نيره خادمي| هشدارها از خيلي وقت قبل شروع شده است. ١٨٧ سال قبل نزديكترين زلزله بزرگي كه تهران را لرزاند در دماوند رخ داد و سفارت انگلستان در تهران را خراب كرد، درحالي كه براساس داده‌هاي زمين‌شناسي هر ١٥٨سال يك‌بار زمين‌لرزه بزرگي در تهران رخ مي‌دهد. حالا بازرس کل امور وزارت کشور و شهرداری‌ها معتقد است كه در صورت وقوع زلزله بزرگ ۱۸۰ پل روگذر، ۶۰پل درحال احداث و هفت راه اصلی مواصلاتی در پایتخت در معرض تخريب قرار مي‌گيرد؛ حرفي كه به اعتقاد رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی اگرچه براساس تحقيق و آمار دقيقي نيست، اما خيلي هم دور از انتظار نيست. «علي بيت‌اللهي» ديروز در گفت‌وگويي كه با «شهروند» داشت از بررسي‌هايي خبر داد كه در سال ٩٥ در اين مركز انجام شده و نشان مي‌دهد كه با زلزله بزرگ احتمالي، حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠هزار ساختمان تخريب مي‌شود و تلفات جاني آن هم يك‌ميليون نفر است.
«عرب انصاری»، بازرس کل امور وزارت کشور و شهرداری‌ها چهارشنبه هفته گذشته در نشست سازمان بازرسی کل کشور درباره زلزله محتمل تهران حرف‌هاي زيادي داشت: «سال‌های زيادي است که محققان و کارشناسان احتمال وقوع یک زلزله حساس را در تهران مطرح کرده‌اند. براساس پیش‌بینی‌ها هر ۱۵۰سال زلزله‌ای با مقیاس بالای هفت ریشتر رخ خواهد داد و طبق اطلاعات و اخبار موجود، از آخرین زلزله بالای هفت ریشتر در تهران ۱۸۰سال می‌گذرد. برابر با مطالعات انجام شده در زمان وقوع زلزله، مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۶ و ۱۷ خطرپذیری بالایی دارند و بعد از آن مناطق ۷، ۸، ۱۳، ۱۵، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ از خطر پذیری متوسط برخوردارند.»
او به مطالعات آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (دایکا) در سال ۱۳۷۸ اشاره كرد كه خطر وقوع زلزله و اهمیت و ضرورت پیشگیری از این حادثه را به کشور گوشزد كرد: «برج‌های بلندمرتبه از دیگر مخاطرات شهر تهران در زمان وقوع زلزله است، ۱۸۰ پل روگذر، ۶۰ پل درحال احداث و هفت راه اصلی مواصلاتی در پایتخت وجود دارد که اگر حادثه‌ای رخ دهد تمامی این شریان‌ها و راه‌های مواصلاتی در معرض تخریب‌اند. علاوه بر اینها شبکه‌های انتقال نیرو، آب، گاز، برق و مخابرات هم از آسیب‌های دیگر تهران در زمان وقوع حوادثی همچون زلزله خواهد بود.» عرب انصاری بعد هم از منظر بازرسي دستگاه‌هاي مسئول درباره مديريت بحران شهر تهران موضوع را مورد توجه قرار داد: «در بازرسی نگاهمان به این است که آمادگی دستگاه‌ها در مقابله با این حوادث چگونه است و ما در پیشگیری چه قدم‌هایی برداشته‌ایم. در بحث مدیریت بحران یک غائله استثنایی در تهران وجود دارد و آن هم این است که در همه استان‌ها، مسئولیت سازمان مدیریت بحران با استاندار است ولی در استان تهران این مسئولیت به عهده شخص شهردار است. اما علاوه بر شهردار تهران، بعضی از معاونت‌ها همچون شهرسازی، حمل‌ونقل و ترافیک، فنی و عمران و سازمان پیشگیری بحران هم مسئولیت مستقیم و سنگینی در حوزه پیشگیری از بحران دارند که برای رسیدن به اهداف مدنظر نیاز به همکاری همه دستگاه‌های ذیربط است.»
محمدجواد شیرازی، رئیس سازمان بازرسی شهرداری تهران هم گفت كه موضوع زلزله از دغدغه‌های مسئولان تراز اول کشور است: «شهرداری تهران شاید حداکثر ۱۰درصد به این میزان از آمادگی رسیده باشد و برای رسیدن به آن نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد، شاید یکی از دلایل فاصله داشتن با آن نقطه مطلوب، تغییرات متوالی مدیران و تغییرات دستورالعمل‌های میدانی باشد. در مدیریت جدید شهرداری تهران و مدیریت جدید سازمان بازرسی حتما تعامل و ارتباط با بازرسی کل کشور جزو اولویت‌های ماست و سازمان بازرسی و شهرداری تهران آمادگی کامل را برای همکاری در همه حوزه‌ها با نیروهای مستقر در سازمان مدیریت بحران دارند.»
