مرگ ٦ خرس با حمله آدم‌ها؛ مصدومیت ٩ نفر با حمله خرس‌ها
هوشمند، مدیر دیده‌بان محیط‌زیست و حیات‌وحش ایران در گفت‌وگو با «شهروند»: در موارد مقابله میان انسان و خرس‌های قهوه‌ای انسان مقصر است سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفظ خرس قهوه‌ای کار مطالعاتی و حفاظتی ویژه‌ای انجام نمی‌دهد
شهروند| خرس قهوه‌ای پارک ملی گلستان چند ساعت پس از انتقال به مرکز نگهداری حیات وحش گناره تلف شد. دلیل این اتفاق هنوز معلوم نیست اما این ششمین خرس تلف‌شده در ششمین ماه از سال ٩٦ است. این خرس همانی است که یکشنبه هفته پیش به اطراف روستای ترجنلی (در حاشیه پارک ملی گلستان) نزدیک شد و ماموران یگان پارک تا یک روز بعد نتوانستند زنده‌گیری‌اش کنند. آن روز دارت بیهوشی به خرس قهوه‌ای پرتاب کردند و هشدار دادند که کسی نزدیک نشود اما عضو شورای روستای ترجنلی به حیوان که هنوز بیهوش نشده بود، نزدیک شد و خرس دست چپ او را زخمی کرد. بنا شد حیوان را به مرکز نگهداری حیات‌وحش گناره منتقل کنند اما دو روز بعد خبر رسید که خرس قهوه‌ای پارک ملی گلستان در راه انتقال تلف شده است؛ علت هنوز معلوم نیست و باید منتظر اعلام نظر دامپزشکی ماند.
اخبار رسانه‌های رسمی نشان می‌دهد امسال در فروردین‌ماه یک خرس قهوه‌ای، در تیر ماه یک خرس قهوه‌ای، در مردادماه دو خرس قهوه‌ای و در ماه جاری که هنوز به پایان نرسیده هم دو خرس قهوه‌ای دیگر تلف شده‌اند. خرس‌ها امسال یک‌بار در برخورد خودروهای عبوری، سه‌بار با شلیک شکارچیان و دو مرتبه دیگر بر اثر درگیری با افراد محلی و کشاورزان تلف شده‌اند. تا این‌جا ١٥مورد مواجهه خرس‌ها و آدم‌ها پیش آمده و آمار پیش رو، به علاوه مورد اخیر، تنها مواردی از تلف‌شدن این گونه که رسانه‌ای شده است را شامل می‌شود.
١٥ فروردین: یک خرس با اسلحه کشاورزی در روستای قرخلو ابرج از توابع شهرستان مرودشت فارس کشته شد. این حیوان در حال گذر از مزرعه کشاورزی به سمت کوهستان بود که در میانه راه برخی از اهالی روستا مسیرش را تغییر دادند و وقتی به روستا داخل شد، هدف شلیک یک کشاورز قرار گرفت. شکارچی را پس از این اتفاق دستگیر کردند.
١٥ تیر: لاشه یک خرس قهوه‌ای بالغ در ارتفاعات تیران کوه آمل مشاهده شد. چند ساعت قبل از این حادثه نیروهای یگان محیط‌زیست آمل صدای شلیک چند گلوله را در اطراف محل مشاهده لاشه خرس شنیده اما موفق به مشاهده عامل شلیک‌ها نشده بودند. بررسی لاشه خرس تلف‌شده نشان داد که جانور بر اثر شلیک با اسلحه شکاری از بین رفته است. گفته شد که احتمالا یکی از باغداران منطقه به منظور جلوگیری از خسارات خرس به درختان میوه به سمت این گونه ارزشمند شلیک کرده است.
٢٤ مرداد: لاشه یک قلاده خرس در گیلانغرب از شکارچیان غیرمجاز در دالاهو از سوی محیط‌بانان محیط‌زیست استان کرمانشاه کشف شد. این خرس در نزدیک یکی از باغ‌های مثمر منطقه، بر اثر اصابت گلوله از ناحیه ران زخمی و به علت خونریزی تلف شد و عاملان هنوز شناسایی نشده‌اند.
٢٧ مرداد: یک توله خرس قهوه‌ای به دنبال هجوم به یکی از اهالی روستای زویار قزوین و در ادامه حمله چند تن از اهالی تلف شد. توله خرس از ناحیه سر مجروح شد و تا رسیدن نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست طاقت نیاورد.
٧شهریور: برخورد خودروهای عبوری با یک توله خرس قهوه‌ای در مسیر جاده تاش به شاهکوه شهرستان شاهرود و ایجاد جراحات شدید این حیوان را کشت.
