چهارشنبه سوری در کتاب آسمانی و فرهنگ ایرانی

که چشم بد از فر تو دور باد             همه روزگاران تو سور باد
از آجا که در آخرین چهارشنبه سال هستیم و مراسم‌های این روز باگذشت زمان دستخوش تغییرات محتویی و شکلی شده است و از سویی دیگر عده ای آن را خلاف قرآن و بازگشت به دین پدران می‌دانند. لذا این مسئله را از هر دو منظر قرآن و فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی مورد بررسی قرار داده ایم که از منظر شما می‌گذرد.

چهار شنبه سوری قرآنی

چهارشنبه سوری که قرآن به آن اشاره کرده است مختص به یک روز و آن هم آخرین چهارشنبه از هر سال نیست بلکه این مراسم را می‌توان در همه روزهای سال اجرا کرد.

1)      اشتباهات خود را بسوزانید:

هر فردی در زندگی خواه ناخواه اشتباهاتی را مرتکب شده است و این اشتباهات همانند چوب‌های تنومندی در زندگی انبار شده است و موجب بسیاری از مشکلات برای خود و اطرافیان می‌شود برای سوزاندن این اشتباهات با برگزاری یک مراسم چهارشنبه سوری اشتباهات خود را جبران و از انجام مجدد آن توبه کنید:
﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى‏ رَبُّكُمْ أَنْ یُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَیِّئاتِكُمْ وَ یُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار﴾
(اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، به درگاه خدا توبه‏اى راستین كنید، امید است كه پروردگارتان بدیهایتان را از شما بزداید و شما را به باغهایى كه از زیر [درختان‏] آن جویبارها روان است درآورد.) (التحریم8)

2)      کینه ها و نفرت ها را بسوزانید:
اگر کینه و نفرتی در وجود شما نسبت به دوستان و آشنایان وجود دارد سعی کنید هر از چند گاهی یک مراسم چهارشنبه سوری بگیریید و همه کینه ها و نفرت ها را کاملا بسوزانید با این کار زندگی به کام شما بسیار شیرین می‌شود و همیشه دعا کنید که:
﴿وَ لا تَجْعَلْ فی‏ قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّكَ رَؤُفٌ رَحیمٌ﴾ (و در دلهایمان نسبت به كسانى كه ایمان آورده‏اند [هیچ گونه‏] كینه‏اى مگذار. پروردگارا، راستى كه تو رؤوف و مهربانى) (الحشر10)

3)      بدی ها را بوسیله خوبی ها بسوزانید:
اگر در زندگی افرادی به شما بدی کرده‌اند, این بدی‌ها را با خوبی کردن متقابل به آنها از بین ببرید تا در سایه سار این لطف و بزرگواری شما افراد نیز از بدی های خود شان نسبت به شما پشیمان شوند:
﴿وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ﴾ (و نیكى با بدى یكسان نیست. [بدى را] به آنچه خود بهتر است دفع كن؛ آنگاه كسى كه میان تو و میان او دشمنى است، گویى دوستى یكدل مى‏گردد.) (فصلت34)

4)      گناهان را با صدقه بسوزانید:
خداوند متعال یکی از بهترین اعمال برای سوزاندن گناهان و بدی‌ها و زشتی‌ها از وجود انسان ها را کمک به مستمندان و فقیران می‌داند و در یکی از آیات الهی اینگونه می‌فرماید:
﴿إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَ یُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَیِّئاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ﴾
(اگر صدقه‏ها را آشكار كنید، این، كارِ خوبى است، و اگر آن را پنهان دارید و به مستمندان بدهید، این براى شما بهتر است؛ و بخشى از گناهانتان را مى‏زداید، و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است.) (البقره،271)

به امید اینکه این مراسم را هر روز در زندگی خود برگزار کنیم تا شاهد فوائد فروان و لذت بخش آن باشیم .
در ادامه به موضوع آداب چهارشنبه سوری می‌پردازیم

آداب چهارشنبه آخر سال
بوته افروزی:
در ایران رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته‌های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده‌اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت “گله” کپه می کنند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می‌شوند و بوته‌ها را آتش می زنند. در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی را به هستی خود ببخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی می خوانند:
زردی من از تو، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا
خاکستر چهارشنبه سوری، نحس است، زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن، زردی و ییماری خود را، از راه جادوی سرایتی، به آتش می دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می کنند. سرود “زردی من از تو ، سرخی تو از من ”
در هر خانه زنی خاکستر را در خاک انداز جمع می کند، و آن را از خانه بیرون می برد و در سر چهار راه، یا در آب روان می ریزد. در بازگشت به خانه، در خانه را می کوبد و به ساکنان خانه می گوید که از عروسی می‌آید و تندرستی و شادی برای خانواده آورده است. در این هنگام اهالی خانه در را به رویش می گشایند. او بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می برد.

