گروه حوادث / سازمان آتش‌نشانی تهران با ارائه گزارشی به برخی سؤالات کلیدی و ابهامات مربوط به عملیات اطفای حریق وامداد ونجات درفاجعه ساختمان پلاسکو پاسخ داد.
براساس اعلام این سازمان، پس از آتش‌سوزی و فرو ریختن ساختمان ۱۷ طبقه پلاسکو در روز سی‌ام دی ۱۳۹۵ که به شهادت ۱۶ نفر از آتش‌نشانان و مرگ دلخراش چند نفر ازشهروندان انجامید، سؤالات متعددی در مورد این حادثه ازسوی شهروندان و کارشناسان مطرح شد که با همکاری مدیران و کارشناسان حوزه‌های معاونت عملیات و همچنین معاونت پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران به برخی از این سؤالات پاسخ داده شده است.
چرا دستور تخلیه ساختمان زودتر صادر نشد؟
در حادثه پلاسکو چالش وجود حریقی گسترده و پیش رونده(با توجه به وجود مواد قابل اشتعال بسیار بیش از ظرفیت تحمل بار حرارتی ساختمان و نبود هرگونه تمهید و مانعی برای جلوگیری از گسترش حریق) در طبقات فوقانی و از طرفی عدم توجه افراد حاضر در ساختمان، به هشدارهای پی در پی آتش‌نشانان مبنی بر خروج فوری از ساختمان، تنها برای نجات بخشی از اموال یا مدارک و مستندات، حتی تا دقایقی قبل از فرو ریزش کلی، (وجود تصاویر و فیلم‌های قابل دسترس از آن لحظات) تبدیل به یکی از چالش‌های بزرگ موجود در آن لحظات شده بود.
حداکثر زمان حضور آتش‌نشانان در داخل ساختمانهای با سازه‌های فلزی که دچار آتش‌سوزی شده‌اند چقدر است؟
الف – تضمینی برای آنکه اجزای سازه در برابر دمای ۷۵۰ درجه سانتی گراد(دمای استاندارد محیط حادثه) و به مدت تعیین شده قرار گرفته باشند وجود ندارد چون بخصوص در حریق‌های کند سوز(سلولزی) دما به صورت تدریجی افزایش می‌یابد و علاوه بر آن تزریق آب به نقاط مختلف شرایط را برای کاهش دما به میزان قابل توجه کاهش می‌دهد.
تحمل دمای ۱۷ ساعته برج با سازه فلزی در اسپانیا، تحمل ۲۰ ساعته برج دبی، تحمل دو ساعته حریق کروز تهران برای سازه بدون هرگونه پوشش حتی آجر و گچ، تحمل ۲۰ ساعته ساختمان فلزی انبار لوازم در اسفند ماه ۱۳۹۵ و نظایر آن شاهدی بر این مدعا است.
ب-در شرایط خاص ممکن است دما به بیش از حد دمای ۷۵۰ درجه سانتی گراد برسد که این موضوع نیز زمان تحمل سازه فلزی را کاهش می‌دهد.
ج-وجود مسیرهای تهویه اجازه افزایش دما را از حدی معین نمی‌دهد. این مسیرهای تهویه می‌تواند طبیعی و از طریق شیشه‌های شکسته شده پنجره‌ها انجام شود.
دستورالعمل مقاوم‌سازی صرفاً برای ساخت و ساز است و مقاومت واقعی سازه در زمان بروز آتش‌سوزی به فاکتورهای متعددی از قبیل موارد فوق وابسته است و بنابراین تعیین هرگونه زمان مشخص برای تخلیه یک عمل غیرممکن و کاملاً خطرناک برای آتش‌نشانان و مردم است و به همین جهت در هیچ استاندارد عملیاتی آتش‌نشانی ملی یا بین‌المللی این مدت زمان مشخص نشده است و صرفاً این موضوع از رصد شرایط سازه‌ای در زمان عملیات اطفاء حریق قابل احصاء است.
اما در خصوص مراحل عملیات خروج آتش‌نشانان از ساختمان نکاتی وجود دارد که عبارتند از:
۱- در ساعت ۱۰:۳۰ پس از اطفای حریق در طبقه دهم، دستور تخلیه حدود 50 در صد از نیروهای حاضر در ساختمان صادر می‌گردد(تصاویر مستند و اظهارات شاهدین) و تعداد آتش‌نشانان به حداقل ممکن می‌رسد.
