با صنعتی شدن جوامع و رشد تکنولوژی به میزان چشمگیری شاهد کاهش ارتباطات بین فردی و اجتماعی در بین افراد یک جامعه و به تبع آن کم رنگ شدن مفهوم خانواده هستیم.
در شکل جدید خانواده‌های امروزی دیگر خبری از پدر بزرگ و مادربزرگ نیست و خانواده‌ها به معنای واقعی کوچک شده و حداکثر سه یا چهار نفر در هر خانواده زندگی می‌کنند که همین تعداد نیز ارتباطی مانند گذشته‌ها با یکدیگر ندارند و هر کس به کار خود مشغول است.
کمتر خانواده‌ای را میتوان یافت که اعضای آن دور یکدیگر جمع شده و در خصوص ارتباطات روزمره و فکر و عقایدشان با یکدیگر به گفت و گو بپردازند و ساعاتی را در کنار هم گذرانده و از کنار هم بودن و رابطه عاطفی حاکم لذت ببرند.
در واقع هرچه بر ابعاد و وسعت جامعه افزوده می‌شود، از وسعت و کارکرد خانواده کم می‌شود و شاید از مهم‌ترین علل تغییر خانواده مدرنیزاسیون و تأثیر آن بر جامعه است.
البته ناگفته نماند که همه اقشار و خانواده‌ها به یک میزان تحت‌تأثیر مدرن‌شدن قرار نگرفته‌اند، برخی از خانواده‌ها به‌طورکلی و برخی جزیی از این تغییر تاثیر گرفته اند که براساس میزان آن، تغییرات خانواده ها متفاوت است.
کاهش سرمایه گذاری والدی در خانواده‌ها
اساس شکل گیری خانواده ازدواج زن و مرد با یکدیگر و تولد فرزند است که طبق برخی آمارهای گزارش شده درکشور حدود ۱۴ درصد ازخانواده‌های ایرانی بدون فرزند و ۳۳ درصداز آنها دارای تنها یک فرزند هستند که برای کاهش تمایل به داشتن تعداد زیاد فرزند به دلایل مختلفی میتوان اشاره کرد.
لیلا رازقیان جهرمی متخصص اعصاب و روان یکی از دلایل این موضوع را مساله سرمایه گذاری والدی که به معنای هزینه زمانی، مالی و خطرپذیری است، عنوان کرد و گفت: سرمایه گذاری والدی که برای حفاظت از فرزندان مورد نیاز است که نسبت به گذشته هزینه برتر شده است.
وی با اشاره به اینکه انسان به طور طبیعی تمایل دارد ژنهای خود را به نسل بعد منتقل کند، افزود: انسان درگذشته برای دست یافتن به این تمایل مجبور به داشتن تعداد زیادی فرزند بود چراکه خیلی از آنها در اثر بیماری ازبین می‌رفتند، اما امروز با پیشرفت بهداشت و درمان مرگ و میر نوزادان کاهش یافته است.
وی با بیان این که درگذر به سمت نوگرایی تامین هزینه‌های فرزندان نسبت به گذشته دشوار شده، تصریح کرد: مشکلات اقتصادی روز افزون به این موضوع دامن میزند؛ همچنین باافزایش توقعات بشر در دنیای امروز برخی از زوج‌ها ترجیح می‌دهند امکانات زندگی خود را به جای تقسیم باچند فرزند با یک فرزند تقسیم کنند.
بدیهی است هرچه خانواده مدرن‌تر شود، دچار تغییرات بیشتری خواهد شد و پایه‌های سنتی آن سست‌تر می‌شود البته همه ازدواج‌ها به شیوه مدرن و با تصمیم دختر و پسر شکل نمی‌گیرند و ازدواج‌هایی که به شیوه سنتی و با تصمیم پدر و مادر شکل می‌گیرند نیز وجود دارند که این نشان از تاثیرات متفاوت مدرن‌شدن بر خانواده‌ها دارد.
افزایش سن ازدواج و کاهش تمایل به داشتن فرزند
در جامعه ایران با وجود همه تغییراتی که در شکل و کارکرد خانواده می‌بینیم، خانواده هنوز از ارزش و اهمیت بالایی در بین مردم برخوردار است، اما افزایش سن ازدواج نیز باعث نگرانی درمورد سلامت فرزندان وکاهش تمایل زوج هابه داشتن فرزندان بیشتر می‌شود.
این روز‌ها جوانان بعد از اینکه به سن قانونی رسیدند و توانستند استقلال مالی داشته باشند، ترجیح می‌دهند به‌صورت مستقل و به دور از والدین زندگی کنند که این پدیده شاید تجربه جدیدی برای آنها باشد، اما ازدواج و به دنبال آن فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازد.
رواج تک فرزندی درخانواده‌ها
میتوان گفت تک فرزندی مانند شمشیر دولبه بوده که دارای معایب و مزایایی است و گاهی برخی از مشکلات روانشناختی نیز تمایل زوج‌ها به داشتن فرزند را کاهش می‌دهد.
