محسن رضایی کجا مرگ را به چشمانش دید ؟

محسن رضایی فرمانده سپاه در سال های دفاع مقدس گفت: ما بایستی بعد از 3-4 سال که جنگ به بن بست رسیده کار بزرگی می کردیم. این اولین عملیات بعد از فتح خرمشهر بود که ما تماما در اهداف عملیاتی مان موفق شده بودیم.

● گزارش تصويري مرتبط
——————————-

والفجر8 یادآور کربلایی است که این بار نه در دشت که در آب های خروشان و بی رحم اروند، تعداد زیادی از فرزندان این سرزمین را آسمانی کرد.

تسخیر شهر استراتژیک فاو در این عملیات آن قدر مهم بود که رژیم بعث برای باز پس گیری آن دست به دامن تسلیحات شیمیایی شود.

ابتکارات اطلاعاتی قبل از عملیات، نحوه عبور از آب های خروشان با ویژگی های منحصر به فرد اروندرود، استفاده از نیروهای جوان غواص توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حالی که چنین تجربه ای در گذشته نداشتند، باعث شد تا بزرگترین استراتژیست های نظامی جهان به دنبال این باشند که چطور ایرانیان توانستند از اروند عبور کنند؟

سالگرد عملیات والفجر 8 که در ادبیات دفاع مقدس به عملیات فاو نیز مشهور است، فرصتی شد تا در گفتگو با دکتر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام این روزها و فرمانده کل سپاه در ایام خون و شهادت، به بررسی اجمالی این عملیات بپردازیم که البته الحق ایشان نیز علیرغم فشردگی کاری، با رویی باز دعوت ما را پذیرفتند.

ما در این گفتگو به واسطه کمی وقت، قصد ورود به مباحث جزئی این عملیات را نداشتیم و از فرمانده اسبق سپاه خواستیم قدری از خاطرات این عملیات برایمان بگوید.

* فارس: از شرایط قبل از آغاز عملیات والفجر 8 بفرمایید.

*رضایی: در عملیات والفجر 8 برای اولین دفعه در جنگ ابتکارات جدیدی انجام شد.

جنگ بعد از گذشت چند سال به بن بستی رسیده بود که امیدوار بودیم در عملیات بدر و خیبر این موضوع حل شود اما در این دو عملیات هم نتوانسته بودیم آنطور که باید و شاید به اهدافمان دست پیدا کنیم، لذا عملیات والفجر 8 را طرح ریزی کردیم.

این عملیات با عملیات‌های گذشته متفاوت بود چرا که طریقه مدیریت و فرماندهی عملیات را عوض کردیم. به این دلیل که مدت ها بود ما با دوستان ارتش نمی توانستیم در چارچوب فرماندهی مشترک مانند عملیات بیت المقدس عمل کنیم و پیروز شویم.

عملیات‌های خیبر و بدر آخرین عملیات های سپاه و ارتش با فرماندهی‌های مشترک بود.

از عملیات والفجر 8 به این طرف نوعی فرماندهی مستقل را طراحی کردیم، یعنی ارتش با فرماندهی خودش عملیات می کرد و ما هم با فرماندهی خودمان و این در طول جنگ اولین بار بود که به این شکل انجام می‌شد.

*فارس: دلیل این تصمیم گیری اختلاف در دیدگاه عملیاتی بین سپاه و ارتش بود یا علت دیگری داشت؟

*رضایی: عمدتا به اختلاف نظرهای فنی و تکنیکی بر می گشت. یعنی اختلاف نظرات در بحث های تکنیکی و تاکتیکی زیاد شده بود و ناچار شدیم عملیات های مشترک با فرماندهی مشترک را کنار بگذاریم. مثلا در والفجر 8 دوستان ارتشی ما در شلمچه با دشمن می جنگیدند و ما هم در فاو می جنگیدیم. در این طراحی جدید هم مناطق عملیاتی مستقل بود و هم برنامه ریزی و فرماندهان عملیات.

تا قبل از فتح فاو، عملیات ها را به صورت دو امضا شروع می کردیم. یعنی طرح عملیات را هم من امضا می کردم و هم برادر شهیدم صیاد شیرازی.

البته بعد از اینکه قرار بر این شد که مستقل عمل کنیم کمک هایی به هم می کردیم، مثلا ما از توپخانه و نیروی هوایی ارتش در پدافند والفجر 8 استفاده کردیم و یا واحدهایی از سپاه برای کمک به ارتش می دادیم، اما فرماندهی‌ها مستقل بود.