تهران شهري ناپايدار است
البته به اعتقاد رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی وقوع زلزله در تهران همين قدر محتمل است: «حرف‌ها اگرچه براساس گزارش‌هاي افراد و سازمان‌هاي مختلف است اما احتمال وقوع آن كم نيست يعني به‌طور قطع زلزله در تهران تخريب‌هاي زيادي دارد.» علي بيت‌اللهي در گفت‌وگو با «شهروند» البته توضيحات ديگري هم درباره زلزله تهران داد: «با توجه به اينكه تيم جديدي به مديريت شهري آمده‌اند، خوب است كه اين مباحث دوباره يادآوري شود آن هم در شرايطي كه بي‌برنامگي‌هاي مختلف، نبود آينده‌نگري، درآمدزايي از روش‌هاي فروش شهر در درازمدت شهري ناپايدار را براي ما به ارمغان آورد و نكته مهم اينكه شهرداري تهران نقش ويژه‌اي در افزايش يا كاهش ريسك مخاطرات طبيعي دارد.»
بيت‌اللهي به نقشه جديد گسل‌هاي تهران اشاره كرد كه براساس آن حدود ٥٥ كيلومتر مربع از مساحت حريم شهري تهران روي گسل قرار دارد كه نبايد ساختمان‌هاي بااهميت در حوالي آن ساخته شود: «ساختمان‌هايي هم كه ساخته مي‌شود بايد ضوابط خاصي براي آن در نظر گرفته شود. ما گسل‌هاي زيادي در شمال، جنوب، غرب و شرق تهران داريم اما مسأله مهمتر زلزله بزرگي است كه احتمال وقوع آن هم كم نيست.» او براساس بررسي‌هاي سال گذشته كه در بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی انجام شده است از تلفات بالاي زلزله احتمالي تهران خبر داد: «از حدود يك‌ميليون و ١٠٠هزار پلاك ساختماني بيش از ٢٠٠هزار پلاك در بافت فرسوده شهر تهران قرار دارد.» اگر چه تصور از بافت فرسوده بيشتر در محدوده منطقه ١٢ تهران است اما به گفته بيت‌اللهي نقشه بافت فرسوده تهران زون‌هايي را در مناطق مختلف ازجمله در شمال، جنوب و شرق تهران يا همين دره فرحزاد به‌عنوان بافت فرسوده مشخص كرده است كه ساختمان‌هاي آن بشدت با فرسودگي مواجه‌اند: «در منطقه يك يا دو تهران ساختمان‌ها اغلب در معابر ٦ متري كاملا آسيب‌پذيرند و اين موضوع از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، در حالي كه طبق برآوردهاي جهاني تهران جزو ٥ كشوري است كه ريسك بالايي براي زلزله در دنيا دارد، بنابراين اگر حادثه‌اي رخ دهد شدت آن بسيار بالا خواهد بود.»
نخستين زلزله بزرگ در اطراف تهران حدود ٣٠٠سال پيش از ميلاد حضرت مسيح رخ داده است و از آن به بعد حدود ٨ زلزله بزرگ با مقياس بالاتر از ٧ ريشتر در تهران يا نزديكي شهر تهران رخ داده است كه هر كدام خساراتی بر جاي گذاشته است. همه اينها در حالي است كه اطلاعات نقشه جديد گسل تهران حاوی اطلاعات کشف‌نشده از ۳۰ گسل اصلی و فعال تهران است؛ گسل‌هايي كه احتمال تخريب در زلزله احتمالي را افزايش مي‌دهند.
