مرگ در جزیره لهجه‌ها قدم می‌زند
ایران ما به همان نسبت که از تنوع اقلیمی و جغرافیایی برخوردار است از تنوع قومی، زبانی و نژادی نیز برخوردار است و این تنوع و تلون زبانی از مهمترین زیبایی های پنهان در این جغرافیای لبالب از زیبایی است.
سمنان یکی از متنوع ترین استان های ایران از نظر زبان های بومی و محلی است. این تنوع و گونه گونی زبانی تا آنجاست که فعالان این حوزه از استان پهناور سمنان به عنوان “جزیره لهجه ها” نام می برند .
زبان سمنانی یا به تعبیر سمنانی های اصیل، زبان سمنی یکی از کهن ترین زبان های ایرانی است که بسیاری از واژگان آن از کهن ترین بازمانده های زبان اوستایی و پهلوی است.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم و چهره ماندگار کشورمان گفت: زبان‌های با کمتر از 100 هزار گویشور در خطر نابودی و مرگ تدریجی‌اند.
پروفسور اعوانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به تنوع زبان‌ها و گویش‌های مختلف در کشورمان ایران اظهار کرد: باید مانع از بین رفتن این زبان‌ها که از مهمترین سرمایه‌های معنوی کشورمان هستند، شویم.
این عضو پیوسته فرهنگستان علوم با بیان اینکه در نیم قرن گذشته هزاران زبان محلی در دنیا از بین رفته تصریح کرد: در گزارشی اخیرا آمده بود که بیش از سی-چهل هزار زبان بومی و محلی در دنیا بوده که ظرف پنجاه-شصت سال اخیر بیش از نیمی از آنها از بین رفته است و امروز به حدود 16 هزار زبان رسیدند.
این استاد برجسته فلسفه و حکمت با اذعان به اینکه آن دسته از گویش‌ها و زبان‌هایی که افراد کمتری به آنها تکلم می‌کنند در خطر بیشتری هستند ادامه داد: خطر نابودی برای زبان‌هایی که کمتر از یک‌صد هزار نفر به آن تکلم می‌کنند بیشتر است.
وی با بیان اینکه استان سمنان از تنوع زبانی و گویشی بالایی برخوردار است گفت: باید از این زبان‌ها به مثابه یک میراث معنوی حفاظت کرد و مهمترین راه‌ها برای صیانت از آنها تکلم به این زبان‌ها است.
اعوانی از زبان سمنانی به عنوان یکی از کهن‌ترین زبان‌های محلی نام برد و افزود: این زبان یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های ایرانی است و بسیاری از واژگان پهلوی و اوستایی را در دل خود دارد.
وی با بیان اینکه این زبان به دلیل شفاهی بودن اصالت بالایی دارد اضافه کرد: زبان سمنانی از قوت زبانی برخوردار است به طوری که مثل برخی زبان‌های شناخته شده دنیا افعال اختصاصی جداگانه‌ای برای مذکر و مونث دارد.
رئیس انجمن حکمت و فلسفه ایران با بیان اینکه کتاب‌هایی در گذشته در خصوص زبان سمنانی به رشته تحریر درآمده خاطرنشان کرد: در زمان قاجار “کریستین سن سیاح” معروف به سمنان آمده و یک کتاب دو جلدی در خصوص گرامر زبان سمنانی نوشته است.
حمایت از اهل قلم و پژوهشگران زبان‌های محلی نقش مهمی در ماندگاری زبان‌ها و گویش‌های محلی دارد، پشتیبانی مادی و معنوی از پدید آورندگان آثار مکتوب و خصوصا آثار ادبی به زبان‌های محلی و همچنین حمایت از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و تولید محتوی فاخرا به زبان‌های محلی می‌تواند زمینه‌ساز حیات بیشتر زبان‌ها و گویش‌های محلی باشد.
فرهنگ شکوهی، یک نویسنده و پژوهشگر ضمن تاکید بر ضرورت حفاظت از زبان سمنانی به ایسنا گفت: زبان سمنانی یکی از کهن ترین زبان های ایرانی است. زبان سمنانی از جمله زبان های بومی ایرانی است که از غنای زبانی بالایی برخوردار است.
