کنند، اما برخی به اشتباه خود اصرار می‌کنند و برخی بابت خطاهای خودشان توضیح می‌دهند و عذرخواهی می‌کنند. اگر با رسانه ای طرف هستید که قبلا به صورت مکرر اخبار نادقیق و جهت‌دار منتشر کرده است، به روایت آن از چیزی که در حال وقوع است مشکوک باشید.

هیچ اتفاقی در خیابان با تنها «یک شاهد» رخ نمی‌دهد، اگر روایتی را می‌شنوید که تواتر ندارد، اگر چیزی زیادی خوب یا زیادی بد است، اگر برای رخ دادی شاهد وجود ندارد، به آن روایت مشکوک باشید.

حساب‌های کاربری در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند ناامن باشند، حساب‌هایی با چند ده هزار دنبال کننده و دنبال شونده که با هویت جعلی می‌نویسند و نوشته‌هایشان ظرف مدت بسیار کوتاهی دست به دست می‌شود، معمولا حساب‌هایی هستند که توسط یک گروه دیگر از جایی دیگر حمایت یا گردانده می‌شوند. به این حساب‌ها مشکوک باشید. همه کسانی که با نام مستعار یا هویت پنهان در شبکه‌های مجازی می‌نویسند بات، یا اعضای یک لشکر سایبری نیستند، اما احتمال این که در میان آنها شمار بات‌ها و اعضار لشکر سایبری بیشتر باشد، وجود دارد. به حساب‌هایی که نمی‌شناسید شک کنید.

ما در میانه یک جنگ روانی عظیم هستیم، از طرفی رسانه‌هایی که با پول‌های این و آن هدایت می‌شوند، از طرفی حساب‌های کاربری که متعلق به ارتش‌های سایبری هستند، و از طرفی دیگر گروهی که شاید الزاما به جایی هم متصل نباشند اما دوست دارند از فضای متشنج و متهیج نهایت بهره برداری را بکنند و اگر هیچ عایده دیگری ندارند اقلا توجه‌ها را به خودشان جلب کنند. از ورودی‌های اطلاعات به ذهن تان حفاظت کنید.

گزارش‌هایی که از صحت آن مطمئن نیستید را دست به دست نکنید، نگویید این هم یکی مثل مطالب دیگر است. نگویید هدف این است که نظر دیگران را در مورد این ماجرا جویا شویم، اخبار و گزارش‌های جعلی به همان اندازه ای که ویروس‌ها زندگی ما را تهدید می‌کنند می‌توانند کشنده باشند. به اعصاب و احساسات خودتان مسلط باشید و هر متنی که می‌بینید را دوباره بخوانید.

ایسناپلاس-فاطمه کریمخان