این متخصص روانپزشکی یکی از مسایل عمده در افزایش خانواده‌های تک فرزندی را طی دودهه گذشته افزایش آمار طلاق دانست و گفت: ریسک طلاق در والدینی که فقط دارای یک فرزند هستند بیشتر از خانواده‌های چند فرزندی است و به ازای اضافه شدن هر فرزند به خانواده هفت درصد احتمال طلاق کاهش می‌یابد.
وی ادامه داد: علاوه بر این موضوع شیوع اختلالات روانشناختی مانند افسردگی و اضطراب و صفات شخصیتی مانند درونگرایی نیز تمایل زوج‌ها به داشتن فرزند را کاهش می‌دهد.
رازقیان جهرمی بیان کرد: درجامعه مدرن امروزی به دلیل کاهش شبکه‌های حمایتی (شامل خانواده، دوستان و همسایگان که نقش آنها در کمک رسانی به خانواده‌ها کمرنگ‌تر از گذشته شده است) تک فرزندی افزایش یافته و برای بسیاری از والدین اهمیت داشتن خواهر و برادر در زندگی فرزندشان به صورت علامت سوال درآمده است.
باورهای درست و غلط در مورد تک فرزندی و چند فرزندی
این متخصص اعصاب و روان در پاسخ به این سوال که تک فرزندی بهتر است یا چند فرزندی اظهار داشت: در پاسخ به والدین درباره داشتن یک فرزند یاچند فرزند میتوان گفت که این موضوع برای هرخانواده پاسخ متفاوتی باتوجه به شرایط آن خانواده و شیوه‌های تربیتی آنها دارد.
وی افزود: این تصمیم گیری در نهایت باید توسط والدین صورت بگیرد، اما برای داشتن اطلاعات بیشتر در مورد مزایا و معایب تک فرزندی می‌توانند از روانپزشکان و روانشناسان بالینی کمک بگیرند.
رازقیان جهرمی در خصوص برخی مزایای تک فرزندی بیان کرد: ازمزایای تک فرزندی میتوان به اعتماد به نفس بالاتر کودکان تک فرزند اشاره کرد که در واقع آنها امنیت بیشتری را احساس می‌کنند زیرا نگران تقسیم سرمایه‌های عاطفی و مالی والدین با خواهر و برادر خود نیستند.
به گفته وی، دیدگاه خانواده های افراد تک فرزند اینگونه است که فرزند آنها معمولا به پیشرفتهای تحصیلی و شغلی بیشتری دست پیدامی کند و بیشتر از سایرین فرصت ورود به دانشگاه را داشته و در دوران تحصیل خود عموما از دیگران موفق ترند.
این متخصص اعصاب و روان درباره شیوع افسردگی بین تک فرزندان تصریح کرد: در برخی موارد کودکان تک فرزند خوشحال‌تر از سایرین هستند اما این افراد در جواب اینکه آیا حاضرند منابع خود را در ازای بدست آوردن خواهر یا برادر تقسیم کنند اکثرا جوابشان منفی بوده است.
وی ادامه داد: کودکان تک فرزند نسبت به دیگر کودکان تمایل کمتری برای حضور در فعالیتهای جمعی وگروهی دارند و معمولا درونگرا هستند و به دنیا از پشت عینک بزرگسالی می‌نگرند چراکه زودتر از کودکان دیکر وارد دنیای بزرگسالان می‌شوند.
به گفته این روانپزشک، کودکان تک فرزند پرتوقع و زودرنج هستند و درصورت مراقبت بیش از حد توسط والدین استقلال آنها به خطر می‌افتد و به علت توجه همه جانبه والدین به کودک تک فرزند ممکن است در کودک کمال گرایی نهادینه شود که دراین صورت یا موفقیت بسیاری کسب می‌کند و یا قربانی توقعات بیش از حد والدین شده و زیرفشارهای روانی له می‌شود.
محدود شدن ارتباطات و آسیب پذیری خانواده‌ها
این‌روز‌ها رفت‌وآمدهای فامیلی نسبت به قبل کمتر شده و نزدیک‌ترین اقوام هم بیش از سالی یکی دوبار همدیگر را نمی‌بینند، ورود ابزارهای ارتباطی مجازی، گسترش شبکه‌های اجتماعی و مشغله‌های روزمره زندگی ماشینی در محدود شدن روابط خانوادگی بی تاثیر نبوده است بطوری که بسیاری از روانپزشکان و روانشناسان معتقدند افرادی که با اقوام و خویشاوندان خود روابط محدود تری دارند بیشتر دچار افسردگی و سردی روابط می‌شوند. رواج بسیاری از پدیده‌ها در زندگی مدرن امروزی خانواده‌ها را آسیب پذیر کرده است.
این‌روز‌ها برخی از زندگی‌ها با تلنگری از بین می‌رود و زن و شوهری که با کلی امید و آرزو پای سفره عقد نشستند، روزهای خوش خود را در خلاصی از زندگی مشترک می‌بینند.
گزارش از زهرا رحیمی
yjc