شهروند| مجلس سنای آمریکا با ٩٩ رأی مثبت از ١٠٠ رأی، به تمدید قانون تحریمی داماتو علیه ایران رأی داد. این تحریم هر ده سال یک بار باید از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا امضا شود و پیش از آن تمدید آن به تائید کنگره و سنا آمریکا برسد. در شرایط فعلی که باراک اوباما روزهای پایانی ریاست جمهوری خود را می‌گذراند و دونالد ترامپ که همواره مخالفت خود را توافق هسته‌ای اعلام کرده بود، آماده حضور در دفتر ریاست‌جمهوری کاخ سفید می‌شود، این اقدام مجلس سنای آمریکا برجام را منگنه قرار داده است. از این سو نیز مخالفان داخلی برجام فرصت را مناسب دیده‌اند، فاز دیگری از حمله به برجام و تیم مذاکره کننده هسته‌ای را آغاز کرده‌اند. نگارش نامه‌ای از سوی چند سناتور ارشد جمهوریخواه و دموکرات کنگره و سنای آمریکا خطاب به اوباما و درخواست‌شان از اوباما برای در اختیار قراردادن سکان سیاست خارجی آمریکا به ترامپ، نقطه آغاز ماجرا بود. این نامه که حدود ١٥ روز پیش منتشر شد، نقطه آغازی بود بر تمدید قانون تحریم داماتو که روز پنجشنبه با اکثریت مطلق آرا در سنای آمریکا تصویب شد. در آن نامه سناتورها از اوباما خواسته بودند تا استفاده از اختیارات ریاست‌جمهوری خود در قبال ایران را به حال سکون درآورد تا دونالد ترامپ بتواند با دستی بازتر به تصمیم‌گیری درباره نحوه برخورد با ایران بپردازد. تنها چند روز بعد از این نامه بود که بحث تمدید قانون داماتو علیه ایران در دو مجلس کنگره و سنا مطرح شد. طرحی که با واکنش مقام معظم رهبری مواجه شد و ایشان در سخنانی فرمودند: «چنانچه این طرح تصویب شود نقض برجام خواهد بود و ایران حتما در این‌خصوص واکنش نشان خواهد داد.» حالا قانون داماتو با ٩٩ رأی مجلس سنا تصویب شده و کاخ سفید نیز اعلام کرده است که اوباما قصدی برای وتوی این طرح ندارد. هرچند اگر هم اوباما این قانون را وتو کند، با توجه به این‌که بیش از دوسوم نمایندگان سنا به این طرح رأی داده‌اند، وتو اوباما می‌تواند به راحتی بی‌اثر شود.
داماتو چیست؟
قانون تحریم داماتو در سال ١٣٧٥ از سوی یک سناتور جمهوریخواه به نام «الفونس داماتو» به هدف تحریم اقتصادی آمریکا در کنگره ارایه و تصویب شد. هدف از وضع این قانون که در دوران ریاست‌جمهوری بیل کلینتون صورت گرفت،
محدود کردن سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه نفت و گاز ایران بود. براساس این قانون، هر شرکت یا دولتی که بیش از ٤٠میلیون دلار در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند، از سوی دولت آمریکا تحت مجازات‌های مالی قرار خواهد گرفت.
بعدها، «بنجامین گیلمن» رئیس کمیسیون روابط بین‌الملل مجلس نمایندگان آمریکا نیز طرح مشابهی را ارایه کرد. این دو لایحه پس از تصویب در مجلس سنا و نمایندگان به کمیته‌ای مشترک ارجاع شد و پس از ادغام مفاد آنها به‌صورت قانون «مجازات ایران – لیبی» درآمد و بعدها به «قانون داماتو» معروف شد. این قانون که در ١٤مرداد ١٣٧٥ به امضای رئیس‌جمهوری آمریکا رسید، شامل ١٤ بخش است .قانون تحریم ایران که توسط داماتو، سناتور ایتالیایی‌الاصل و از جمهوریخواهان محافظه‌کار به مجلس سنای ایالات متحده آمریکا ارایه شد، پس از تصویب توسط بیل کلینتون تحت عنوان فرمان اجرایی شماره ۱۲۹۵۷ از تاریخ شانزدهم مارس ۱۹۹۵ به اجرا درآمد. در ماه مارس سال ١٩٩٦، سناتور داماتو نامه‌هایی برای شرکت‌های نفتی فرانسوی ELF و توتال ارسال کرد و به آنها هشدار داد تا از مشارکت بالقوه و بالفعل در پروژه‌های نفت و گاز ایران دست بردارند. به دنبال آن، نامه‌هایی نیز برای تعدادی از شرکت‌ها و موسسات دیگر در کشورهای ژاپن، استرالیا، آلمان و سازمان ملل متحد ارسال شد. قانون داماتو در ٦ بخش، ٦ نوع مجازات برای شرکت‌هایی که این قانون را نادیده بگیرند، پیش‌بینی کرده است که ممنوعیت هرگونه کمک مالی به صادرات، واردات و بانک، ممنوعیت صدور هرگونه مجوز صادرات تکنولوژی به نفع شخص مجازات‌شده، ممنوعیت اعطای اعتبار بیش از ١٠میلیون دلار توسط یک نهاد بانکی آمریکایی به شخص مجازات‌شده، ممنوعیت مشارکت شرکت‌های مالی مجازات‌شده در سیستم بانکی آمریکا یا استفاده از منابع دولتی، ممنوعیت خرید هرنوع کالا یا خدمات از شخص مجازات‌شده توسط دولت فدرال و ممنوعیت کامل واردات تولیدات شخص مجازات‌شده از این جمله است.
