شهروند| سربازی در لغت به معنای باختن سر، جانفشانی کردن، تا پای جان در رزم ایستادن و جان باختن است. اما در اصطلاح امروزی خدمت دایمی یا موقت در نیروهای مسلح کشورها، سربازی نامیده می‌شود.
برخی از کشورها مردانی را که به سن خاصی (مثلا ۱۸سال) می‌رسند به خدمت وظیفه سربازی اعزام می‌کنند، در برخی دیگر از کشورها (مانند کوبا) این اجبار برای زنان نیز وجود دارد. با این‌حال برخی از افرادی که از نظر سنی مشمول این خدمت می‌شوند به دلایل گوناگون (همچون نارسایی‌های فیزیکی یا روانی) از خدمت معاف می‌شوند.
در برخی دیگر از کشورها خدمت سربازی اجباری نیست و جوانان می‌توانند به‌صورت داوطلبانه به استخدام ارتش حرفه‌ای کشورشان درآیند. فراخوان خدمت وظیفه عمومی در شرایط عادی غالبا در این کشورها وجود ندارد ولی حاکمان این کشورها احتمال این فراخوان در شرایط اضطراری را به هیچ وجه رد نمی‌کنند.
خدمت سربازی، اجبار یا وظیفه؟
یکی از مسائلی که جوانان ایرانی با آن روبه‌رو بوده و کمابیش همه جوانان پسر را شامل می‌شود، خدمت وظیفه اجباری است. مهم‌ترین دلایل موافقان سربازی اجباری در ایران را می‌توان به‌طورکلی در ۳ گروه دسته بندی کرد.
۱- وضع ایران از لحاظ جهانی وضعیتی خاص بوده و نیاز به آمادگی بالا برای دفاع در برابر متجاوزان احتمالی به خاک کشور داریم.
۲- جوانان هنگام خدمت سربازی آموزش‌های ویژه‌ای دیده، از خانواده جدا شده و با شرایط واقعی زندگی آشنا می‌شوند (در اصطلاح عامه مرد می‌شوند).
۳- می‌توان از تخصص، شادابی و نیروی جوانان (که برای آنها از بودجه عمومی هزینه‌شده) در عمران و آبادانی کشور بهره جست.
راهبرد در سربازی اجباری، دفاع از ممکلت است
به‌گفته سردار کمالی جانشین اداره منابع انسانی ستادکل نیروهای مسلح در زمان انقلاب فرانسه بحث سربازی به شکل کنونی (اجباری) مطرح شد و این‌که کار مردم را باید به خودشان سپرد تا خودشان بتوانند امنیت کشور را تأمین کنند. در زمان تشکیل حکومت مرکزی در ایران الگوهای زیادی از فرانسه گرفته شد. امیرکبیر به دنبال احیای سربازی اجباری بود و طرح «بنیچه» را ارایه کرد که به موجب آن باید از میان هر ١٠جوان ذکور، یک نفر به سربازی اعزام می‌شد و خانواده‌های ٩ جوان دیگر نیز هزینه‌های وی را تأمین می‌کردند.نخستین جرقه‌های شکل‌گیری سربازی فعلی که امیرکبیر به‌دنبال اجرای آن بود، در زمان رضاخان اجرایی شد. رضاخان بنیانگذار سربازی نبود اما در آن زمان این‌گونه بود که با اعزام جوانان به سربازی و دخیل‌کردن آنان در پروسه تأمین امنیت، مقابل دیکتاتوری و کودتا در کشور ایستاد که شهیدمدرس نیز از موافقان آن بود.
دو مدل سربازی «حرفه‌ای» و «سربازی وظیفه» در کشورهای جهان وجود دارد. اغلب کشورها در ابتدا سربازی را اجباری کردند، مانند فرانسه، آمریکا و … اما برخی دیگر نیز اصلا به دنبال خدمت سربازی نرفته‌اند، مانند برخی کشورهای عربی.
بعد از اتمام جنگ‌جهانی دوم و پایان جنگ‌سرد کشورها به‌دنبال سربازی حرفه‌ای رفتند. این سبک سربازگیری در اروپا حدود ٢٠سال است اجرا می‌شود. رشد منفی جمعیت و همچنین از بین رفتن تهدیدات ازجمله مواردی است که این کشورها به سربازگیری حرفه‌ای روی‌آور شده‌اند.
در ایران سربازی وظیفه و حرفه‌ای پیمانی با هم اجرا می‌شود. درحال حاضر تعداد قابل‌توجهی متخصص به صورت حرفه‌ای پیمانی استخدام می‌شوند. استقلال یک کشور، پیمان‌های نظامی، تهدیدات و… ازجمله مواردی است که در نحوه سربازگیری حرفه‌ای و اجباری دخیل است. به‌عنوان مثال در موضوع پیمان‌های نظامی هنگامی که عراق به ایران حمله کرد، همه کشورها جز یکی دو مورد از عراق حمایت کردند، درحالی‌که هنگام حمله همین کشور به کویت، موضوع برعکس شد که این امر نشان‌دهنده تاثیرگذاری پیمان‌های نظامی در روند سربازگیری است.
کدام جوانی پیدا می‌شود در صورتی که سربازگیری حرفه‌ای شود، حاضر باشد برود در نقاط محروم خدمت کند، اما سربازان وظیفه در تمامی نقاطی که لازم باشد، خدمت می‌کنند. سربازی حرفه‌ای نیروهای مسلح را از حالت مردمی خارج و به قشری تبدیل می‌کند که در این صورت نیروهای مسلح از انعطاف‌پذیری خارج می‌شود.
