گفتگوی رودرو، منتقدانه و افشاگرانه نامزدهای ریاست جمهوری با هم روی آنتن، اتفاقی بود که با مناظره‌های انتخاباتی سال ۸۸ رخ داد؛ مناظره‌هایی که نامزدهای ریاست جمهوری را دو به دو روبروی هم نشاند و حرف‌هایی را از رسانه ملی به گوش مردم رساند که تا آن زمان کم‌سابقه بود. این مناظره‌ها با شمایلی متفاوت، چهار سال بعد هم تکرار شد و حاشیه‌های خود را داشت؛ اما نقطه اشتراک این دو مناظره، رفتار مجری و گرداننده آنها بود که بخشی از حاشیه‌ها را به خود اختصاص می‌داد.
به گزارش هراز نیوزاز ایلنا، از «بگم، بگم‌های» معروف سال ۸۸ تا «گاز انبری» ۹۲، اصطلاحات و دیالوگ‌های ماندگار مناظره‌های انتخاباتی دو دوره اخیر است؛ مناظره‌هایی که در هر دو شکل برگزاری‌اش، تنور انتخابات را داغ کرد و تاثیر زیادی در رای و انتخاب مردم داشت. در نقد و نظر و حاشیه‌ها و صحبت‌هایی که پیرامون مناظره‌های سال‌های ۸۸ و ۹۲ انجام می‌گرفت، مجری‌ها و گردانندگان آن هم در امان نبودند؛ سکوت و عدم دخالت «رضا پورحسین» در سال ۸۸ و رفتار مداخله‌گر «مرتضی حیدری» در سال ۹۲ بخشی از جدل‌ها و اعتراض‌ها و گاهی شوخی‌های مخاطبان در فضای مجازی را به خود اختصاص داده بود.
مجری مناظره باید به حساسیت کارش آگاه باشد
با نزدیک شدن به انتخابات سال ۹۶، باید منتظر برگزاری دور جدیدی از مناظره‌ها ماند؛ مناظره‌هایی که پیش از مشخص شدن نامزدها، مجری و گرداننده‌اش را معرفی کرده است؛ مرتضی حیدری پس از تجربه سه مناظره سال ۹۲ قرار است با گذشت چهار سال، اجرای این دوره از این برنامه‌ها را هم برعهده بگیرد. برنامه‌هایی برای معرفی اهداف و دیدگاه نامزدهای ریاست جمهوری که مجریان آن قرار است اجراکننده سیاست‌های صداوسیما باشند؛ اما تفاوت‌های فردی، مجری‌ها را در شکل و شیوه این اجرا متمایز کرده است. مجری مناظره‌های انتخاباتی ریاست جمهوری باید چه مهارت‌هایی داشته باشد؟ لحن، زبان بدن، دانش و اشرافش بر موضوع و اشخاص حاضر در مناظره چه اندازه به مدیریت این جلسات حساس کمک خواهد کرد؟ سیدمجید حسینی‌زاد؛ مدرس سینما و تلویزیون، استاد جامعه‌شناسی سینمای دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و پوریا پاکرو، روانشناس در این گزارش، در گفتگو با ایلنا، به بررسی رفتار و شرایط مورد نیاز مجری یک مناظره انتخاباتی پرداخته‌اند.
مناظره حاشیه‌ساز سال ۸۸ بین رئیس دولت نهم و نخست‌وزیر امام (ره) که رضا پورحسین مجری آن بود
مجید حسینی‌زاد؛ مدرس سینما و تلویزیون گفت: «مجری» همان طور از اسمش مشخص است یعنی کسی که برنامه‌ای را اجرا می‌کند و نسب از دو سو دارد؛ هم باید برنامه را درست جمع و جور کند هم سیاست‌هایی را که سازمان متبوع‌اش دارد، اجرا کند و این موضوع کمی دست مجری‌ها را تنگ می‌کند. به نظر من مجری باید کسی باشد که پیش از هر چیز به حساسیت کار خودش آشنا باشد. مثلا سر مناظره اسبق (سال ۸۸) سکوت مجری باعث ناراحتی مردم شده بود؛ یک نفر می‌‌آمد پای خانواده طرف مقابل را وسط می‌کشید و مجری ساکت بود چون می‌گفتند سیاست سازمان بی‌طرفی است. خب اینجا مردم کمی دلگیر شدند چون بی‌طرفی آنجا برای مجری به معنی بی‌طرفی سیاسی است نه اخلاقی؛ بالاخره می‌توانست جایی به طرفین مناظره هشداری دهد و مثلا قطع کند.