تهدید تمدید داماتو علیه برجام
از آن‌جا که قانون داماتو مستقیما صنایع نفت و گاز ایران را هدف قرار خواهد داد و همچنین نظر به این‌که در برجام صراحتا آمده است که ایران باید از ذیل تحریم‌های اقتصادی بر بخش انرژی رهایی یابد، این ظن وجود دارد که این قانون برخی از بندهای برجام را با مشکل مواجه و خطر نقض صریح برجام محتمل جلوه کند؛ برای مثال در پیوست دوم برجام یعنی همان پیوستی که به توقف تحریم‌های ایران اشاره دارد، تأکید شده است که برخی از بندهای تحریمی قانون داماتو توسط آمریکا متوقف خواهد شد. در عین حال صراحتا در برجام ذکر شده است که هرگونه وضع تحریم‌های جدید علیه ایران که در حیطه مفاد توافق‌شده در برجام باشد، نقض برجام محسوب می‌شود. البته رئیس‌جمهوری آمریکا این اختیار را دارد که بخش‌هایی از قانون داماتو را که مغایر با برجام است در عمل اجرا نکند یا به حال تعلیق درآورد تا به این صورت از اتهام نقض صریح برجام رهایی یابد، اما مسأله این است که در چنین شرایطی سایه تحریم‌ها همواره بر سر ایران باقی خواهد ماند. حال اگر دونالد ترامپ تصمیم بگیرد که بنا به خلق و خوی عجیبش هرطور که می‌خواهد قلم را روی کاغذ بگرداند و اجرای بخش‌هایی از داماتو را که مغایر برجام است، آغاز کند، برجام عملا توافقی بی‌معنی خواهد شد.
آمریکایی‌ها مدعی هستند که تمدید قانون داماتو، تحریم جدید علیه ایران نیست، چراکه این قانون در سال ١٩٩٦ تصویب شده است، بنابراین قانونی قدیمی است. اما واقعیت این است که آمریکا بسیار تلاش می‌کند تا ساختار تحریم‌ها علیه ایران را حفظ کند و به همین دلیل است که قانون داماتو را بار دیگر تصویب کرده است؛ هرچند تا زمانی که این قانون در مقام عمل اجرایی نشود، به نظر نمی‌رسد که نقض صریح برجام صورت گرفته باشد.
روز گذشته نیز علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در گفت‌وگو با خبرگزاری «فارس» اعلام کرد: «این قانون اکنون وجود دارد، اما رئیس‌جمهوری آمریکا آن را ملغی اثر کرده است و فعلا آثاری مترتب بر آن واقف نیست اما اگر دوباره عملیاتی و اجرایی شود، نقض صریح برجام است.» رئیس سازمان انرژی اتمی همچنین با تأکید بر این‌که تمدید تحریم‌های ایران نقض صریح برجام است، گفت: «پیش‌بینی‌های لازم را کرده‌ایم، اما اکنون نمی‌خواهیم اعلام کنیم که چه‌کار خواهیم کرد.» وی درباره واکنش احتمالی ایران به اقدام آمریکایی‌ها گفت: «جمهوری اسلامی ایران ضرورتی بر علنی کردن آن (اقدامات متعاقب) مسأله ندارد. ما پیش‌بینی‌های لازم را از قبل کرده‌ایم؛ یعنی آمادگی خوبی داریم که بخواهیم واکنش نشان دهیم.» رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: «در هیأت نظارت بر اجرای برجام که رئیس‌جمهوری پس از سخنان مقام معظم رهبری آن را تشکیل داده بود، درباره این موضوع صحبت شد و اقدامات لازم را مدنظر قرار دادند و گفتند ما سیر تحول «ایسا» را رصد و متناسب با آن تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنیم.» این‌طور که از سخنان علی‌اکبر صالحی می‌توان استنباط کرد، ایران منتظر است تا ببیند که آیا این قانون در مقام عمل اجرا خواهد شد یا خیر. روز گذشته نیز سناتور باب کورکر، از نامزدان احتمالی برای دریافت سمت وزیر خارجه در دولت ترامپ گفت: «تمدید تحریم‌های ایران به ما این توانایی را می‌دهد تا تحریم‌های لازمی را که اوباما برای اجرای برجام برداشته بود، اجرایی کنیم و به ترامپ و دولتش اطمینان دهیم ابزار لازم برای فشار به رژیم ایران را در اختیار خواهیم داشت».
