آزار جنسی کلامی در محل کار
امروز که سر کار بودید، همکارتان گفت که چقدر اندامتان به هم ریخته است و از شما خواست تا بیشتر مواظب هیکلتان باشید؟ همکارتان وقتی می‌خواهد با شما صحبت کند، بیش از اندازه خودش را نزدیک می‌کند؟ میان صحبت‌های روزمره‌اش فحش‌های جنسی می‌دهد؟ اگر جوابتان به این پرسش‌ها مثبت است، پس شک نکنید که همکارتان یک خشونت‌گر جنسی است. حالا چه زن باشد؛ چه مرد!
آزار جنسی در تمام دنیا پدیده شایعی است. آزار جنسی محدوده وسیعی از رفتارها را در بر می‌گیرد و طبق تعاریف علمی، «عملی است با ماهیت جنسی که در آن فرد یا افرادی با تعرض به شخصیت یک فرد، خواستار دریافت التفات جنسی یا تحقیر جنسیتی با توسل به آزار کلامی می‌شوند.» در برخی جوامع مردسالار، «آزار جنسی زنان» به‌اندازه‌ای نهادینه شده است که اکثریت مطلق زنان آن جامعه در طول زندگی‌شان قربانی آزار جنسی شده‌اند.
آزار جنسی می‌تواند در شرایط و مکان‌های مختلفی شکل بگیرد؛ مثلا در محل کار. فرقی هم ندارد همکارمان یک پزشک، مهندس، مدیر، مسئول و … باشد. حتی ممکن است که آزاردهنده از اینکه رفتار او زننده یا اینکه ممکن است شامل آزار جنسی باشد بی‌خبر باشد و یا حتی نداند که کارش غیرقانونی است.
زنان همیشه بیش از مردان قربانی آزار جنسی کلامی و غیرکلامی در محل کار می‌شوند اما ممکن است بسیاری از آقایان هم در محل کارشان با این پدیده روبه‌رو شده باشند اما از آنجا که بیشتر قربانیان آزار جنسی زنان هستند در این گزارش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
برای نگارش این گزارش از زنان شاغل خواسته‌ایم که اگر در محل کارشان با خشونت و آزار جنسی مواجه شده‌اند، درباره آن برایمان بنویسند و بگویند که این موضوع چه تاثیری روی آنها گذاشته است. آنچه می‌خوانید، روایت‌های مختلف از زنانی است که بارها در محیط کارشان شاهد آزار بوده‌اند:
«مریم» برایمان از آزاری که توسط مدیرش دیده، نوشته است: «یک بار با مدیرعامل شرکتی که در آن کار می‌کنم در یک جلسه کاری بودم. بعد از اینکه چند دقیقه‌ای حسابی مرا ورانداز کرد، گفت: از این به بعد حتما ورزش کن؛ خیلی چاق شدی. یا حتی برایم پیش آمده که وقتی از جلسه با آقای مدیر بیرون می‌آیم، همکارم می‌گوید که چرا لپ‌هایت گل انداخته؟ این حرف‌ها واقعا برای من بر خورنده است اما همیشه صحبت را قطع می‌کنم و سکوت می‌کنم تا این حرف‌ها ادامه نداشته باشند.»
«الهه» یکی دیگر از زنانی است که در این‌باره نوشته است: «بارها در محل کارم شاهد کنایه‌های جنسی از سوی آقایان بوده‌ام. همیشه قبل از صحبت کردن با آنها چند باری جملات را در ذهنم مرور می‌کنم که مبادا از فعل یا کلمه‌ای استفاده کنم که برای آنها دستمایه شوخی جنسی شود. این رفتارها همیشه حس بدی به من می‌دهد و دائم خودم را سرزنش می‌کنم که مگر چه رفتاری داشته‌ام که آنها به خودشان اجازه چنین شوخی‌هایی را می‌دهند؟»
«بهار» که در یک شرکت معتبر کار می‌کند، نوشته است: «یک روز داشتیم با همکارانم درباره راههای جوانی و شادابی صحبت می‌کردیم که یک آقا وسط گفت‌وگو وارد شد و گفت تو به این چیزا فکر نکن. فکر نمی‌کنم سالی یه بارم کسی دلش بخواد طرف تو بیاد. البته من جواب آن آقا را دادم اما اینها مسائلی است که همیشه در ذهن می‌ماند.»
«زهرا» نوشته است: «مدیر بخش آی‌تی محل کارم مکالمات ما را چک می‌کرد و همه تلاشش این بود که با ثبت پیام‌ها و مکالمات ما اخاذی جنسی کند.»
«فریبا» که در یک محیط فرهنگی کار می‌کند، می‌گوید: «یک روز وسط کار تصمیم گرفتم که از مدیرم سوال بپرسم. متوجه شدم او در حال تماشای فیلم پورن است. او وقتی مرا دید اصلا به روی خودش نیاورد و در حالی که فیلمش را می‌دید و متوجه بود که من هم آن را می‌بینم، سوالم را جواب داد!»
موضوعی که باید به آن توجه داشت، این است که خیلی وقت‌ها فرد آزاردیده صرفاً همان قربانی نیست بلکه اگر فردی شاهد آزار جنسی نیز بوده و این رفتار بر او هم تأثیر منفی گذاشته است، آزاردیده تلقی می‌شود. «مهسا» در این‌باره می‌گوید: «من در محل کارم مدیری دارم که خانم‌ها را مجبور به رفتارهای خارج از چارچوب می‌کند. به این معنی که هر خانمی که در رابطه، صمیمانه‌تر و خارج از چارچوب اداری با آقای مدیر صحبت یا رفتار کند، شرایط کاری‌اش بهتر می‌شود و زن‌هایی مثل من که رفتارهای معمولی در محیط کار دارند یا اهل ظاهر و آرایش خاصی نیستند، از این موضوع آزار می‌بینند. در واقع زن‌های دیگر این موضوع را آزار و خشونت نمی‌بینند و راضی هم هستند اما این ماییم که آسیب می‌بینیم.»