خرس قهوه‌ای گونه‌ای ناب است؛ تک‌زی و شب‌فعال. این گونه در گستره بزرگی از سرزمین ما زندگی می‌کند؛ در مناطق مرتفع و نیمه‌مرتفع رشته کوه زاگرس و البرز، مناطق جنگلی خزر، علفزارهای مرتفع کوهستانی، دره‌های پایین‌دست جنگل‌های ایران، خراسان شمالی تا آذربایجان و از آذربایجان تا لرستان بین سنگ‌های بزرگ، میان سوراخ‌های طبیعی یا ریشه‌های درختان. موجودی همه‌چیز خوار و البته صلح‌طلب که به گفته جانورشناسان وجودش در هر منطقه‌ای نشان سلامت و بکر بودن آن زیستگاه است؛ این حیوانات به پخش بذر و دانه میوه‌ها و گیاهان در گستره‌ای بزرگ کمک می‌کنند و با خوردن حیوانات ضعیف و مریض به انتخاب طبیعی و درنهایت با خوردن لاشه حیوانات دیگر، باعث پاکی محیط و جلوگیری از انتشار مریضی‌ها می‌شوند.
ایران دو گونه خرس دارد؛ یکی قهوه‌ای و دیگری سیاه. قهوه‌ای‌ها در گستره‌ای به بزرگی تمام رشته کوه‌ها و دامنه‌های البرز و زاگرس زندگی می‌کنند و سیاه‌ها که در معرض خطر انقراض‌اند در استان‌های جنوبی. تعداد خرس‌های سیاه آن‌قدر کم است که امسال تنها یک درگیری میان این گونه و انسان گزارش شده است.
جریمه شکار خرس قهوه‌ای و سیاه ٥٠میلیون تومان است؛ خیلی وقت نیست که این جریمه افزایش پیدا کرده. برای جمعیت خرس قهوه‌ای در ایران آمار قابل اتکایی وجود ندارد و تعداد آن پیش از این به طور تقریبی ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ عدد برای کل کشور برآورد می‌شد. مسأله نبود آمار دقیق خرس‌ها اتفاقا یکی از عوامل مهم تهدید آن است. با وجود اين از بین‌رفتن زیستگاه‌ها، تغییر اقلیم، خشکسالی و کمبود غذا زیستگاه خرس‌ها را همچون این گونه، آسیب‌پذیر کرده و عواملي چون زمین‌خواری، شکار، توسعه بدون برنامه و بی‌رویه گردشگری و صنعت و معدن نابودی این بستر آسیب‌پذیر را بیش از پیش سرعت بخشیده است؛ به طوری که جمعیت انگشت‌شمار این گونه نیز در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.
٩ درگیری و گزارش یک مرگ
مرگ خرس‌ها یک طرف ماجراست. به هزار علت که تخریب زیستگاه‌ها، دست‌اندازی به طبیعت و کشت باغ‌ها در ارتفاعات و همچنین از بین‌رفتن تغذیه خرس‌های قهوه‌ای مواردی از آن است، درگیری با خرس‌های قهوه‌ای بیشتر شده و البته به دلیل حساسیت ماجرا بیشتر از پیش خبری می‌شود. در حال نزدیک‌شدن به نیمه دوم سال هستیم و در این مدت هر ماه گزارشاتی از درگیری میان خرس‌ها و آدم‌ها اعلام شده است؛ دو بار در فروردین، یک بار در اردیبهشت، دو بار در خرداد، چهار بار در تیر، چهار بار در مرداد و دو بار در ماه جاری درگیری گزارش شده است که اغلب در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست اتفاق افتاده است. در این میان در بیشتر از ٦ ماهی که گذشته، درگیری میان خرس‌ها و آدم‌ها که به مصدومیت و مرگ آدم‌ها انجامیده ٩ بار گزارش شده است و از این موارد تنها یکی از افراد به دلیل صعب‌العبور بودن مسیر و دوربودن بیمارستان در راه جان باخته است.
١٨ فروردین: قرقبان ٤٢ ساله منطقه «مهلوستان» از توابع دهستان موگویی شهرستان کوهرنگ در استان چهارمحال‌و‌بختیاری در حمله خرس از ناحیه دست، ران و سینه زخمی شد.
٣١ اردیبهشت: حمله خرس در منطقه دشت آبدار از توابع بخش چلو شهرستان اندیکا به مرگ یک جوان ٣٧ساله منجر شد. در پی وقوع این حادثه و به دلیل این‌که محل حادثه فاقد جاده دسترسی است، اهالی محلی به‌ناچار مصدوم را بر روی دوش خود به نزدیک‌ترین محل حمل کردند. انتقال مصدوم تا جاده اصلی چهار ساعت به طول انجامید و منجر به مرگ او شد.