این سخنان کورکر دقیقا مشابه همان نامه‌ای است که سناتورهای ارشد آمریکایی به اوباما نوشته‌اند. معنی این سخنان این است که این قانون با توجه به وجود توافق هسته‌ای لزوما به اجرا درنخواهد آمد اما به رئیس‌جمهوری آمریکا این اختیار و توان را خواهد داد تا هر زمان که خواست آن را به اجرا بگذارد که البته اگر این اتفاق رخ دهد، نقض صریح برجام رخ داده است.
واکنش ایران
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در نخستین ساعات پس از تصویب این قانون از پیش‌بینی چنین شرایطی توسط وزارت امور خارجه خبر داد و گفت: «همان‌گونه که مکررا توسط مقامات عالیرتبه کشور اعلام شده است، مصوبه اخیر مجلس نمایندگان و سنای آمریکا برای تمدید تحریم‌ها علیه ایران مخالف برجام و تعهدات آمریکا در حقوق بین‌الملل مبنی بر عدم مداخله در روابط داخلی و بین‌المللی سایر کشورهاست.» وی تأکید کرد: «براساس اصول اولیه حاکم بر روابط بین‌الملل، دولت آمریکا مسئول اجرای تعهدات بین‌المللی آن کشور است و تحولات سیاسی داخل آمریکا و ارتباطات بین قوای مقننه و مجریه آن کشور نمی‌تواند توجیهی برای اهمال یا استنکاف از اجرای تعهدات بین‌المللی آن کشور محسوب شود.»
سخنگوی وزارت امور خارجه تصریح کرد: «رئیس‌جمهوری ایالات متحده در برجام پذیرفته است که با استفاده از تمام اختیارات خود، از قانونی و
اجرایی شدن موارد مخالف برجام، من‌جمله مصوبه اخیر کنگره، جلوگیری کند.» قاسمی همچنین تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که به توافقات بین‌المللی خود پایبند است، ولی برای تمام شرایط پیش‌بینی‌های متناسب را به عمل آورده و آمادگی لازم برای پاسداری موثر، قوی و مدبرانه از حقوق مردم ایران در هر شرایطی را ایجاد کرده است.» قاسمی در پایان خاطرنشان کرد: «وزارت امور خارجه، رفتار دولت آمریکا در این زمینه را به صورت دقیق رصد کرده و گزارشی کامل به هیأت نظارت بر اجرای برجام به منظور تصمیم‌گیری و اقدام مقتضی ارایه خواهد کرد.» علاوه بر این از مجلس نیز خبر می‌رسد که برخی نمایندگان طرح سه فوریتی را برای از سرگیری برنامه هسته‌ای ایران در دستور کار خود دارند، اما با توجه به این‌که این روزها مجلس در تعطیلات به‌سر می‌برد هنوز مشخص نیست چه کسانی این طرح را امضا کرده‌اند.
معاون سیاسی دفتر رئیس جمهوری نیز بهترین روش مقابله با نقض برجام را برخورد هماهنگ، پاسخ شدید و یکپارچه تمامی متعهدین، اقدام براساس اجماع و انزوای ناقضان برجام دانست . دکتر حمید ابوطالبی در صفحه توییتر خود نوشت: اگربرجام تعهدي چندجانبه است، نقض آن توسط يكي ازاعضاء، ( آمریکا) را نمي توان يك جانبه با نقض پاسخ گفت؛ بلکه هرنقضي، اقدام برعليه تمامي متعهدين خواهد بود. به نوشته معاون سیاسی دفتر رئیس جمهوری از این رو مشروع ترين و شديدترين روش مقابله با هرنقض برجام، برخوردهماهنگ، پاسخ شديد ويكپارچه تمامي متعهدين، اقدام براساس اجماع، وانزواي ناقضان است. مجموع این خبرها نشان می‌دهد که ایران به‌دنبال تدارک دیدن واکنشی به این اقدام مجلس سنای آمریکاست. هر چند بعید است که ایران صراحتا از اجرای برجام کنار بکشد، اما این احتمال وجود دارد که ایران موضع سختی را در این‌باره اتخاذ و از آمریکا به کمیسیون مشترک برجام که کشورهای امضا‌کننده توافق عضو آن هستند، شکایت کند. به این‌ترتیب، این می‌تواند نخستین شکایت رسمی ایران از آمریکا به کمیسیون مشترک برجام باشد.
سخنگوی وزارت خارجه: به هیأت نظارت بر برجام گزارش می‌دهیم حمید ابوطالبی: هرنقضي، اقدام برعليه تمامي متعهدين خواهد بود