*فارس: کسی بود که با انجام این عملیات مخالفت کند؟

*رضایی: بله. فتح فاو خیلی عملیات سخت و پیچیده ای بود لذا بعضی از فرماندهان قَدَر سپاه مثل شهید حسین خرازی و شهید احمد کاظمی دچار ابهام شده بودند و زیر بار انجام این عملیات نمی رفتند. آنها می گفتند ما برای شرکت در این عملیات قانع نمی شویم، ما هم چون در جنگ اقناعی عمل می کردیم، یعنی تا فرماندهان قانع نمی شدند بهشان ماموریت نمی دادیم بنابراین حسین و احمد را گذاشتیم جزو آخرین یگانهایی که وارد عملیات می شوند و خط شکنی بهشان ندادیم.

یک هفته مانده به آغاز عملیات والفجر 8 این شهیدان خرازی و کاظمی آمدند پیش من و گفتند: «ما اگر خط نشکنیم این اولین عملیات ما در تاریخ جنگ خواهد بود و نمی‌خواهیم این چنین شود. چند ابهام داریم بیایید اینها را بر طرف کنید تا ما هم در فتح فاو شرکت کنیم.» من به آنها گفتم ما دیگر خطی نداریم و همه را تقسیم کردیم بین یگانهای دیگر. آنها خیلی ناراحت بودند، نمی خواهم بگویم التماس اما خیلی اصرار کردند که ما می خواهیم خط بشکنیم.

وقتی اصرار بچه ها را دیدم قبول کردم از من خواستند تا به آنها کمک کنم ابهامات فرماندهان گردان هایشان را بر طرف کنیم. ما رفتیم داخل مقرشان که فرمانده لشکر 14 امام حسین(ع)، شهید خرازی و عده ای دیگر از فرماندهان لشگر امام حسین (ع ) بودند. جلسه 3-4 ساعت طول کشید. بچه ها سوالاتشان را می پرسیدند ما هم جواب می دادیم. نهایتا گفتند: «ما قانع شدیم، 500 متر هم شده به ما خط بدهید. همینطور هم شد. از بیست کیلومتری خط شکنی که در منطقه عملیاتی فاو بود 500 متر دادیم به حسین و 500 متر هم دادیم به احمد.

خودشان می گفتند در طول جنگ این کمترین مسافتی است که ما خط شکنی می کنیم و فقط یک گردان می بریم جلو.

*فارس: منظورتان از اینکه می گویید این عملیات سخت و پیچیده بود یعنی چه؟

*رضایی: به این دلیل می‌گویم چون نیروهای ما باید چند جنگ را با هم انجام می داند. یکی جنگ با طبیعت بود؛ عرض رودخانه اروند در بعضی ساعات به 1200 متر می رسید و بسیار هم مواج بود. هر شش ساعت به شش ساعت جهت رودخانه عوض می شد. خیلی کم پیش می آید رودخانه ای جهتش عوض شود. چون اروند به خلیج فارس وصل می‌شد موقع جذر و مد، آب دریای خلیج فارس بالا می آمد و غلبه می کرد بر آب رودخانه اروند و جهتش را تغییر می داد، این تنها مشکل نبود.

مشکل دیگر این بود که چون آب مرتب کم و زیاد می شد یک ساحل باتلاقی درست می کرد. بهترین زمان برای حمله مَد بود ولی اگر نمی توانستیم در شش ساعت مَد عملیات کنیم ساحل باتلاقی می شد و قایق های ما دیگر نمی توانستند در ساحل پیاده شوند و عملا ارتباط نیروهایی که جلو بودند با کسانی که در عقبه هستند قطع می شد.

اگر می خواستیم در باتلاق ها برویم تا زانوی بچه ها در گل فرو می رفت. مشکلات عدیده ای در جنگ با طبیعت داشتیم و یکی پس از دیگری با یاری خدا آنها را پشت سر می گذاشتیم.

برایمان مهم بود بدانیم ساعت جذر چه زمانی است زیرا اگر چند دقیقه این طرف و آن طرف می شد در هماهنگی و همراهی نیروها دچار مشکل می شدیم. این عملیات کار سخت و دقیقی می طلبید.

از طرف دیگر ما برای خط شکنی باید تعداد زیادی غواص می فرستادیم. این درحالی بود که در ارتش‌های دنیا غواص ها تعداد محدودی هستند و ارتش ایران هم قبل از انقلاب یک تعداد انگشت شمار غواص داشت. ما در این عملیات قریب دو هزار غواص آموزش دادیم، پیدا کردن امکانات و وسایل غواصی و آموزش این تعداد بسیار کار مشکلی بود. ما ناچار بودیم برای غلبه بر جنگ با طبیعت از غواص ها استفاده کنیم و برویم جلو.