خطرناك‌ترين گسل تهران
بنابراين آنطور كه اين مقام مسئول گفته است؛ اگر در تهران زلزله بيايد، ديگر شمال و جنوب ندارد و ممكن است تمام تاسيسات شهري را هم در هم بريزد: «وجود قنات‌ها و فروريزش در مناطق مختلف تهران هم خطر وقوع زلزله را بيشتر كرده است، چون زمين‌هاي شهر تهران هم اغلب ناپايدار است.» به گفته او، مهمترين علايم وقوع زلزله وجود گسل است: «گسيختگي زمين در تهران زياد است، به‌طوري كه از شمال تا جنوب حدود ٣٠ گسل وجود دارد اما سال قبل هم يك گسل جديد درحوالي بزرگراه همت، رسالت و حكيم شناسايي شد كه از تمامي گسل‌هاي تهران خطر بيشتري دارد. البته قبلا چند گسل كوچك در منطقه شناخته شده بود اما بررسي‌هاي بيشتر نشان داد كه اينها از شرق به غرب تهران به هم پيوسته‌اند و به موازات اتوبان حكيم و رسالت از پارك پرديسان هم مي‌گذرند. بنابراين ريسك و خطر زلزله در تمامي بزرگراه‌هاي تهران ازجمله بزرگراهاي نامبرده زياد است.»
١٠٥٠ برج بالاي ١٢ طبقه در تهران داريم
برآوردهاي تيم مركز تحقيقات وزارت راه‌وشهرسازي براساس آمار رسمي سال ٩٥ نشان مي‌دهد بر اثر زلزله بزرگ تهران حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠هزار ساختمان تخريب مي‌شود. رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی هم معتقد است؛ چند سالي است كه از دوره بازگشت زلزله بزرگ گذشته است، اگرچه اين برآوردها تقريبي است: «بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد كه بر اثر تخريب‌هاي ناشي از زلزله حدود يك‌ميليون نفر كشته يا زخمي مي‌شوند و سوال اينجاست كه ما براي اين ميزان از آسيب‌ها چه ميزان آمادگي داريم، چون بعد از تخريب مشكلات زيادي ازجمله بسته‌شدن راه‌ها و تركيدگي لوله براي شهر ايجاد مي‌شود.» او به حادثه پلاسكو و شهران كه كل سيستم شهري تهران را براي چند سال مختل كرد، اشاره كرد كه زحمت زيادي براي مديران شهري رقم زد: «مسئولان جديد شهري بايد حتما در برنامه‌هاي چاره‌سازي براي ساختمان‌ها در كوچه‌هاي ٦متري را مدنظر قرار دهند. با دو رويكرد؛ نخست اينكه ساختمان‌ها و المان‌هايي كه درحال طراحي در مناطق پرخطر و روي گسل است را به مناطق ديگر منتقل كنند و بعد هم ايمن‌سازي ساختمان‌هايي كه روي گسل قرار دارند را در دستور كار قرار دهند.» او از وجود بيش از ١٠٥٠ برج بالاي ١٢طبقه در تهران خبر داد كه ٢٠٠تاي آن روي زون‌هاي گسلي هستند و البته كاربرهاي مختلفي هم دارند: «حدود ٢٠درصد از اين ساختمان‌ها هم مدارك فني ندارند.»
مشكل ساختمان‌هاي ناايمن
با نظارت دقيق حل مي‌شود
اعضاي شوراي شهر تهران پيش از اين بارها اين هشدار را مطرح كرده‌اند كه حدود ٢٠٠ مورد از برج‌ها روي گسل‌ها ساخته شده‌اند؛ البته مهدي حجت، معاون معماري و شهرسازي شهرداري تهران در گفت‌وگو «با شهروند» اعلام اين‌گونه موارد را تشويش اذهان عمومي اعلام كرد: «وقتي اين مباحث يك‌مرتبه در سطح شهر اعلام مي‌شود، تشويش اذهان عمومي است. مسائل اندازه‌اش اين‌قدر بزرگ نيست كه تشويش اذهان عمومي كنيم.» به گفته او، مهمترين وظيفه‌اي كه آنها در شهرداري بايد انجام دهند، بررسي كارشناسانه بناهاي بلند است: «به تازگي درباره آتش‌سوزي ساختمان كورش گزارشي تهيه شد تا مشخص شود كه مشكلات آن كجاست و چطور بايد برطرف شود، ما تذكر مي‌دهيم تا مشكل آن برطرف شود. بنابراين خيلي ساده است كه ما مورد به مورد اينها را مورد ارزيابي قرار مي‌دهيم تا بدانيم مشكل كجاست و چگونه برطرف مي‌شود. مشكل ساختمان‌هاي ناايمن با نظارت دقيق حل مي‌شود. كار بايد در اين وسعت انجام شود؛ كما اينكه شوراي شهر هم آن را تكليف كرده است كه ما هم آن را انجام مي‌دهيم.»
وزارت کشور: در صورت زلزله تهران،١٨٠ پل روگذر، ۶۰پل و ٧ راه اصلی مواصلاتی تخریب خواهد شد