حسینی‌زاد نمونه بارز این دخالت و کنترل را در مناظره‌هایی عنوان کرد که در غرب اجرا می‌شود و گفت: در این مناظره‌ها چند استاد دانشگاه می‌نشینند و معمولا یک نفر فقط کنترل می‌کند. آنها سوال می‌کنند و اینها بحث می‌کنند و به موقع هم قطع می‌کنند. کما اینکه دیدیم در مناظره‌های اخیر امریکا برخوردهای بسیار بد ترامپ باعث شد میزان زیادی از موقعیت خود را در میان نخبگان و الیت از دست بدهد. چون مجری‌ها خیلی واضح می‌گفتند این کار درست نیست که مثلا پای رابطه کلینتون را با کسی وسط بکشی چون همسرش را می‌خواهی بزنی.
انتخاب مجری مهم است؛ کاریزماتیک باشد و روی زبان بدن‌اش کار کند
«هر تیپ شخصیتی برای هر جایگاه شغلی مناسب نیست.» این را پوریا پاکرو (روانشناس) برای انتخاب فردی مناسب برای اجرای چنین برنامه‌های مهمی می‌گوید؛ به عقیده او وقتی شخصیتی را بررسی می‌کنیم می‌بینیم بعضی تیپ‌های شخصی می‌توانند سخنران، مذاکره کننده و اداره‌کننده خوبی باشند و این افراد معمولا اثرگذارند و کاریزما دارند و همه اینها به تیپ شخصی آنها مربوط می‌شود نه ویژگی‌های شخصی. پاکرو خاطرنشان کرد: این ویژگی‌ها قابل تشخیص و ارزیابی است تا فرد مناسبی در آن موقعیت قرار بگیرد.
این روانشناس ویژگی‌های یک مجری برای برنامه‌ای مانند مناظره انتخاباتی را همچون یک سخنران خواند و گفت: با این توضیح که مهارت‌های لازم برای اجرای یک برنامه رسانه‌ای بحثی تخصصی محسوب می‌شود.
پاکرو با بیان اینکه «یک مجری برا چنین برنامه‌ای باید ویژگی‌های خاصی داشته و بتواند اثرگذار باشد.» گفت: شخصیت کاریزماتیک و موثر مجری می‌تواند باعث شود در موقعیت‌ها اثرگذار بوده و بتواند مخاطبش را هم جذب و هم کنترل و مدیریت کند.
این روانشناس با تاکید بر اینکه «مدیریت و گرداندن سخنرانی و مناظره یک مهارت است؛ مهارتی که بتوانیم برنامه‌ای را از ابتدا تا انتها برسانیم و در عین حال همه مسایل و دیدگاه‌ها هم مطرح شود.» گفت: چگونه انتخاب کردن این شخصیت کاریزماتیک برای اجرا خیلی مهم است. در چنین برنامه‌ای معمولا فرد هم باید خودش دانش تخصصی بالایی داشته باشد چراکه یکی از پیش زمینه‌های لازم برای مدیریت شرایط به شکل صحیح است.
در مناظره‌ها سطح تنش بالاست و افراد هیجانی را احساس می‌کنند که ممکن است نتوانند از آن عبور کنند؛ یک وظیفه مجری خوب در این شرایط این است که فضا را از هیجان دور کند تا به مخاطب انتقال پیدا نکند
پاکرو خاطرنشان کرد: همه سخنران‌ها برای اینکه کلام‌شان اثرگذارتر باشد باید کلام موجزی داشته و تُن صدایشان یک درجه بالاتر از افراد حاضر در آن جلسه باشد.
