عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ضمن تشریح نکاتی درباره سیل فروردین ۱۳۹۸ ایران به دو نکته مهم درخصوص آسیب‌پذیری تهران در برابر سیل اشاره کرد و گفت: تهران با توجه به وجود سامانه‌های رصدی در تقاطع‌های آن، در برابر سیل‌های ناگهانی ایمن است؛ اما با توجه به پیشروی‌هایی که در طبیعت و حریم رودخانه صورت گرفته، در مناطق دربند و واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد در برابر سیلاب ناشی از زمین‌لغزه (واریزه‌ای) آسیب‌پذیر است و چنانچه توده واریزه‌ای در این مناطق حرکت کند، تهران مقاومت خاصی نشان نخواهد داد.
به گزارش ایسنا، مهدی زارع در نشست «سیل فروردین ۱۳۹۸ و تغییر اقلیم: اولین یافته‌ها» که امروز در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد، ابتدا به بیان آمار سیل‌های فروردین ۱۳۹۸ ایران پرداخت و توضیح داد: این سیل‌ها که از ۲۷ اسفند ۹۷ تا ۱۷ فروردین ۹۸ به وقوع پیوست، ۲۳ استان از ۳۱ استان کشور را درگیر کرد و تلفات آن تاکنون ۷۰ نفر بوده که از این میان استان‌های گلستان، کرمانشاه، فارس، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و خوزستان بیشترین میزان خسارات را داشته‌اند.
میزان خسارات مالی سیل اخیر
وی با بیان اینکه در هنگام وقوع سیل میزان خسارات اقتصادی و زیرساختی بیشتر است، میزان خسارات مالی سیل اخیر را حدود ۳.۶ میلیارد دلار اعلام کرد و افزود: خسارات وارده به بخش کشاورزی نیز حدود ۱.۱ میلیارد دلار بوده که از نظر فراوانی میزان خسارات دومین خسارت ثبت شده ناشی از سیل در تاریخ ایران بعد از سیل‌های فروردین تا خرداد ۱۳۷۱ به شمار می‌آید؛ در آن زمان ۵.۴ میلیارد دلار خسارت مالی به کشور وارد شده بود.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه نقشه خطر سیل در ایران ۱۲ سال پیش از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) ارائه شده بود، یادآور شد: استان‌های یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان کمترین بهره را از بارش‌های اخیر داشته‌اند. این در حالی است که تا پایان سال آبی گذشته که ۱۶ فروردین ۹۷ بود، استان‌های غربی و بخش‌هایی از البرز بیشترین میزان بارش را داشته‌اند و بخش‌های مهمی از کشور بی‌بهره از باران بوده‌اند.
علت بازنشدن دریچه سدها تا روز نهم فروردین
زارع، سپس به تشریح سیل خوزستان پرداخت و توضیح داد: در سیل اخیر خوزستان، دشت سیلابی رودخانه‌های دز و کرخه برای اولین بار به هم پیوستند و دلیل این موضوع که دریچه‌های سدها تا روز نهم فروردین باز نشده بود، این بود که چنانچه بعد از سیل به اندازه کافی باران نیاید، چه کسی جوابگوی خشکسالی خواهد بود؛ بنابراین باز شدن دریچه‌های سد تا روز نهم فروردین به تعویق افتاد که در این روز نیز خود شخص رئیس‌جمهور دستور باز شدن دریچه‌های سد را صادر کرد.
سختی متقاعد کردن مسؤولان برای فعال کردن سامانه هشدار پیش‌هنگام در کشور
وی با بیان اینکه میزان بارندگی در پلدختر بالای ۱۱۰۰ میلی‌متر ثبت شده و سه‌چهارم شهر معمولان زیر گل مدفون شده است، تصریح کرد: در کشورهای پیشرفته سامانه هشدار پیش‌هنگام (EARlY WARNING SYSTEM) فعال شده است و ایستگاه‌های رصدکننده می‌توانند بسته به زمان هشدار پیش‌هنگام بفرستند. در کشور ما فعال کردن این سیستم به کندی پیش می‌رود، چراکه متقاعد کردن مسئولان نسبت به این موضوع که سامانه هشدار پیش‌هنگام می‌تواند تنها بخشی از مشکل را حل کند، کار سختی است و آنها انتظار دارند که چنین سامانه‌ای همچون یک عصای سحرآمیز عمل کند. همچنین باید گفت که سامانه فوق در کشورهایی همچون رومانی، مالزی، اندونزی و نیز ترکیه فعال شده است.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ذیل زمین‌شناسی سیل، تشریح کرد: در این حوزه به خصوصیات فیزیکی حوضه‌های آبخیز از قبیل شرایط زمین‌شناسی، کاربری اراضی، پوشش گیاهی، نوع خاک، وضعیت نفوذپذیری سطحی، عمق سفره آب زیرزمینی و زهکشی توجه می‌شود که این عوامل در وقوع سیل و بر معادلات حاکم بر حرکت آب در آبراهه تأثیرگذار بوده و تعیین‌کننده ظرفیت ذخیره آبراهه است.