جنگ دوم ما با خود عراقی‌ها بود. حالا ما طبیعت را با همه موانع و سختی هایش کنار زدیم و تازه رسیدیم به خط مقدم دشمن که پر بود از سیم خاردار و مین و…!

چون حدود 2-3 کیلومتر عقبه نیروهای ما سواحل و باتلاق بود پل زدن برایمان خیلی سخت بود و ما تا دو ماه بعد از شروع والفجر 8 نتوانستیم پل درست و حسابی ای در اروند بزنیم. در این مدت ما فقط از طریق قایق تدارک می دیدیم و بچه های ما در این وضعیت بعضی هایشان تا عمق 30 کیلومتر در خاک دشمن پیاده روی کرده بودند.

مشکل دیگری که ما در فتح فاو داشتیم این بود که فردای آغاز عملیات عراق بی مهابا روی نیروهای ما بمب‌های شیمیایی ریخت و در هفته اول قریب به 5000 هزار نفر رزمندگان ما شیمایی شدند. البته خیلی از بچه ها که مجروح می شدند دوباره به خط بر می گشتند اما بالاخره مجروحیت سر جایش بود.

جنگ بسیار شدیدی بین ما و عراق شروع شده بود و ما بایستی بعد از 3-4 سال که جنگ به بن بست رسیده کار بزرگی می کردیم. این اولین عملیات بعد از فتح خرمشهر بود که ما تماما در اهداف عملیاتی مان موفق شده بودیم.

*فارس: در بین این همه سختی، شما در والفجر 8 مرگ را دیدید؟

*رضایی: بله. قبل از شروع عملیات به فاصله 24 ساعت مانده به شروع، قرارگاه ما را بمب باران کردند. چون قرارگاه ما کمترین فاصله را با نقطه رهایی داشت. اکثر فرماندهان در مقرمان نشسته بودند که یک بمب حدود 200 متری‌مان خورد و بقیه بمب ها هم اطراف سوله فرماندهی افتاد و ترکش هایش هم به سنگر ما اصابت کرد. یعنی اگر در یک فضای باز بودیم قطعا تعداد زیادی از فرماندهان مجروح و شهید می شدند. فرماندهانی که آنجا حضور داشتند از جمله برادران شمخانی، رحیم صفوی و رشید بودند.

*فارس: تصمیم گیری برای چنین عملیات گسترده‌ای قطعا سخت خواهد بود، شما بر چه اساسی مطمئن شدید که باید این حمله انجام شود؟

*رضایی: اتفاقا یکی دیگر از خاطرات من مربوط است به تصمیم گیری در مورد این عملیات که خیلی برایم سخت شده بود.

عده ای از فرماندهان معتقد بودند عملیات لو رفته و عده ای می گفتند نه، لو نرفته. ما همه فرماندهان را جمع کردیم و گفتیم همه استدلال های خودتان را بگویید. آقای رشید هم یادداشت می کرد.

هفت دلیل ارائه شد که عملیات لو رفته است. یکی از دلایلی که می‌گفتند این بود که: وقتی قرارگاه فرماندهی مرکزی درست نزدیک آغاز حمله بمباران می‌شود این دلیل بر لو رفتن عملیات است.  هشت دلیل هم ارائه شد که عملیات لو نرفته است. دلایلی که مطرح می‌شد باعث شده بود تصمیم گیری خیلی سخت شود.

با همه این احوال من علائمی در ذهنم بود که تصمیم گرفتیم عملیات انجام شود و خوب الحمدالله عملیات لو نرفته و دشمن غافلگیر شده بود.

*فارس: دلایل شما چه بود که علی رغم هفت دلیل برای لو رفتن عملیات مُصر بودید حمله انجام شود؟

*رضایی: شخصا رفتم دکل دیده‌بانی و 2-3 ساعتی منطقه را زیر نظر گرفتم. در طول جنگ دستم آمده بود مناطقی که لو می رود از نظر تردد و شلوغی دشمن چه شکلی است. با اینکه همیشه عراقی‌ها منطقه را تحفظ می دادند اما دیدم با اینکه چند ساعت مانده به آغاز عملیات اما ترددها با دو سه ماه قبل فرقی نکرده است. لذا برگشتم و گفتم: عملیات را انجام می دهیم.