او تصریح کرد: معمولا در چنین جلساتی سطح تنش بالاست و افراد هیجانی را احساس می‌کنند که ممکن است نتوانند از آن عبور کنند؛ یک وظیفه مجری خوب در این شرایط این است که فضا را از هیجان دور کند تا به مخاطب انتقال پیدا نکند. بنابراین عدم هیجانی بودن و قاطعیت و توان بیان قاطعانه از ویژگی‌های مهم مجری برنامه‌ای مثل مناظره انتخاباتی است. کسانی که این مدیریت را ندارند معمولا مخاطب را در معرض این هیجان قرار می‌دهند.
پاکرو با اشاره به اینکه «باید بپذیریم مناظره انتخاباتی موقعیت حساسی است و نمی‌توان همه را راضی کرد» گفت: مجری و گوینده ضمن احترام به شخصیت‌های حاضر در مناظره، باید بتواند مراقبت کند از این فضایی که به مخاطب و بیننده انتقال پیدا می‌کند. بنابراین احترام در کنار قاطعیت می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد تا نامزدهای انتخاباتی بیشتر شناخته شوند.
این روانشناس با اشاره به نقش مهم «زبان بدن» گفت: یکی از آیتم‌های مهمی که معمولا در مذاکره و گفتگو روی طرف مقابل بسیار اثر می‌گذارد زبان بدن است؛ تقریبا ۸۰ درصد پیام‌های ما از این طریق انتقال پیدا می‌کند. ما به عنوان مصاحبه‌کننده باید تمام عناصر چهره‌مان، حالت‌های بدن‌مان و حرکت دست‌هایمان و حتی تُن صدایمان را کنترل کنیم. سخنرانان و مذاکره‌کنندگان حرفه‌ای کاملا روی این موارد کار می‌کنند. حتی مذاکره‌کننده با یک حرکت چهره می‌تواند نظر طرف مقابل را تغییر دهد. بنابراین بیشترین تاثیر را زبان بدن دارد و باید گوینده‌ها آن را پرورش دهند.
مناظره سال ۹۲ با حضور هشت نامزد و اجرای مرتضی حیدری
مجری باید بداند مخاطبان مناظره الزاما هوادار سیاست صداوسیما نیستند
استاد جامعه‌شناسی سینما دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران یادآور شد: مجری باید حساسیت کار خود را بداند و مخاطب را خیلی خوب بشناسد. مخاطبی که به او معرفی می‌کنند ممکن است آن‌چیزی باشد که براساس سیاست درون گروهی صداوسیما، مدنظر این سازمان است، اما مجری باید بداند همه کسانی که پای آن برنامه می‌نشینند هوادار این سیاست‌ها نیستند و بنابراین مجری باید بتواند خیلی راحت این موارد را کنترل کند؛ این خصلت خود مجری است.
حسینی‌زاد سواد، نحوه بیان و خودداری از دخالت بی‌مورد را خصیصه‌هایی دانست که یک مجری باید داشته باشد و گفت: مجری یک واسط است. خود سازمان صداوسیما باید همان اول کمی سیاست‌های خود را تبیین کند. اگر بی‌طرف است، خب بی‌طرف است اما گاهی نیست و تمایلاتس در مناظرات یا در پخش ویدئوها و تبلیغات و سخنرانی‌ها و غیره دیده می‌شود.
صداوسیما تکلیفش را مشخص کند تا مجری قربانی نشود
حسینی‌زاد یادآور شد: صداوسیما باید تکلیفش را مشخص کند که مجری این وسط قربانی نشود. چون به مجری گفته‌اند نگذار این اتفاق بیفتد و این کار را بکن. مثلا نگاهی به مناظره‌های انتخاباتی سال ۹۲ بیاندازید؛ در این مناظره‌ها مرتضی حیدری مجری بود و بعد از پخش برنامه، مردم از دخالت‌های او می‌گفتند. در صورتی که به نظر من می‌توان گفت تا حدی «مرتضی حیدری» از «رضا پورحسین» که در سال ۸۸ مجری مناظره‌ها بود عملکرد بهتری داشت. چون دکتر پورحسین کاملا بی‌طرف بود و مطلقا حرفی نمی‌زد به خصوص در جو آن سال. اینجور هم نباید باشد.
این مدرس سینما و تلویزیون با بیان اینکه «مجری کنترل‌کننده است» گفت: در یک میزگرد عادی تلویزیون در مورد معجزات قرآن، می‌بینیم مجری نشسته و کنترل می‌کند که برنامه از بحث خارج نشود؛ این کار مجری در همه برنامه‌هاست.