زارع انواع سیل را منطقه‌ای، سیلاب‌های ناگهانی، سیلاب‌های ناشی از وجود توده‌های یخ و سیلاب ناشی از شکست سد و خاکریز و سیلاب ناشی از زمین‌لغزه (واریزه‌ای) نام برد و توضیح داد: سیلاب‌های ناگهانی همچون سیل شیراز در عرض چند ثانیه تا چند ساعت رخ می‌دهد و امکان هشدار آنها دشوار است، همچنین ممکن است تلفات این سیلاب‌ها زیاد باشد؛ زیرا به سرعت سطح آب را بالا برده و سرعت جریان در اثر وقوع این نوع سیلاب بسیار زیاد است و مناطق شهری در معرض آن هستند، چراکه راه‌های نفوذ جریان بسته است و رواناب به سرعت در سطح شهر توزیع می‌شود.
وی همچنین در رابطه با سیلاب ناشی از زمین‌لغزه (واریزه‌ای) توضیح داد: در اثر سقوط و تجمع حجم زیادی از سنگ و صخره، لجن و آشغال در رودخانه‌ها سدهای موقتی ایجاد شده و با وقوع سیل
اب حجم زیادی از رواناب در بالادست این سدهای موقتی ذخیره می‌شود و با شکست آنها سیلاب راه میفتد.
باران سنگین یا سیلاب می‌تواند مسبب رخداد زمین‌لرزه باشد
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پایان این بخش از صحبت‌های خود سیلاب منطقه‌ای را سیلاب‌های فصلی در زمستان و بهار و همزمان با ذوب برف توصیف کرد و در پاسخ به این سوال که آیا باران سنگین می‌تواند مسبب رخداد زمین‌لرزه باشد یا خیر، اظهار کرد: زمین‌لرزه‌ها به دلیل افزایش تنش اضافی وارد بر صفحه یک گسل که تقریباً تا نقطه شکست آن بارگذاری شده، به وجود می‌آیند؛ از آنجایی که بسیاری از فرآیندهای طبیعی می‌توانند موجب ایجاد افزایش اندک تنش بشوند، باران سنگین یا سیلاب ممکن است بتواند موجب وقوع زمین‌لرزه‌ای تا ۲.۵ ریشتر یا حتی بیشتر شود.
زارع ضمن اشاره به وقوع برخی سیلاب‌ها در شهر تهران از جمله سیل چهارم مرداد ۱۳۶۶، سیل ۲۸ تیر ۱۳۹۴ کن سولقان تهران و سیل رودخانه‌های کن و سیجان، تشریح کرد: به طور کلی هفت روددره در تهران وجود دارد که از میان آنها رودخانه کن آزاد است. این در حالی است که ۶ روددره دیگر به دو کانال مجیدیه و شهرآرا هدایت شده‌اند؛ در واقع از سال ۱۳۱۲ زمان رضاشاه این انحراف صورت گرفته و به منظور گسترش شهر از خیابان انقلاب کنونی به سمت شمال شهر تهران رودخانه‌ها را خشک کرده و مسیر آب نیز منحرف شده است.
وی ادامه داد: آنچه که امروز شاهد هستیم، این است که دامنه‌های بالادست رودخانه‌ها از جمله در محل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و دربند تخریب شده‌اند، بنابراین با دامنه‌های خطرناکی مواجه هستیم که می‌توانند موجب سیلاب ناشی از زمین‌لغزه (واریزه‌ای) شوند.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، اضافه کرد: تهران به سبب وجود سامانه‌های رصدی در تقاطع‌های آن در برابر سیل ناگهانی ایمن است؛ اما چنانچه توده واریزه‌ای به سمت شهر حرکت کند، خطرناک خواهد بود، به ویژه آنکه منطقه دربند یک منطقه توریستی است و ماشین‌های زیادی آنجا حضور دارند.
زارع همچنین درباره واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اظهار کرد: در این منطقه علاوه بر آنکه ساخت و ساز در ارتفاع بالای ۱۸۰۰ متر صورت گرفته، ۵۴ واحد ساختمانی از جمله ساختمان‌های مثلثی شکل ساخته شده؛ همچنین تأسیسات ورزشی مدرنی تأسیس شده که همین حالا نیز دارای زمین‌لغزش‌های فعال است.
همه نتایج بخصوص در مورد زلزله دارای عدم قطعیت است
علم با احتمال کار می‌کند و باید سواد علمی جامعه را افزایش داد
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پایان حریم مطلق رودخانه را ۱۵۰ متر عنوان کرد و ضمن انتقاد از تجاوز به این حریم در دره جاجرود، یادآور شد: در زمینه پیش‌بینی وقوع بلایای طبیعی پیشرفت‌های خوبی در کشورمان صورت گرفته، اما باید بدانیم که همه نتایج بخصوص در مورد زلزله دارای عدم قطعیت است. این در حالی است که مسئولان پذیرای پنج درصد خطا نیز نیستند، در حالی که علم با احتمال کار می‌کند و در این راستا باید سواد علمی جامعه را افزایش داد