7 نکته درباره 5 روز اول فیلترینگ تلگرام

در 5 روز نخست فیلتر شدن تلگرام، چند اتفاق و رویکرد در جامعه قابل ملاحظه است:

1 – هر چند از مدتی قبل، زمزمه فیلتر شدن تلگرام مطرح بود، ولی مسدودسازی آن “ناگهانی” بود؛ شب، خبر حکم آمد و اول صبح فیلتر شد. این غافلگیری یکی از عوامل مؤثر بر عدم خروج مردم از تلگرام بود. شاید اگر از یک ماه قبل تاریخی را برای مسدودسازی تلگرام اعلام می کردند، برخی از کاربران این پیام رسان ( و البته نه همه شان)، در آن بازه زمانی خروج از تلگرام را برنامه ریزی می کردند. اما وقتی ناگهان فیلتر کردند، طبیعی ترین واکنش این بود که برای جبران این غافلگیری، طرحی فوری دراندازند و فیلترشکن هایشان را راه بیندازند.
2 – گفته بودند چون تلگرام به اطلاعات مردم ایران دسترسی دارد و نباید اغیار از اندرون مردم ایران مطلع شوند، باید مسدود شود. از منظر سیاست کلان این استدلال پذیرفتنی است ولی نقض غرض شد چرا که با تجهیر موبایل های قریب به اتفاق مردم ایران به انواع فیلتر شکن های خارجی، نه تنها دسترسی مدیران تلگرام به اطلاعات ایرانی ها باقی ماند، بلکه شرکت های و نهادهای اطلاعاتی خارجی که فیلتر شکن تولید می کنند نیز به تلگرام اضافه شدند تا بتوانند به واسطه فیلترشکن هایی که عرضه می کنند، دسترسی وسیع تری به اطلاعات ایرانی ها داشته باشند.

3 – بازار شبکه های ماهواره ای و سایت ها و کانال های خارجی که از مردم ایمیل می گیرند و فیلتر شکن می فرستند، داغ شده است و بدین ترتیب، دسترسی رسانه ها و نهادهای خارج کشور به شبکه ای چند ده میلیونی از مخاطبان ایرانی از طریق ایمیل تسهیل شده است. آنها اینک یک بانک اطلاعاتی بزرگ از ایمیل های مردم ایران دارند. این سرمایه گرانبهایی است که در دستان آنها قرار گرفته است.

4 – نکته تأمل بر انگیز اینجاست که برغم بروز برخی مشکلات و قطعی ها و کندی ها، همچنان تلگرام مهم ترین و فراگیرترین وسیله ارتباطی مردم است و فیلترینگ کارآمد نبوده است.

5 – با فیلتر شدن تلگرام، دو گروه از روحانی انتقاد کردند: گروه اول حامیان رئیس جمهور بودند که از او انتقاد می کنند که چرا برغم وعده هایش نتوانسته است از فضای مجازی حراست کند؟
گروه دوم اما مخالفان سازمان یافته روحانی اند که اتفاقاً از فیلترینگ تلگرام به نفع سروش، بسیار هم خوشحال اند ولی از مدت ها قبل با حضور سازمان یافته و هدفمند در توئیتر و جاهای دیگر، مشغول پست گذاری های خاص هستند. آنها این روزها، ماسک اصلاح طلبی زده اند و وانمود می کنند که به روحانی رأی داده اند و از این زاویه روحانی را به خاطر فیلتر شدن تلگرام می نوازند. این ها، همان کسانی هستند که به صورت منسجم در ساعات اداری زیر خبرهای سایت ها ، کامنت می گذارند.
باید ضمن حفظ نقدها بر روحانی، مراقب بود در بازی این گروه نیفتاد.

6 – سرانجام روحانی، واکنش نشان داد و در اینستاگرامش با انتقاد از حکم فیلترینگ تلگرام نوشت: سیاست دولت یازدهم و دوازدهم مبتنی بر ایجاد فضای امن مجازی بوده و نه امنیتی. و تاکنون هیچ شبکه اجتماعی و یا پیام‌رسان “توسط این دولت” مسدود نشده و نخواهد شد. فیلتر و مسدودسازی اخیر تلگرام نیز نه توسط دولت اجرا شده و نه مورد تأیید دولت است… اگر در عالی‌ترین سطح نظام، تصمیمی برای محدود کردن یا مسدودسازی ارتباطات مردم گرفته شده است، باید صاحبان واقعی این کشور که مردم هستند در جریان امور قرار بگیرند.

7 – فارغ از همه دعواها و نظرات و موافق و مخالف، این سخن درستی است که هر حکومتی می خواهد بر جریان های کلان اطلاعاتی در کشورش اشراف داشته باشد. اما چرا این سخن در ایران خریداری ندارد و قریب به اتفاق مردم ایران، ترجیح می دهند در یک پیام رسان خارجی فعالیت داشته باشند ولی به پیام رسان های داخلی کوچ نکنند؟

قطعاً بررسی این پرسش، بسیار مهم تر از فیلترینگ یا عدم فیلترینگ تلگرام است. عدم اعتماد مردم به پیام رسان های داخلی، فقط بی اعتمادی فنی یا حتی امنیتی به یک اپلیکیشن و مدیرانش نیست بلکه نمودی از بحران اعتماد است که در جامعه وجود دارد و روز به روز هم تشدید می شود.

بحران اصلی که می رود به یک فاجعه ملی تبدیل شود همین بی اعتمادی عمومی است و الا اگر فضای آمیخته با اعتماد بر کشور حاکم بود، قطعاً هم تلگرام فیلتر نمی شد و هم مردم در پیام رسان های داخلی بسیار راحت و پرشمار فعالیت می کردند و حاجت به این نبود که صدا و سیما علیه تلگرام، شب نامه بسازد و روز و شب مردم را به مهاجرت به پیام رسان های داخلی دعوت کند و مردم هم وقع چندانی بدان ننهند و به جای دانلود پیام رسان های داخلی ، دنبال فیلتر شکن بروند.

به فرض که از نظر تکنیکی، بتوانند تلگرام را به گونه ای فیلتر کنند که احدی نتواند وارد آن شود؛ آیا بحران اعتماد ترمیم خواهد شد یا با سرعت بیشتری به سمت فاجعه پیش خواهد رفت؟ گم شدن صورت مسأله، بد دردی است.