حسینی‌زاد یادآور شد: ولی به اعتقاد من، یکی از ریشه‌های اصلی آنکه گاهی مردم مناظره‌ها را زیاد تحویل نمی‌گیرند خود سیاست‌های پیش از مناظرات سازمان صداوسیماست؛ رسانه ملی باید نشان دهد چشم و زبان مردم است تا مردم به آن اعتماد کنند و بیایند بنشینند و گوش کنند. در مناظرات سال ۸۸ می‌دیدیم مردم به مناظره‌ها خیلی توجه می‌کنند و حتی چند ده هزار نفری جلوی صداوسیما جمع می‌شدند. چون خود صداوسیما این حالت را ایجاد کرده بود.
مناظره‌ای که مجری را وادار به حُقنه تصمیم‌اش به مخاطب کند مفید نیست
حسینی‌زاد با بیان اینکه «شاید سکوت دکتر پورحسین علیرغم نقدی که به او دارم، باعث شد قضاوت به مردم واگذار کند»، گفت: سازمان صداوسیما باید از ابتدا چنین کاری کند. نقص‌های دو مجری را پیدا کند و از مردم نظرخواهی کند چون دیگر فرصتی هم نمانده؛ ببینند مردم چه چیزی می‌خواهند و سازمان در سیاست‌های خود تجدیدنظری کند و یکسویه کاری نکند و بهانه نچیند.
استاد جامعه‌شناسی سینما دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران یادآور شد: صداوسیما باید سیاست‌های خود را مبنی بر بی‌طرفی بگذارد که میزان رای ملت است و تلویزیون فقط می‌خواهد کاندیداها برنامه‌های خود را تبیین کنند. این موضوع علاوه بر مناظره‌ها نباید با دیگر برنامه‌های صداوسیما تنافری داشته باشد. نمی‌شود در مناظره‌ها کاملا بی‌طرف باشد بعد آن طرف در میزگردی، کسی آمار اقتصادی دولت را زیر سوال ببرد و اجازه پاسخگویی به دولت ندهد.
حسینی‌زاد فضا را فضایی گفتمانی خواند که اجزای درون گفتمانی در آن یک معنایی را به وجود می‌آورد، و ادامه داد: مخاطب صرفا نمی‌شنید مناظره را گوش کند. ذهنش قبلا آمادگی‌هایی سیاسی یا عقلایی دارد؛ این آمادگی ذهنی را صداوسیما باید به مخاطب ارائه دهد و بعد مناظره برگزار کند.
او تصریح کرد: در واقع سازمان صداوسیماست که بیشتر مهم است که قبل از هرچیز این بافت را به وجود بیاورد چون در این کانتکست است که مجری می‌تواند حالا معنا را ارائه کند و بیاید آن چیزی که مخاطب می‌خواهد را درک کند. اگر صداوسیما بخواهد جای مخاطب تصمیم بگیرد و مجری را وادار کند که تصمیم او را به نوعی حُقنه کند به مخاطب، مناظره‌ها مفید نخواهد بود.
مجری مناظره باید سردبیر ارشد رسانه باشد؛ زیر و بم خبر را بداند
مجید حسینی‌زاد به حساسیت اجرای مناظره‌های انتخاباتی اشاره کرد و گفت: مجری مناظره درواقع با آدم‌هایی صحبت می‌کند که هرکدام از آنها به صورت بالقوه رئیس‌جمهور این کشورند و حتما یکی از آنها انتخاب خواهد شد و بنابراین باید خیلی چیزها را رعایت کند. مجری مناظره نه سکوت بازگذارنده‌ای باید داشته باشد که مثل یک مربی کنار زمین بنشیند و بازیکن‌ها را رها کند و نه مثل مربی‌ای باشد که وسط زمین و بازی می‌زند توی سر بازیکن‌اش. او باید از قبل تمام تاکتیک‌ها و برنامه‌هایش را بدهد و فقط اشاره کند. مجری آن اشاره کننده است که بگوید مثلا از جاده اخلاق خارج نشوید. یا حتی اگر نامزدی سواد این را ندارد که مثلا تصویر معدنی را تشخیص دهد مجری آن را خیلی بولد نکند و بگذارد مردم بفهمند که این شخص سواد بصری ساده هم ندارد.
