اثبات عسر و حرج مشکل است، اما غیرممکن نیست

فریده غیرت حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری

ایسنا| تقاضای زن طبق قانون شامل طلاق عسر و حرج و اثبات کراهت می‌شود. منظور از عسر و حرج آن است که به صورت متداول محاکم آن را می‌پذیرند و مردم عادی هم با آن سروکار دارند. در مسائل زوجیت منظور از عسر و حرج شرایطی است که به‌واسطه رابطه زوجیت‌بودن زن با همسرش را با خطر روبه‌رو کند یا او را در مضیقه و فشار قرار دهد که بیم و نگرانی وقوع حوادث را داشته باشد.
به عبارت دیگر اگر شرایط زن را به ناراحتی و دردسر گرفتار کند که ناشی از نوع رابطه یا حتی احتمال رابطه خوف‌آور باشد، می‌تواند برمبنای آن تقاضای طلاق و جدایی بدهد، البته این تقاضا مستلزم آن است که حتما بتواند عسر و حرج خود را ثابت کند.
بخشی از موارد را خود قانون پیش‌بینی کرده که در سندهای ازدواج هم به تعدادی از آنها اشاره شده است که ریشه در عسر و حرج دارد مانند بیماری مرد، محکومیت مرد، ندادن نفقه و شرایط دوازده‌گانه‌ای که به‌هرحال آنها هم به عسر و حرج مربوط می‌شود و برای زن ایجاد مشکل می‌کند و می‌تواند درخواست طلاق بدهد. موضوع قابل توجه این است که زن باید یک‌سری از مسائل را ثابت کند و دادگاه به صرف ادعا هر چیزی را نمی‌پذیرد. دادگاه باید برای وجود عسر و حرج متقاعد شود و آن زمان است که می‌تواند حکم طلاق را صادر کند، این مواردی است که در قانون پیش‌بینی شده است.
قابل تکرار بودن عسر و حرج به این معنی است که اگر درحال حاضر زن درخواست عسر و حرج کرد و پذیرفته نشد، ‌سال دیگر هم می‌تواند عسر و حرج را طرح کند و از نظر حقوقی اعتبار امر مختومه را پیدا نمی‌کند. این در حالی است که مطالبات و مسائل افراد نمی‌تواند تکرار شود. اگر یک خواسته را یک‌بار در محاکم مطرح کردید و رد شد مجدد نمی‌توانید آن را به همان شکل مطرح کنید، اما عسر و حرج این خاصیت را دارد که قابلیت تکرارشدن دارد.
این رابطه شبیه به رابطه مادر و فرزندی یا پدر و فرزندی علنی نیست؛ در نتیجه اگر زنی بتواند با ارایه مدارک مانند مراجعه به پزشک ثابت کند که شوهرش دچار بیماری، ناراحتی و مشکل است و نمی‌تواند در روابط عادی و طبیعی باشد، می‌تواند از موارد عسر و حرج محسوب شود. برای مثال موردی بود که مرد همسرش را در تمام مدت روز محبوس و حتی تلفن را پنهان می‌کرد و هر راه ارتباطی را محدود کرده بود، در مقابل همسر که بسیار محترم بود آبروداری می‌کرد تا زمانی که موضوع آشکار شد و این مورد از مواردی بود که توانستیم بعد از چند ‌سال طلاق خانم را بگیریم.
برای مثال اعتیاد مرد را می‌توان به راحتی اثبات کرد، اما رفتار ناهنجار آن در مناسبات زناشویی با دقت خاص باید اثبات شود. وقتی زنی ادعا می‌کند که همسرش در مناسبات خصوصی دارای ناهنجاری است و رفتار ناباب و ناشایست دارد، این را باید با دلیل و مدرک ثابت کند. اثبات این مسأله یک مقدار مشکل است و برای اثبات نیاز به بررسی‌های مختلف از قبیل معاینات تحت نظر پزشک دارد.
اثبات عسر و حرج مشکل است اما غیرممکن نیست؛ زیرا در این صورت اصلا در قانون پیش‌بینی نمی‌شد. نکته قابل بیان این‌ است که بین عسر و حرج و کراهت تفاوت وجود دارد. کراهت از مصادیق عسر و حرج نیست. کراهت به معنای تنفر و انزجار است. رابطه زناشویی یک رابطه خاص است که به‌هرحال تمایلات و عاطفه در آن نقش مهمی دارد. زن اگر بتواند دلایل قوی ارایه کند که نسبت به همسرش کراهت دارد، این کراهت دلیلی برای جدایی محسوب می‌شود.
در مقابل کراهت را فقط یک بار می‌توان مطرح کرد و اگر نظر مخالفی داده شد مجدد قابلیت مطرح‌شدن ندارد، برخلاف عسر و حرج چراکه در آن ممکن است هر لحظه موضوع جدیدی حادث شود و از این جهت اعتبار امر مختومه را پیدا نمی‌کند. برای نمونه در مورد کراهت خانمی بود که نزد قاضی با گریه و شیون می‌گفت من همسرم را این‌جا در دادگاه نزد شما می‌بینم ناراحت می‌شوم چه برسد به زمانی که با او در خانه و زیر یک سقف تنها باشم، به هیچ عنوان نمی‌توانم او را تحمل کنم. چندین‌بار رفت و آمد تا این‌که به قاضی ثابت شد واقعا کراهت دارد و توانست جدا شود.