۲- در ساعت ۱۰:۵۳ سقف‌های طبقات 11 و 10 روی کف طبقه دهم ریزش کرده که باعث محبوس شدن تعدادی از آتش‌نشانان در این طبقه می‌شود که با توجه به درخواست کمک همکاران گرفتار، تعدادی از آتـــــش‌نشانان علی رغم مشخص بودن میزان خطر، اقدام به خارج ساختن آتش‌نشانان می‌کنند که آقایان فخرالدین گودرزی و بهنام میرزاخانی و رحمان شکری از نجات یافتگان هستند که البته آقای میرزا خانی به فیض شهادت نائل آمد.
۳- در ساعت ۱۱:۰۲ با ریزش بخش شمالی ساختمان، افراد محبوس شده به همراه دیگر آتش‌نشانان به پایین سقوط می‌کند.
۴- در ساعت ۱۱:۰۲ دستور خروج فوری تمامی آتش‌نشانان صادر می‌شود و کلیه تمهیدات برای خروج سریعتر در نظر گرفته می‌شود تا ساعت ۱۱:۳۳ که زمان فرو ریزش کلی بوده حدود ۵۰ نفر از آتش‌نشانان از محیط خارج می‌شوند و در زمان ریزش کلی، یک نفر از فرماندهان که مسئولیت اطمینان از خروج همه آتش‌نشانان را به عهده داشته موفق به خروج نمی‌شود
چرا از تشک نجات استفاده نشده است؟
در تعاریف استفاده از تشک نجات اینگونه مطرح است که هرگاه استفاده از دیگر تکنیک‌های نجات مانند استفاده از نردبان‌ها یا نجات از ارتفاع با طناب میسر نبود، می‌توان از تشک‌های نجات استفاده کرد که البته هیچ تضمینی توسط کارخانه‌های سازنده در سالم ماندن افرادی که روی تشک می‌پرند نیز ارائه نمی‌شود و حتی در توصیه‌های وارده توسط سازندگان، آتش‌نشانان از انجام پرش‌های تمرینی روی آن نهی شده‌اند.
در شرایط حادثه پلاسکو ریزش واضح و قابل مشاهده و مداوم اجسام(غالباً شیشه) از طبقات فوقانی که به طور قطع ضمن آسیب زدن و از کارانداختن این وسیله، تهدیدی جدی برای سلامتی حداقل ۶ آتش‌نشانی که برای راه‌اندازی آن اقدام می‌کردند بود.از طرفی وجود برآمدگی ساختمان مانع از قرارگیری تشک در موقعیت مناسب می‌گردید.
آیا تجهیزات سازمان آتش‌نشانی برای اطفای حریق پلاسکو کفایت می‌کرد؟
دراین عملیات با توجه به حضور ۷ بالابر و نردبان از ۳۲ متری تا ۵۴ متری و همچنین منابع آب کافی و خودروهای اطفایی و پشتیبانی مشکلی از نظر تجهیزاتی وجود نداشته است ولی مشکلاتی از قبیل تک شمشیری بودن تنها یک دستگاه پلکان که نفوذ همزمان به طبقات ۱۰، ۱۱، ۱۲ را غیر ممکن ساخته بود و انجام هرگونه عملیات اطفا را منوط به اطفای کامل حریق طبقات پایین‌تر ساخته بود شرایط را بسیار دشوار کرده بود.
چرا بجز آب از ماده خاموش‌کننده دیگر نظیر کف استفاده نشد؟
با در نظر گرفتن نوع و حجم کالاهای موجود در ساختمان(منسوجات و مبلمان) که تعیین‌کننده سرعت گسترش حریق و نرخ حرارت تولید شده است بدون تردید آب مؤثرترین ماده اطفایی بوده است و طرح این مسأله که باید از کف یا ماده دیگری استفاده می‌شد پایه و اساس علمی نداشته و هدر دادن منابع را در پی داشت.
چرا آتش‌نشانان جوان در حریق با وسعت و ریسک خطر زیاد حضور یافته بودند؟
نیروهای تازه استخدام پس از گذراندن دوره‌های مرتبط در مراکز آموزشی و کسب مهارت و مجوز‌های لازم به ایستگاه‌های عملیاتی منتقل می‌شوند. مهارت اندوزی و کسب تجربه در هر حادثه و حریقی به استمرار در حضور و شرکت آتش‌نشانان و تداوم این مهم تحقق می‌پذیرد و این خود جزئی از شاخص‌های حائز اهمیت هر آتش‌نشانی در ادامه خدمت به شمار می‌آید. اصولاً عملکرد آتش‌نشانان در صحنه هر حادثه‌ای در قالب تیمی بوده و اعضای هر تیم ممکن است از هر سابقه‌ای، تجربه و گروه سنی برخوردار باشند.
