عرفه، همان روزی بود که آدم و حوا پس از سال ها دوری از هم و اخراج از بهشت یکدیگر را در صحرای عرفات پیدا کردند. روزی که مسلمانان همگی به سبب تاریخ عرفانی این روز و ارتباط میان عاشق و معشوق، دنبال درک عشق حقیقی یعنی خداوند هستند. این روز گویی آسمان از همیشه به زمین نزدیک تر است. بسیاری از مسلمانان برای این روز که به تعبیر بسیاری روز دعاست، برنامه ریزی کرده اند و پس از روز ها و شب های نورانی ماه مبارک رمضان، دلشان به بخشش گناهان و برآورده شدن حاجات در عرفه است.
درباره این موضوع با حجت الاسلام و المسلمین محمود ریاضت کارشناس مذهبی گفتگو کردیم که در ادامه آن را می خوانید.
عرفه از ماه رمضان بالاتر است
اهمیت روز عرفه از کجا مشخص می شود؟
روز عرفه یکی از روز‌هایی است که در قرآن کریم و روایات نورانی اهل بیت (ع) از آن تعبیر به یکی از باعظمت ترین روزهای سال شده است و آنقدر این روز جایگاه رفیعی دارد که گفتند اگر کسی ماه رمضان بر او گذشت و در آن ایام نتوانست بار گناهان را از دوش خود بردارد و کاری کند که مورد قبول پروردگار باشد، تا روز عرفه صبر کند. در عرفه خیلی کارها برای ارتقاء جایگاه معنوی انسان میسر است.
آیا روز عرفه مهمتر از یک ماه عبادت در ماه رمضان است؟
ظرفیت، فضیلت و پتانسیل معنوی ۲۴ ساعت شب و روز عرفه، افضل از ۳۰ شبانه روز ماه رمضان است. ماه رمضانی که افضل الشهور است و نفس کشیدن مومن در آن عبادت و شب‌هایی چون شب قدر که بالاتر از هزار شب است، در آن گنجانده شده است، پتانسیل کمتری نسبت به ۲۴ ساعت عرفه دارد. اگر در یک شب و روز عرفه، حواس مومن جمع باشد، می‌تواند تمام کمبود های کل سالش را جبران کند، به همین دلیل است که از عرفه تعبیر به «عید اعظم» شده است. اعمال روز عرفه به اندازه ای اهمیت دارد که ائمه اطهار (س) توصیه کرده اند اگر روزه موجب ضعف انسان در انجام اعمال روز عرفه شود، در این صورت روزه نگیرید که بتوانید اعمالی چون قرائت دعای عرفه را انجام دهید. از طرفی در جامعه ما به سبب تاکیدی که برای ارتباط با خدا در این روز وجود دارد، عرفه به نام «روز نیایش» نامگذاری شده است.
روز عرفه، خدا به ملائکه می گوید به زمین بروید و حاجات را برآورده کنید
بالاترین اعمال در روز عرفه چیست؟
افضل اعمال دعای عرفه زیارت سید الشهدا(ع) است. در روایات آمده است که غروب روز عرفه، خداوند فرمان می دهد که ای ملائکه در زمین پخش شوید و به کسانی که روز عرفه را درک کرده اند، هر آنچه می خواهند بدهید؛ اما پیش از اینکه به کسانی که روز عرفه را درک کرده‌اند، رسیدگی کنید، ببینید کسی که زیارت امام حسین (ع) را به جا آورده است، ابتدا به او رسیدگی کنید و بعد سراغ دیگر افراد بروید. به جز زیارت های خاص امام حسین (ع) چهار زیارت است که خاص الخاص است؛ نیمه شعبان، نیمه رجب، اربعین و عرفه. عرفه یکی از چهار روزی است که زیارت امام حسین (ع) در آن خاص الخاص است.