«مطهره» از خشونت زنان علیه زنان در محل کار برایمان نوشته است: «مدیر من یک خانم است. یک بار با او بحثم شد و او درست وسط یک مسئله کاملا کاری به من گفت یه چیزی بهت می‌گم که از فردا نتونی اینجا سرتو بالا بگیری. من از ترس فحش جنسی از اتاقش بیرون زدم و بحث را ادامه ندادم. او به عنوان یک زن خشونت‌های عجیبی دارد.»
«فرزانه» نوشته است: «متلک‌های جنسی از سوی آقایان در محل کار من بیداد می‌کند. هرچند که خود خانم‌ها هم مقصرند. همکارهای مرد من با موضوع عادت ماهانه خانم‌ها شوخی می‌کنند. همین که از چیزی عصبانی می‌شویم و اعتراض می‌کنیم، بلافاصله این موضوع را پیش می‌کشند. متاسفانه برخی خانم‌ها با خنده‌های بیجایشان به این شوخی‌های زشت دامن می‌زنند و این زمینه را برای شوخی‌های بدتر ایجاد می‌کند.»
در میان همه روایت‌هایی که به دستمان رسیده، «فاطمه» تنها کسی است که حاضر نشده در برابر آزار جنسی کوتاه بیاید و از حق قانونی‌اش استفاده کرده است: «مدیری داشتم که همیشه نگاه‌های هیز مشمئزکننده داشت و درباره اندامم اظهارنظر می‌کرد. در محل کار هیچکس به دادم نرسید و به آزاری که می‌دیدم اهمیت نمی‌داد تا اینکه تصمیم گرفتم از او شکایت کنم. قاضی پرونده شکایت مرا به رسمیت شناخت و پرونده با تعهد دادن آن آقا به پایان رسید و او از محل کارمان اخراج شد. با این حال من روزهای سختی را گذراندم و همیشه با خودم می‌گویم کاش این رفتارها را از ترس حرف دیگران، طولانی‌مدت تحمل نمی‌کردم و زودتر، از آن آدم وقیح شکایت می‌کردم.»
اما آنچه باید بدانیم چگونگی استفاده از حقی است که قانون برای بانوان در مواجهه با خشونت جنسی قائل شده است. بر اساس ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۷۵ به تصویب رسیده است، هر کس در اماکن عمومی یا معابر با الفاظ و حرکات مخالف شئونات اسلامی، متعرض، مزاحم و موجب توهین به کودکان و زنان شود، مجازات او دو تا شش ماه حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.
اماکن عمومی محل وقوع جرم مزاحمت برای بانوان و کودکان شامل ادارات دولتی و خصوصی، بازار، نمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، رستوران‌ها، قهوه‌خانه‌ها، اتوبوس و … است. در واقع هر محلی که جهت رفت و آمد اشخاص در ساعاتی از شبانه‌روز دایر و آماده باشد، جزء اماکن عمومی محسوب خواهد شد. اگر یک بانو در محل کار درگیر مزاحمت آقایان شود، می‌تواند ابتدا به کلانتری مراجعه کند و در آنجا با تشکیل پرونده خواستار رسیدگی به موضوع مورد شکایت باشد. پرونده مزاحمت در کلانتری پس از تکمیل‌شدن از سوی مامورین کلانتری به دادسرا تحویل و در مرحله بعد تحقیقات لازم در رابطه با پرونده شکایت در دادسرا انجام می‌شود. پرونده به شعبه ارسال خواهد شد و در این مرحله نیز قاضی تحقیق وقتی را برای حضور متهم (فرد مزاحم در محل کار) و تحقیق از وی در دادسرا تعیین می‌کند.
در ادامه، قاضی دادسرا متهم و شاهدان را با هم روبه‌رو می‌کند و اظهارات آنها و شاکی را مدنظر قرار می‌دهد. در صورت اثبات حرف‌های شاهد یا شاهدان دال بر مزاحمت متهم برای زن در محیط کار، شهادت شاهد به صورت مکتوب درج می‌شود و در نهایت پس از به امضا رسیدن صورت‌جلسه از سوی حاضران، قاضی تحقیق جهت جلوگیری از فرار متهم پرونده و در دسترس بودن وی در مراجع قضایی در زمان احضار، قرار قانونی مناسب به میزان مورد نیاز را نسبت به متهم پرونده صادر خواهد کرد.
در نهایت، قاضی دادسرا پرونده را در صورت اثبات ادعای زن مبنی بر ایجاد مزاحمت در محل کار توسط متهم با کمک شاهد و براساس مدارک و مستندات ارائه‌شده با استناد به ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی، فرد مزاحم را مجرم دانسته در نتیجه قرار مجرمیت وی صادر می‌شود. در صورتی که نماینده مدعی‌العموم با نظر قاضی دادسرا موافق باشد، برای متهم کیفرخواست صادر می‌کند و پرونده برای محاکمه و تعیین مجازات به دادگاه می‌رود.
شما هم تجربیات خود را در این زمینه به اشتراک بگذارید؛ البته در چارچوبی که بتوان اینجا منتشر کرد.
ایسنا – سهیلا صدیقی