مراسم کوزه شکنی:
مردم پس از آتش افروزی مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به علامت شور چشمی، و یکی سکه به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین می اندازند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می چرخاند و آخرین نفر، کوزه را بر سر بام خانه می برد و آن را به کوچه پرتاب می کند و می گوید: “درد و بلای خانه را ریختم به توی کوچه” و باور دارند که با دور افکندن کوزه، تیره بختی، شور بختی و تنگدستی را از خانه و خانواده دور می کنند.

فال گوش نشینی:
در شب چهار شنبه سوری فال گوش ایستادن و گوش کردن به حرف های رهگذران یک رسم است که سرنوشت ما در این شب تشکیل می‌شود. زنان و دخترانی که شوق شوهر کردن دارند، یا آرزوی زیارت و مسافرت، غروب شب چهارشنبه نیت می‌کنند و از خانه بیرون می‌روند و در سر گذر یا سر چهارسو می‌ایستند و گوش به صحبت رهگذران می‌سپارند و به نیک و بد گفتن و تلخ و شیرین صحبت کردن رهگذران تفال می‌زنند. اگر سخنان دلنشین و شاد از رهگذران بشنوند، برآمدن حاجت و آرزوی خود را برآورده می‌پندارند. ولی اگر سخنان تلخ و اندوه زا بشنوند، رسیدن به مراد و آرزو را در سال نو ممکن نخواهند دانست.

قاشق زنی:
زنان و دختران آرزومند و حاجت دار، قاشقی با کاسه ای مسین برمی دارند و شب هنگام در کوچه و گذر راه می‌افتند و در برابر هفت خانه می‌ایستند و بی آنکه حرفی بزنند پی در پی قاشق را بر کاسه می‌زنند. صاحب خانه که می‌داند قاشق زنان نذر و حاجتی دارند، شیرینی یا آجیل، برنج، مبلغی پول یا … در کاسه های آنان می‌گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق زنی چیزی به دست نیاورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود نا امید خواهند شد. گاه مردان به ویژه جوانان، چادری بر سر می‌اندازند و برای خوشمزگی و تمسخر به قاشق زنی در خانه های دوست و آشنا و نامزدان خود می‌روند.

آش چهارشنبه سوری:
خانواده هایی که بیمار در خانه داشتند یا اینکه حاجتی داشتند برای برآمدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشان نذر می‌کردند و در شب چهارشنبه آخر سال “آش ابودردا” یا “آش بیمار” می‌پختند و آن را اندکی به بیمار می‌خوراندند و بقیه را هم در میان فقرا پخش می‌کردند.

تقسیم آجیل چهارشنبه سوری:
زنانی که نذر و نیازی می‌کردند در شب چهارشنبه آخر سال، آجیل هفت مغز به نام “آجیل چهارشنبه سوری” از یک دکان رو به قبله می‌خریدند و پاک می کردند و میان خویش و آشنا پخش می کردند و می‌خورند. به هنگام پاک کردن آجیل، قصه مخصوص آجیل چهارشنبه، معروف به قصه خارکن را نقل می کردند. امروزه، آجیل چهارشنبه سوری جنبه نذرانه‌اش را از دست داده و از تنقلات شب چهارشنبه سوری شده است.

سخن آخر
بطور کلی فرهنگ مردم را باید در درون زندگی مردم و از لابلای باورهای مردم جستجو کرد، از آنجا که چهارشنبه سوری از آئین های دیرینه ی ایرانیان است جدای اینکه امروزه آنچه درشهرهای بزرگ ایران، به خصوص تهران در این شب انجام می‌گیرد بیشتر به جنگ و نزاع شبیه است تا سور و شادی! ولی می‌توان با بازگشت به زمانی حدود بیست و چند سال پیش، دریافت که شب چهارشنبه‌ی آخر سال مراسم های متنوعی داشت که در استان‌های مختلف ایران مراسمی با اشکال گوناگون و با سبک های سنتی صورت می پذیرفت که اکنون نیز برخی از آن رسوم در بعضی از استان‌های ایران برگزار می‌شود.

http://rahmatazizi.ir