*فارس: شما به عنوان فرمانده، رمز آغاز اکثر عملیات ها را اعلام کردید. تصاویری که ما از این صحنه‌ها دیدیم گویای حس معنوی زیادی است. شما در هنگام عملیات والفجر 8 و اعلام رمز چه حس و حالی داشتید؟

*رضایی: ما هنگام شروع حمله در اوج التماس و درخواست از خداوند متعال قرار می گرفتیم. انسان آن لحظه در بالاترین حالت معنوی قرار می گرفت و به همین دلیل وقتی رمز عملیات را با نام یکی از ائمه آغاز می کردیم با همه وجود درخواست یاری می کردیم. این فضای خاص معنوی در همه فرماندهان وجود داشت. از طرفی ما همه زحمتی که می کشیدیم برای اسلام بود و دلمان می خواست کاری که می کنیم مورد قبول قرار گیرد و انجام چنین کاری برای ما خیلی مهم بود.

این عملیات یک ویژگی جدیدی داشت و اضطراب زیادی در دوستان بود چون اگر خدای نکرده ما آن طرف رودخانه شکست می‌خوردیم معلوم نبود تکلیف 30-40 هزار رزمنده چه می‌شود و چه اتفاقی برایشان خواهد افتاد. این علت می توانست یک خطر خیلی عظیمی برای ما داشته باشد. اگر عراق می توانست عقبه ما را ببندد، ما چندین ده هزار اسیر و شهید و مجروح می دادیم و این یک پیروزی خیلی بزرگی برای عراق و یک شکست سنگینی برای ایران بود.

بنابراین ما باید تکیه‌گاه های معنوی را بیشتر و ثبات قدم هایمان را بالاتر می بردیم. به ذهن من آمد که از امام رضا(ع) کمک بگیریم. این شد که به آقای طبسی در آستان قدس، از خط مقدم تماس تلفنی گرفتم. به ایشان گفتم: می توانم خواهشی از شما بکنم؟ آقای طبسی گفتند: بفرمایید!

گفتم: شما یک نفر را بفرستید پرچمی که روی حرم امام رضا(ع) است را 24 ساعته به ما برسانند. همینطور هم شد. پرچم را برای ما آوردند. من هم یک نامه ای نوشتم رساندم به مرتضی قربانی که فرمانده لشکر 25 کربلا بود. به برادر قربانی گفتم: تا قبل از ظهر باید این پرچم را بگذارید روی بلند ترین مناره مسجد فاو. (همان مسجد معروفی که کنار اروند است.) این کار را بکن، تا ظهر که بقیه نیروها می رسند من بهشان بگویم بالای سرتان را نگاه کنید، پرچم امام رضا(ع) بالاست.

تا با این کار بچه ها نیروی مضاعفی پیدا کنند که اگر سختی و خستگی آنها را از پای درمی‌آورد انرژی بگیرند و بکشند جلوتر. لشکر 25 کربلا زودتر از بقیه توانست خط را بشکند و پرچم را گذاشتند بالای مناره. وقتی هوا روشن شد من در بی سیم به بچه ها می گفتم: پرچم امام رضا(ع) بالای سرتان است، نگاه کنید و با یاری ایشان به اهدافتان برسید. این لحظات یکی از بهترین لحظه‌های عملیات والفجر 8 بود.

*فارس: در این عملیات کسی بود که شهادتش شما را خیلی تحت تاثیر قرار دهد؟

*رضایی: بله. فرماندهانی در سطح گردان و تیپ بودند که واقعا بی نظیر بودند. دوستان ما که در لشکر 41 ثارالله و لشکر 25 کربلا بودند شهادتشان برایم سخت بود. وقتی روز دوم یا سوم خبر آنها را می دادند خیلی متاثر می شدم. فرمانده گردان هایی که در شکستن خط جزو موفق ترین گردانهای عمل کننده بودند.

*فارس: حضرت امام (ره) را چطور از انجام این حمله مطلع می‌کردید؟

*رضایی: ما 75 روز در حال عملیات بودیم و نتیجه برای ما حیاتی بود. عراق به زمین و آسمان می زد که ما را شکست دهد. 75 روز جنگ پی در پی. خیلی دلم می خواست زودتر حضوری بروم و به امام خمینی گزارش بدهم. البته غیر مستقیم گزارش می دادیم اما معمول این بود که من همیشه انتهای عملیات می رفتم و به ایشان گزارش می دادم.

اواخر عملیات بود که دیدم پاتک های دشمن کمتر شده و فرصتی پیش آمد و با خودم گفتم سریع بروم تهران و امام(ره) را ببینم احساس می کردم شدت درگیری کمی کاهش پیدا کرده. البته این را هم بگویم که واقعا تا چند ساعت بعد نمی دانستیم چه اتفاقی رخ خواهد داد.