وی با اشاره به راه های صیانت از زبان های محلی و از جمله زبان سمنانی گفت: صحبت کردن به این زبان، آموزش و تدریس آن، نگارش کتاب و سرودن شعر و همچنین حمایت از آثار نوشته شده به این زبان از راهکارهایی است که به ماندگاری این زبان های محلی و از جمله زبان سمنانی کمک می‌کند.
این پژوهشگر زبان سمنانی با بیان اینکه دستگاه های فرهنگی در قبال حفاظت از این زبان مسوولیت دارند افزود: انتشار کتب نویسندگان سمنانی که به پژوهش درباره این زبان پرداختند و یا نشر مجموعه شعرهایی به زبان سمنانی و برگزاری برنامه هایی با محوریت زبان سمنانی می تواند به تداوم حیات زبان سمنانی کمک شایانی کند.
وی با بیان اینکه در سال های اخیر نویسندگان بومی استان کتاب های زیادی درباره گویش ها و زبان های محلی استان تالیف و منتشر کردند ادامه داد: باید نویسندگان و پژوهشگرانی که عمر خود را صرف تحقیق و پژوهش درباره زبان های محلی می‌کنند مورد حمایت قرار گیرند.
شکوهی با بیان اینکه حمایت ها از نویسندگان محلی آنگونه که باید نیست خاطرنشان کرد: البته تلاش های در گذشته صورت گرفته اما باید حمایت ها به گونه‌ای باشد که نویسندگان رغبت بیشتری به کار در این حوزه پیدا کنند.
وی، نکوداشت پیشکسوتان این حوزه را عاملی در اقبال بیشتر نسل های جوان به کار در این حوزه ارزیابی و تصریح کرد: باید بستر لازم برای فعالیت علاقه مندان به زبان و ادبیات بومی در این حوزه فراهم شود. حمایت از زبان های بومی و آثار منتشرشده به زبان های محلی به قوت و غنای بیشتر زبان فارسی نیز کمک می‌کند.
به هر روی حفظ گویش‌ها و زبان‌های محلی تنها محدود به این نیست که این زبان‌ها میراثی گران‌بها است که از گذشته‌های دور به ما رسیده بلکه نقش مهم این زبان‌ها به مثابه ظرفیتی برای صیانت و حفاظت بهتر از زبان رسمی و مشترک فارسی خود اهمیت آنها را دوچندان می‌کند.
گذشته از این‌ها اهمیت صیانت از این زبان‌های بومی وقتی بیشتر هویدا می‌شود که بدانیم بر اساس یکی از برآوردهای اخیر یونسکو تنها 10درصد از هزاران زبان بومی که امروز با آن تکلم می‌شود تا پایان قرن حاضر با آن تکلم خواهد شد و مابقی به تدریج از بین خواهند رفت.
استان سمنان به واسطه تنوع لهجه‌ها به درستی به جزیره لهجه‌ها اشتهار دارد، با این وجود به نظر می‌رسد که استفاده از زبان‌های محلی در محاوره و گفت‌وگوی بین مردم در چند دهه اخیر روندی نزولی داشته و انتقال این زبان‌های محلی به نسل‌های بعدی با دشواری بیشتری صورت می‌گیرد.
به نظر می‌رسد این مهم در کنار جمعیت کم گویشوران زبان‌ها و گویش‌های محلی در استان سبب شده که سایه مرگ بر سر بسیاری از این لهجه‌ها احساس شود و مرگ با همه چهره زمخت‌اش در جزیره لهجه‌ها قدم بزند.
به هر روی اگرچه اقبال و تعصب مردم این دیار به گذشته با افتخار و داشته‌های فرهنگی‌شان خطر مرگ قریب‌الوقوع این داشته‌های زبانی و فرهنگی را به تاخیر انداخته اما مرگ تدریجی نیمی از زبان‌های محلی دنیا در بیش از نیم قرن گذشته، هشداری جدی برای همه زبان‌های محلی ایران و از جمله استان سمنان است.