چرا مصوبه به روزرسانی تجهیزات و امکانات و آموزش آتش‌نشانی عملیاتی نشده است؟
بر اساس مصوبه اخیرشورای شهر تهران، پیش‌بینی شده است منابع مالی لازم برای ارتقا و به روزرسانی تجهیزات و ناوگان خودرویی و عملیاتی آتش‌نشانی و ارتقاءسطح آموزش سازمان آتش‌نشانی از ابتدای سال ۱۳۹۶؛ مشتمل برتعدیل رقم عوارض ایمنی از ۲ به ۳ درصد برای ساختمانهای ۱۲ طبقه و بالاتر و ساختمانهای غیر مسکونی مطابق ماده ۱ و وضع بهای خدمات ایمنی برای کلیه واحدهای غیر مسکونی و واحدهای مسکونی ۱۲ طبقه و بالاتر مطابق ماده ۲ بر اساس فرمول‌های مندرج در متن مصوبه تأمین گردد. پس از تأمین منابع مالی از محل‌های اشاره شده، درچارچوب بودجه سرمایه‌ای سازمان آتش‌نشانی جهت مصارف مقرر در مصوبه به روزرسانی تجهیزات و امکانات سازمان آتش‌نشانی وخدمات ایمنی و ارتقای سطح آموزش هزینه خواهد شد که خرید بالگرد آتش‌نشانی نیز در این لایحه لحاظ شده است.
نواقص مشکلات منجر به ریزش ساختمان کدام است؟
الف- نبود ضوابط ایمنی و آتش‌نشانی برای ساختمانهای موجود در مقررات ملی ساختمان.
ب- نبود الزام قانونی برای مالکین، مستأجران، کارکنان و کارگران به رعایت موارد ایمنی در ساختمان ها.
ج- ضعف قوانین کار، اتحادیه اصناف و بند ۱۴ ماده ۵۵ که در برخی موارد همپوشانی و در برخی موارد دیگر خلأ وجود دارد.
د- کمبود پرسنل بازرسی وزارت کار و عدم آشنایی آنان با موضوعات ایمنی و آتش‌نشانی و عدم توجه به اخطارها و دستورالعمل‌های ایمنی و آتش‌نشانی که از سوی آتش‌نشانی به آنها داده شده است.
هـ – ضعف سازه در برابر حرارت بار حرارتی موجود در ساختمان.
و- عدم توجه مالک، مستأجرین به اخطارها و هشدارهای آتش‌نشانی با وجود بروز آتش‌سوزی‌های متعدد در آن ساختمان.
ز- ضعف اساسی در پلکان ساختمان(تک شمشیری و نبود راه خروج دوم).
ح- عدم تمکین مردم برای تخلیه ساختمان تا چند دقیقه قبل از فروریزش کامل ساختمان.
آیا بالگرد می‌توانست در حادثه پلاسکو مؤثر باشد؟
با توجه به ظرفیت محدود آب بالگرد، حفظ فاصله ایمن آن با ساختمان و همچنین توسعه حریق از ضلع شمال غرب به فروشگاه‌ها و کارگاه های میانی ساختمان و بار حرارتی فوق‌العاده بالای حریق حدود ۱۵۰ مگاوات وجود بالگرد در اطفای حریق ساختمان نمی‌توانست مناسب باشد.
چرا آتش‌نشانان به دستگاه جی پی اس برای رصد شدن در حریق‌ها مجهز نیستند؟
آتش‌نشانان به دستگاه ردیاب با دقت کمتر از یک متر نیاز دارند اما بدلیل مشکلات ورود امواج الکترومغناطیس در درون سازه‌ها، خطای جی پی اس بشدت افزایش می‌یابد و از طرفی با فرض آنکه این دستگاه بخواهد موقعیت آتش‌نشانان را در هر لحظه برای فرمانده بفرستد نیاز به فرستنده بیسیم روی جی پی اس است که از نظر سلامتی و تولید انفجار در محیط‌های دارای گازهای قابل انفجار بسیار خطرناک است.
چرا بیسیم دیجیتال برای همه آتش‌نشانان تهیه نشده است؟
در خصوص نبود بیسیم‌های دیجیتال باید در نظر داشته باشیم که مهمترین عامل در تهیه بیسیم دیجیتال تأمین باند فرکانسی در محدود یو اچ اف است و به همین دلیل سازمان و شهرداری باید مجوز تخصیص این فرکانس از سازمان تنظیم مقررات را اخذ می‌کردند که این موضوع از حدود 10 سال پیش شروع شده است اما بدلیل محدودیت باند فرکانسی کشور و از طرف دیگر تمایل وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات به اختصاص تعداد معدود اپراتور تترا یا شبکه دیجیتال هنوز مجوز شبکه بیسیم دیجیتال صادر نشده است.