او اجرای برنامه مناظره انتخاباتی را کاری پر از ریزه‌کاری خواند و گفت: مجری‌گری چنین برنامه‌هایی در کشورهای غربی معمولا به عهده سردبیران بسیار ارشد رسانه است؛ یعنی کسانی که زیر و بم زندگی و خبر را دیده‌اند و تمام زندگی این کاندیداها را می‌دانند. اگر یکی از این نامزدها ب بگوید آن مجری تا ته «بسم‌الله» می‌رود و می‌تواند کنترلش کند. مجری باید اینها را بداند و باید برای دانستن این موارد برایش کلاسی بگذارند.
مجری مناظره درواقع با آدم‌هایی صحبت می‌کند که هرکدام از آنها به صورت بالقوه رئیس‌جمهور این کشورند و حتما یکی از آنها انتخاب خواهد شد و بنابراین باید خیلی چیزها را رعایت کند
حسینی‌زاد با بیان اینکه «صداوسیما به مجری می‌گوید این کار را می‌خواهیم بکنیم درحالیکه خودش باید آن بافت را ایجاد کند» گفت: مجری کسی است که وارد بافتی می‌شود و در این بافت به کمک اجزای موجود معنایی را درمی‌آورد. آن معنا چیست؟ بالا بردن میزان سواد مخاطب برای تصمیم‌گیری درست. این مناظره می‌خواهد مخاطب را برای تصمیم‌گیری درست آماده کند، می‌خواهد اطلاعاتی بدهد که مخاطب بر اساس آن تصمیم‌گیری کند. حالا اگر صداوسیما بیاید یکجا اطلاعات یکطرفه بدهد و جای دیگر خیلی متعادل باشد و… مخاطب را پس می‌زند.
این مدرس سینما و تلویزیون ادامه داد: امروز دیگر عصر قدیم نیست که مردم فقط یک تلویزیون و کانال یک و دو داشته باشند و بنشینند هرچه این شبکه‌ها پخش می‌کند را تماشا کنند. الان اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خارجی زیادی هستند که تمام اینها روی ذهن مردم کار می‌کنند. سازمان صداوسیما در این شرایط کارش بسیار حساس است. کار برنامه مناظره ریاست جمهوری با پیدا کردن یک خواننده فرق می‌کند. تازه آنجا اینها را رعایت می‌کنیم و کسی را می‌آوریم که با موسیقی آشناست.
حسینی‌زاد با تاکید بر اینکه «مجری باید اولا بسیار توانمند باشد یعنی صرفا مجری‌گری نکرده باشد» گفت: مجری چنین برنامه‌ای باید سردبیر خبری یا استاد دانشگاه باشد. مثلا سکوت‌های دکتر پورحسین در اجرای مناظره‌های سال ۸۸ در بعضی جاها حرص آدم را درمی‌آورد اما در بعضی جاها بسیار به‌جا بود چون اگر دخالت می‌کرد کل سازمان صداوسیما هوا می‌رفت؛ اما این اتفاق نیفتاد چون سابقه سال‌های طولانی مدیریت داشت. در واقع مجری این برنامه باید اجرا بلد باشد اما سواد یک سردبیر ارشد یا استاد دانشگاه را داشته باشد که بتواند برنامه را کنترل کند چون این افراد می‌آیند تا از هر نقطه ضعفی استفاده کنند. حالا ربط و بی‌ربطی این نقطه ضعف را مجری باید تشخیص دهد و جلویش را بگیرد به طوری‌که حرمت کسی هم نشکند. مجری به عنوان نماینده صداوسیما خودش هم حرمت زیادی دارد و خیلی کارها می‌تواند بکند.
او خاطرنشان کرد: اگر این موارد در نوک قله بنشینند؛ یعنی بافت صداوسیما درست باشد و کاملا بی‌طرفی را رعایت کند و صرفا از طریق خود آن نامزد به مردم اطلاعات دهد و بقیه برنامه‌هایش را کنترل کند که همین بی‌طرفی در آنها و جریان آزاد اطلاعات باشد آن موقع مجری هم با خیال راحت‌تر می‌تواند کارش را انجام دهد.