درخت پیام آور بهار به گل نشست/تولید سالانه۲میلیون لیتر عرق بیدمشک

هر چقدر هم گرانی و کرونا برای مردم کشور روزهای سختی را رقم بزند اما موسوم آمدن بهار زیبایی‌های خاص خودش را دارد، امسال شکوفه‌های درخت بیدمشک زودتر از سالهای گذشته در این منطقه به گل نشسته و آمدن بهار طبیعت را به مردم خبر داده است. مردم این منطقه شکوفه‌های بیدمشک را به عنوان پیام آوران شادابی و آرامش می‌دانند و موسم چیدن شکوفه‌های بیدمشک را سرآغاز شکوفایی و سرسبزی طبیعت دل انگیز قلمداد می‌کنند.

بید مشک که نام محلی آن «پیش پیشا» است با نام آذربایجان غربی بخصوص ارومیه عجین است به طوری که نقل بید مشک بویژه نوع ابریشمی آن و انواع عرق حاصل از بید مشک با مصارف درمانی و دارویی شهرت خاصی در کشور و منطقه دارد.

بیدمشک گیاهی است از نژاد بید که اندازه آن از بید معمولی کوچک‌تر بوده، سنبله‌های آن با پرچم‌های زرد دارای اسانس معطر بوده که نشانگر زمان برداشت آن است، اسانس یا عرق بیدمشک علاوه بر خواص درمانی برای معطر کردن شربت‌ها نیز در آذربایجان غربی مورد مصرف دارد.

در این فصل از سال که بیدمشک‌های بهاری بر روی شاخه‌های درختان می‌درخشند، زنان در مناطق مختلف آذربایجان غربی با استفاده از وسایل و ابزار آلات سنتی که به نی قازان در زبان ترکی معروف است، اقدام به عرق گیری از این گیاه با ارزش می‌کنند.

در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا برای پذیرایی از مهمانان نوروزی، «نقل» که از جمله سوغات ارومیه است نیز با استفاده از این عرق معطر تهیه می‌شود.

آذربایجان غربی مهد گیاهان دارویی در کشور

آذربایجان غربی از جمله مناطقی است که از نظر وجود گیاهان و پرورش انواع مختلف آن بخصوص گیاهان دارویی از جایگاه خاص و مهمی برخوردار است به طوری که این استان یکی از قطب‌های مهم رویش گیاهان دارویی کشور محسوب می‌شود.

گستره طبیعت، تنوع آب و هوایی و بارش‌های مناسب در آذربایجان غربی این امکان را فراهم کرده است که انواع مختلف گیاهان به صورت خودرو بوده و در جای جای آن بروید، مجاورت با دریا، موقعیت اقلیمی و جغرافیایی ملایم و قاره‌ای و ارتفاع متفاوت از سطح دریا در نقاط مختلف آذربایجان غربی، پوشش گیاهی متنوعی را در این استان به وجود آورده که زمینه را برای جمع آوری و استفاده از گیاهان به صورت سنتی در این بخش از کشور مورد توجه مردم قرار داده است.

بیدمشک را می‌توان به صورت درختچه‌هایی که در کنار نهرها یا در حاشیه باغ‌های شهرهای آذربایجان غربی بخصوص در شهرهای ارومیه، سلماس و خوی کاشته می‌شود دید، بیدمشک با نام آذربایجان غربی بخصوص ارومیه عجین است به طوری که نقل بیدمشک بویژه نوع ابریشمی آن و انواع عرق حاصل از بیدمشک با مصارف درمانی و دارویی شهرت خاصی در کشور و منطقه دارد.

با برداشت این محصول کار عرق گیری نیز آغاز می‌شود که در گذشته تمام محصول در خانه‌ها تبدیل به عرق و اسانس می‌شد، در زمان حاضر تعداد زیادی از واحدهای تبدیلی نیز این محصول را خریداری و تبدیل می‌کنند.

غیر از خواص درمانی شکوفه‌های بیدمشک، پوست درخت و برگ‌های آن نیز خاصیت ضد انگلی داشته و جوشانده آن انگل‌ها و کرم‌های معده و روده را از بین می‌برد.

به گفته مسئولان جهاد کشاورزی استان بیش از یک میلیون لیتر انواع عرقیات گیاهی در آذربایجان غربی تولید می‌شود که عرق بیدمشک بخش مهمی از آن را شامل می‌شود، تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به صورت صنعتی صورت می‌گیرد.

آغاز برداشت شکوفه‌های درختچه بیدمشک در آذربایجان غربی

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی از آغاز برداشت شکوفه‌های درختچه بیدمشک از سطح حدود ۵۰ هکتار از باغات استان خبر داد و گفت: بیدمشک بومی منطقه خاورمیانه است و نام علمی آن بید مصری بسیاری از گیاه شناسان منشأ آن را ایران معرفی کرده‌اند. خاستگاه بیدمشک در جهان ایران، جنوب شرقی آناتولی، جنوب شرقی ماورای قفقاز، عراق، افغانستان و پاکستان است و در ایران در مناطق آذربایجان، شمال ایران گرگان، مازندران و گیلان، اصفهان، کرمان، شیراز و یزد می روید.