بهترین دعاها در روز عرفه
بهترین دعا در روز عرفه چه دعایی است؟
ائمه اطهار (ع) در روایات به ما گفتند که عرفه روز دعا و نیایش است. بهترین دعا در روز عرفه، دعا در حق برادران و خواهران ایمانی است. از ابابصیر نقل شده است که وی در روز عرفه، مشغول دعا و نیایش بود. اطرافیان ابابصیر وقتی به دعاهای او دقت کردند، متوجه شدند که او مشغول دعا برای خواهران و برادران دینی اش است. از او پرسیدند چرا در روزی که روز استجابت دعاست، حتی یک دعا برای خودت نکردی؟ ابابصیر پاسخ داد که از امام صادق (ع) شنیده ام که هرکس برای برادر و خواهر ایمانی اش دعا کند، خدا در هزار صف از ملائکه بر او دعا می کند و می گوید هزار برابرش برای خودت و ملائکه آمین می گویند. من به دعای خودم در حق خودم اعتماد ندارم اما به دعای خدا و آمین ملائکه اعتماد دارم. ائمه (ع) فرمودند که عرفه، روز مناجات است اما باید دغدغه دیگران مهمتر از دغدغه های خودمان باشد. مشکلات و گرفتاری های دیگران باید برایمان مهم تر از هر دعا و آرزوی شخصی باشد. امیدواریم این توفیق در روز عرفه به ما داده شود که هم درک درستی نسبت به این روز داشته باشیم و در دعا و نیایش هایمان که بالاترینش دعا در حق برادر و خواهر ایمانی است، بتوانیم بهترین عملکرد را داشته باشیم.
خواندن متن دعا توفیق چندانی ندارد
بهترین اعمال در روز عرفه، چه عملی است؟
در روایاتمان شاهد اعمال زیادی با بیان جزئیات آن هستیم. مثلا می گویند از جمله اعمال سفارش شده در روز عرفه زیارت ائمه معصوم (ع) است، اما بهترین زیارت ها زیارت امام حسین (ع) است؛ یا اینکه دعا در روز عرفه مستجاب می شود، اما بهترین دعاها، دعا در حق برادر و خواهر ایمانی است. به طور کلی بهترین عمل و بهترین کار در شب و روز عرفه بنابر بیان معصومان (ع) در روایات، «فکر کردن» است.
امام صادق (ع) فرمودند: تفكر ساعة خير من عبادة سنة یعنی یک ساعت تفکر از ساعت ها عبادت بالاتر است. فکر کردن روی مضامین ادبی و نیایشی که در دعای عرفه با زبان امام حسین (ع) بیان شده است، بی تردید نقش بسیار مهمی برای پیشرفت معنوی مومن دارد. اینکه فقط دعای عرفه را از اول تا آخر بخوانیم، گریه کرده و احساس سبکی کنیم، کار خوبی است، اما اگر فکر کردن در این قرائت دعا نباشد، توفیق چندانی برایمان حاصل نمی شود. همان گونه که امام صادق (ع) فرمودند: لا خَيرَ في قِرائةٍ ليسَ فيها تَدَبُّرٌفيها یعنی اگر در قرائت قرآن و مناجات تدبری صورت نگیرد، بی تردید خیری در پس آن قرائت وجود ندارد. بنابراین نباید فقط به قرائت دعای امام حسین (ع) در روز عرفه اکتفا کنیم.
دعای عرفه پایان نامه امام حسین (ع) است
چه مضامینی در دعای عرفه امام حسین (ع) وجود دارد که تا این اندازه مهم است؟
دعای عرفه امام حسین (ع) شاید به نوعی پایان نامه ابا عبدالله (ع) و دکترین معارف شیعی است. اگر از ما بپرسند که دکترین شیعه در بحث معرفتی چیست، باید در پاسخ بگوییم دعای عرفه امام حسین (ع) در روز عرفه. همان گونه که در باب زیارت جامعه کبیره گفته شده است که این دعا شناسنامه شیعه است یا زیارت امیرالمومنین (ع) در عید غدیر گفته شده است که دکترین شیعه در باب اعتقادی است.