٨ خرداد: خرس قهوه‌ای مرد ٥٠ ساله کوهرنگی را از ناحیه سروصورت زخمی کرد. این حادثه در ارتفاعات کوه‌های «مازه سوخته» بخش بازفت در شهرستان کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری اتفاق افتاد.
٢٠ خرداد: در منطقه «پرجفت بیرگان» شهرستان کوهرنگ یک خرس به زن ٥٥ ساله روستایی که در حال چرای گوسفندان بود، حمله و او را زخمی کرد. در این حادثه زن ٥٥ ساله از ناحیه کتف و کمر دچار آسیب شد.
١٢ تیر: خرس قهوه‌ای در حمله به مرد ٣١ساله کوهرنگی او را از ناحیه دست، پا و قفسه سینه دچار آسیب کرد. این حادثه در منطقه عشایری «پرجفت بیرگان» شهرستان کوهرنگ اتفاق افتاد.
١٩ تیر: حمله خرس قهوه‌ای به یک دامدار در روستای بادابسر در منطقه آبچین در هزارجریب نکا استان مازندران، او را از ناحیه دست و کف پا مجروح کرد. مرد ٤٩ساله که خود از دامداران همین منطقه نیز است پس از زخمی‌شدن توانست از چنگال این خرس رها شود.
٣٠ تیر: حمله خرس به مرد سالمند روستایی در الموت شرقی شهرستان قزوین او را روانه بیمارستان کرد. این مرد ٨٤ ساله که در باغ خود مشغول انجام امور زراعی بود، بر اثر حمله خرس از نواحی دست و پا و شکم آسیب دید.
٣ مرداد: حمله یک خرس قهوه‌ای به مرد ٥٥ساله ناغانی در منطقه سبزکوه استان چهارمحال و بختیاری او را از ناحیه دست، پا و قفسه سینه دچار آسیب کرد.
١٠ مرداد: حمله یک خرس به مرد اهل روستای ممبین بخش سوسن ایذه او را از ناحیه دو دست، دو پا و کتف سمت راست دچار آسیب کرد.
معمولا انسان مقصر است
«در تقابل میان انسان‌ها و جانور وحشی، همیشه آن جانور بازنده است و متضرر می‌شود.» کیوان هوشمند، مدیر دیده‌بان محیط‌زیست و حیات وحش ایران و فعال محیط‌زیست این را می‌گوید و درباره دلایل متعدد این تقابل در ایران به «شهروند» توضیح می‌دهد: «کوچک‌شدن زیستگاه‌های طبیعی به دلیل تصرف‌ها و تغییر کاربری اراضی، جاده‌کشی‌های بی‌مورد، ضعف قانونی و ماجراجویی و حضور بی‌دلیل انسان‌ها در مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی و کمبود مواد غذایی و منابع آب هم مسأله مهمی است که حیات وحش را به جوامع شهری و روستایی نزدیک می‌کند. به علاوه در بسیاری موارد افراد زمانی به زیستگاه این حیوان نزدیک می‌شوند که او توله دارد و طبیعتا برای بقای توله‌های خود دفاع می‌کند.»
هوشمند به حرف‌هایش اضافه می‌کند که «سازمان حفاظت محیط‌زیست کار ویژه مطالعاتی و حفاظتی برای این‌گونه انجام نداده و تنها همان برنامه‌های عمومی مربوط به حفظ سایر گونه‌ها را دنبال می‌کند.»
این فعال محیط‌زیست معتقد است در موارد مقابله خرس‌ها و انسان‌ها، معمولا انسان مقصر است؛ چرا که خرس‌ها خطر خاصی برای انسان ندارند و به طور معمول به سمت دام‌های اهلی حمله نمی‌کنند و از انسان گریزان‌اند و سعی می‌کنند درگیر نشوند.
او مورد اخیر را مثال می‌زند که خرس به حاشیه روستایی در پارک ملی گلستان نزدیک شده بود: «آن خرس نه به داخل روستا که به حاشیه آن نزدیک شده بود، به کسی حمله نکرده بود و برای کسی دردسر درست نکرده بود حتی تا وقتی دارت بیهوشی به آن زدند. درنهایت یکی از افراد بی‌اطلاع با وجود هشدارها پیش از بیهوشی به آن نزدیک شد و خرس از خودش دفاع کرد. این رفتار طبیعی گونه‌های جانوری است. کسی نباید به حیوان نزدیک شود و باید راه فرار را باز گذاشت. بنابراین خود مصدوم مقصر است.»