عزیز امانی در گفتگو با  مهر با بیان اینکه به سبب کاربردهای متفاوت بیدمشک از جمله کارکردهای اکولوژیکی و زیست محیطی، حفاظت منابع خاک، صنعتی، دارویی، خوراکی، زینتی و…می توان آن را جزو درختان چند منظوره دانست افزود: کار برداشت این محصول از اواخراسفند ماه آغازمی شود و بسته به آب و هوای منطقه حدود ۱۵ تا ۳۰ روز ادامه دارد.

وی با بیان اینکه آمار رسمی از سطح زیر کشت و میزان تولید بیدمشک در کشور در دسترس نیست، اظهار کرد: استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه در زمینه تولید بیدمشک و فرآورده‌های حاصل از آن) عرق بیدمشک، نقل، حلوا و… در کشور جایگاه خاصی دارد.

امانی با بیان اینکه آمار غیررسمی سطح زیر کشت بیدمشک در آذربایجان غربی حدود ۳۰ تا ۵۰ هکتار و به صورت حاشیه کاری در کنار رودخانه، باغ و جوی‌های آب است که بیش‌تر این سطح در شهر ارومیه است، گفت: میزان تولید شاتون نر تازه بیدمشک در آذربایجان غربی حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تن و مقدار عرق بیدمشک استان حدود ۱ تا میلیون لیتر برآورد می‌شود.

تولید سالانه ۲ میلیون لیتر عرق بیدمشک در آذربایجان غربی

وی با اشاره به اینکه عرق حاصل از این گیاه سالانه افزون بر ۲ میلیون لیتر در استان تولید می‌شود، افزود: بیشترین سطح زیرکشت بیدمشک در آذربایجان غربی در شهرستان‌های ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌هزار تن گل تر بیدمشک از سطح باغ‌های استان برداشت و به بازار عرضه می‌شود.

امانی با بیان اینکه یک سوم شکوفه‌های تولیدی بیدمشک توسط واحدهای تبدیلی جذب و فرآوری می‌شود، اضافه کرد: نزدیک به یک سوم دیگر آن نیز در خانه‌ها مصرف و تبدیل به عرق بیدمشک می‌شود و بقیه نیز در مصارف مختلف توسط واحدهای گلاب‌گیری دیگر استان‌های کشور و تهیه نقل بیدمشکی، شیرینی و دسر در قنادی‌های ارومیه کاربرد دارد.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دارد که مازاد این محصول به این کشورها صادر می‌شود.

امانی با اشاره به خواص مهم دارویی درخت بیدمشک گفت: عرق بیدمشک در رفع کم‌خونی، ناراحتی‌های قلبی و تسکین اعصاب کاربرد دارد و دم‌کرده برگ بید مشک نیز برای اسهال خونی و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تب‌های گرم نافع است.

امانی با بیان اینکه این درختچه عمدتاً به صورت حاشیه کاری در کنار باغ‌ها و مزارع کاشته می‌شود.، یاد آورشد: بیدمشک، نخستین شکوفه‌ای است که در اواخر اسفند ماه و روزهای قبل از بهار در ارومیه نمایان می‌شود و تقریباً جز محصولات کم هزینه و پر در آمد است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی تعداد کارگاه‌های صنعتی فعال استان در عرصه فرآوری بیدمشک را ۱۲ کارگاه عنوان و اعلام کرد: صادرات بیدمشک استان اغلب به استان‌های کشورمان صورت می‌گیرد که در کنار این امر به صورت تجارت چمدانی همچون استفاده در «نقل و حلوا» به سایر کشورها نیز صادر می‌شود.

خواص درمانی و نحوه عرق گیری از شکوفه‌های بیدمشک

در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا در جهت پذیرایی از میهمانان نوروزی، عرق بیدمشک، در رفع کم خونی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی، تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

غیر از خواص درمانی شکوفه‌های بیدمشک، پوست درخت و برگ‌های آن نیز خاصیت ضد انگلی داشته و جوشانده آن انگل‌ها و کرم‌های معده و روده را از بین می‌برد.

وسایل تعریق در ارومیه که به زبان محلی نی قازان گفته می‌شود شامل یک دیگ و یک کلاهک است که کلاهک آن به شکل مخروط ساخته شده و دارای یک محفظه آب سرد است که به محض گرم شدن عوض می‌شود.

زنان خانه دار ارومیه اهمیت زیادی به پاکیزگی وسایل تعریق می‌دهند، درختان بیدمشک علاوه بر ارومیه در شهرستان‌های خوی و سلماس نیز وجود داردو به صورت اسانس و یا شکوفه به بازار عرضه می‌شود.

به گفته مسئولان بیش از یک میلیون لیتر انواع عرقیات گیاهی در آذربایجان غربی تولید می‌شود که عرق بید مشک بخش مهمی از آن را شامل می‌شود.

تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به صورت صنعتی صورت می‌گیرد بطوریکه در شهرستان ارومیه از رونق بسزایی برخوردار است.