امام حسین (ع) در عرفه به حق الیقین رسید
لطفا چند نمونه از فراز های دعای عرفه را برایمان بخوانید
دعای عرفه فرازهایی بسیار مهمی دارد. مثلا در جایی اباعبدالله (ع) می فرمایند: «من شکر می کنم خدایی را که اگر امانتی به او بدهم آن را ضایع نمی کند.» یعنی پروردگارا! خودم، خانواده ام، دینم، دنیام، زندگی، آخرتم و همه داراییم را می خواهم به تو بسپارم. این فراز مهمی است؛ چرا که به تعبیر امام حسین (ع) خدا در امانت خیانت نمی کند.
خدایی را که ندیدم هیچگاه عبادت نمی کنم!
در جایی دیگر هم مناجات امام حسین (ع) خیلی اوج می‌گیرد و آن هم در فرازهای پایانی است که حضرت فرمودند: «کور شود آن چشمی که تو را نمی بیند» گویی در اینجا امام حسین (ع) خیلی با خدا نزدیک می شود. این صحبت طبق همان فرمایش امیرالمومنین (ع) است که فرمودند «خدایی را که ندیدم، هیچ گاه او را عبادت نکردم» که البته منظور دیدن از چشم بدن نیست؛ بلکه دیدار با چشم دل است. این نشان از حق الیقین بنده نسبت به خداست. در جایی دیگر حضرت (ع) می فرمایند که خدایا مرگ من را در حالی رقم نزن که تو از من ناراحت باشی. البته که این دعا به معنای اتم و اکمل برای امام حسین (ع) تحقق پیدا کرد؛ چراکه امام حسین (ع) در اوج جایگاه بندگی و در راه حقیت اسلام به شهادت رسیدند.
عجیب ترین فراز دعای عرفه
یکی از فرازهای دعای عرفه بسیار عجیب است. ما در قرآن و روایتمان داریم که خدا گناهانی را می بخشد که انسان از روی جهل انجام داده است. یعنی اگر کسی عمدا گناهی کرده باشد، ما در همه روایات و زیارت ها داریم که گناه عمدی بخشیده نمی شود. روز عرفه پتانسیلی دارد که در آن امام حسین (ع) در یکی از فرازهای دعای عرفه می فرمایند: «من کسی هستم که از روی نادانی گناه کردم … من کسی هستم که عمدا گناه کردم یعنی می دونستم گناه است ولی انجام دادم. تنها روزی که در روایات ما چنین دعایی وارد شده، روز عرفه است. مثلا ما در زیارت ابو حمزه می گویم که خدایا گناهان ما را که از روی غفلت به آن دچار شده ایم، ببخش. این فقط مخصوص دعای روز عرفه است که خدا کسانی که گناه را عمدا انجام داده است، می بخشد و دست رد به سینه هیچ یک از بندگانش نمی زند.
عرفه، مبنای دیگر اعمال واجب
علت نامگذاری عرفه چیست؟
عرفه به معنای شناخت است؛ یعنی معرفتی که انسان را به یقین قطعی می رساند. برخی می گویند عرفه برای این نامگذاری شده است که حجاج برای آغاز اعمال حج واجب و محرم شدن، ابتدا باید در عرفات حضور پیدا کنند و پس از شناخت درست نسبت به پروردگار، دیگر اعمال را انجام دهند. نخستین کاری که باید انسان در حج واجب انجام دهد، معرفت پروردگار است. در عرفه این ظرفیت وجود دارد که انسان به شناخت برسد. در روایات داریم که اگر حجاج با معرفت وارد اعمال حج نشوند، چیزی گیرشان نمی آید. منظور، آن معرفتی که شناخت نسبت به خدا می آورد و پایه اعمال ما در زیارت اهل بیت (ع) است. هر چیزی اگر با معرفت و آگاهی نباشد، هر چقدر هم که قوی انجام شود، طبق فرمایش ائمه (ع) مانند دور خود چرخیدن، کار بیهوده ای است.