من به تهران رفتم و خدمت امام خمینی رسیدم و به ایشان گزارش دادم و گفتم: آخرین پاتک دو شب قبل بوده و 75 روز در حال جنگیدن هستیم. امام(ره) کمی تأمل کردند و فرمودند: «دیگر تمام شد و شما موفق شدید!» پس از دیدار امام سری به خانه زدم ولی همچنان مضطرب بودم. پس از یک دیدار 2-3 ساعته با آنها به سرعت برگشتم منطقه. اتفاقا بعد از 24 ساعت که برگشتم، عراق در جاده ام القصر حمله‌ای کرد و در همین حین رزمندگان ما دو سرهنگ عراقی را اسیر کردند. وقتی آنها را بازجویی کردیم، گفتند: فرماندهان ما معتقد بودند دیگر امیدی به پیروزی نداریم اما دستور دادند به ما که یک امتحان دیگری کنید شاید گرفت. این حمله آخرین پاتک دشمن بود و این پیش بینی‌ای بود که حضرت امام(ره) با روشن بینی‌شان در جماران چند روز قبل کرده بودند.

*فارس: برخی از مسئولین مانند آقای هاشمی می گفتند: شما عملیات بزرگی را انجام دهید که ما جنگ را تمام کنیم و برخی دیگر هم معتقدند سیاسیون نتوانستند از این دستاورد بهره برداری خوبی کنند. نظر شما چیست؟

*رضایی: فتح فاو خیلی پیروزی بزرگی بود و اگر دشمن با یک عملیات قرار بود تسلیم شود در این عملیات باید این کار را می کرد و اگر با یک عملیات می شد جنگ تمام شود این حمله در آن حد بود. ولی همین که دشمن تسلیم نشد نشان داد که این استراتژی درست نبوده. حالا اینکه دیپلماسی ایران چرا نتوانست از این پیروزی استفاده کند آقایان خودشان باید در این مورد توضیح بدهند.

*فارس: شنیده ایم حافظ اسد سه مرتبه از یکی از فرماندهان سپاه پرسیده بود که شما چطور توانستید در فاو پیروز شوید، این موضوع را شما به خاطر دارید؟

*رضایی: بله. آقای ولایتی تقاضا کردند و گفتند من دارم می روم سوریه، حافظ اسد به من گفته نقشه فاو را بیار برای من توضیح بده. دوستان را فرستادیم آقای ولایتی را توجیه کردند. حافظ اسد خودش یک ژنرال نظامی بود و در این موضوع صاحب نظر. زمانی که توضیحات را شنیده بود می گفت: من همیشه در فکر بودم که شما چطور توانستید در این عملیات موانع را پشت سر بگذارید؟!

*فارس: شما با برخی از فرماندهان بزرگ جنگ رابطه صمیمی تری داشتید، خاطره ای برایمان از آنها تعریف کنید.

*رضایی: در مورد شهادت شهید محمد ابراهیم همت خاطره می گویم. مدتی بود بی سیم ایشان قطع شده بود و هرچه تماس می گرفتم جواب نمی داد. به آقای رشید گفتم هرچه سریع تر خبری از همت به من بدهید.

بعد از مدتی دیدم به من چیزی نمی گویند و قیافه هایشان هم عوض شده، شک کردم که نکنه همت شهید شده باشد. به برادر رشید گفتم اگر همت شهید شده به من بگو! رشید گفت: نه، مسئله خاصی نیست، ظاهرا همت کمی مجروح شده و بردندش اورژانس لشکر تا یکی دو ساعت دیگر هم میاد خودش برایتان توضیح می‌ده. من شکم بیشتر شد چون احساس کردم نمی خواهند شهادت همت را به من بگویند. چند دقیقه بعد نمی دانم به حاج رحیم یا رشید گفتم: چرا از من چیزی را پنهان می کنید؟ یکی از دوستان گفت: بله، همت شهید شده. من خیلی متاثر شدم و نشستم روی زمین. دوستان می دانستند در چنین حالتی اگر من گریه نکنم ممکن است برایم مشکلی پیش بیاید به همین خاطر تلاش کردند من گریه کنم. گفتم: بگویید یکی از مداح ها بیاید. اتفاقا حاج منصور ارضی آن نزدیکی ها بود. ایشان آمد و مداحی خوبی هم کرد که من و دوستانم حسابی گریه کردیم.

*فارس: تشکر می‌کنیم که علی رغم مشغله زیادی که داشتید این فرصت را در اختیار ما قرار دادید.

گفت‌وگو از : مهدی بختیاری – زهرا بختیاری

«ویژه نامه شب های عاشورای عملیات والفجر هشت در خبرگزاری فارس»