ارایه پیشنهادات از حذف سربازی
تا آسیب‌شناسی قوانین
همین چند روز پیش در مجمع نمایندگان شهر تهران بررسی اماواگر افزایش کیفیت خدمت سربازی مطرح شد. به‌گفته محمود صادقی نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی، در این جلسه بر لزوم بررسی همه‌جانبه ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی سربازی تأکید و درخصوص نیاز اصلاح قانون نظام وظیفه نیز پیشنهادات همه‌جانبه و غیرسلیقه‌ای مطرح شد. نمایندگان در این جلسه بر ضرورت همکاری و هماهنگی با مسئولان ستاد نیروهای مسلح برای هر نوع تغییر در مورد خدمت سربازی تأکید کردند، تا با هم‌افزایی و همفکری دوره خدمت سربازی را به دوره خدمت مفید تبدیل کرد، همچنین به موجب انجام اصلاحات آسیب‌ها نیز کاهش یابد.
گزارش آماری نیز در مورد سربازان غایب ارایه شد، براساس این گزارش که از سوی پایگاه رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تهیه شده بود، از ٣میلیون سرباز غایب ٤٠درصد برخلاف عقیده عمومی که جزو اقشار پردرآمد جامعه‌اند، از خانواده‌های فقیر و بی‌بضاعت هستند، در حقیقت این افراد به دلیل مشکلات اقتصادی و تامین معاش خانوده از رفتن به سربازی فرار کرده‌‌اند. نگاه سیاست‌گذارانه بر خدمت سربازی لازم است تا آثار این خدمت بررسی شود، در این جلسه همچنین درخصوص مشکلات سربازان نظام وظیفه تحصیلکرده مباحثی مطرح شد که پیشنهاداتی هم در قالب استفاده از ظرفیت این سربازان از سوی فعالان کمپین مذکور مطرح شد. مسأله بهبود و افزایش کیفیت خدمت سربازی پیگیری خواهد شد، به‌خصوص با مسئولان نظام وظیفه طی جلساتی موضوعات را طرح و بررسی خواهیم کرد.
سرهنگ حلوایی نیز به مشکلات قانونی نظام وظیفه اشاره کرد و گفت: آنچه در چند سال گذشته درخصوص خدمت سربازی و به‌ویژه معافیت از خدمت اتفاق افتاده، متاسفانه اعمال قوانین سلیقه‌ای مانند معافیت برمبنای وزن سربازان و معافیت سه برادری بوده است که براساس معافیت سه برادری حدود ٤٠٠هزار نفر از خدمت معاف شدند. برخی قوانین مانند هم‌ترازی حقوق مشمولان به میزان ٦٠ تا ٩٠درصد کارکنان هیچ‌گاه اجرا نشده که این موضوع تبعات منفی را به جا گذاشته است.
به اعتقاد عبدالله‌زاده، مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی براساس تحقیقات صورت گرفته خدمت سربازی بر فقر تأثیر دارد، متاسفانه ٤١٨هزار سرباز غایب جزو دهک پایین جامعه و تنها ٢٠٠هزار سرباز غایب جزو دهک بالای جامعه هستند.
طبق بررسی‌های آماری، ادامه تحصیل نیز بین ٥٠درصد از دانشجویان به‌عنوان انگیزه عدم‌خدمت در دوره سربازی است، متاسفانه سربازان بر سر راه ازدواج جوانان هم موانعی به وجود آورده است.
مهدی شیخ، نماینده مردم تهران پیشنهاد حذف سربازی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و درونی ستاد نیروهای مسلح را مطرح و اصلاح قوانین نظام وظیفه عمومی را نیز به‌عنوان راهکار کوتاه‌مدت ارایه کرد. سهیلا جلودارزاده اما وجود خدمت سربازی را به دلیل موقعیت استراتژیک کشور در منطقه لازم دانست و گفت: باید راهکارهایی برای اشتغالزایی سربازان در دوران خدمت بررسی و ارایه شود، در این زمینه می‌توان مانند سال‌های گذشته را برای دوره‌های خدمت سربازی تعریف کرد.
علیرضا رحیمی دیگر نماینده تهران اما بر هم‌افزایی و هماهنگی کمپین بهبود خدمت سربازی با ستاد نیروهای مسلح تأکید کرد و گفت: لازمه اجرای قوانین سربازی جلب رضایت این ستاد است، لذا با رسمیت بخشیدن به این کمپین همفکری و همکاری‌ها باید گسترده شود.
داوود محمدی نیز انجام کار تحقیقاتی به‌عنوان مقدمه تغییر شکل سربازی را ضروری دانست و گفت: باید با افزایش آگاهی‌بخشی تأکید شود که نباید به خدمت سربازی تنها از یک بعد نگریسته شود تا برای رفع پدیده‌های اجتماعی بتوان زودتر به نتیجه واحد رسید.
محمدجواد فتحی بر اصلاح رفتار اجتماعی تأکید کرد و گفت: پیچیدگی مسأله سربازی نباید اجازه دهد که قوانین نظام وظیفه عمومی نقض شود، بنابراین برای ایجاد عدالت و برقراری احساس عدالت در جامعه این مسأله از دو بعد باید پیگیری شود که نخست آسیب‌شناسی قوانین و مقررات فعلی در شکل و ماهیت است و دومین بعد، انجام مطالعات آماری و نظری دقیق و مطالعات تطبیقی ضروری است.
بهره‌وری پایین خدمت وظیفه
به اعتقاد دکتر علینقی مشایخی، استاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف بررسی هزینه-فایده بکارگیری یک‌میلیون‌و٤٠٠هزار نیروی جوان در سنی که بیشترین ظرفیت یادگیری را دارند، دارای ابعاد مختلفی است. دوره سربازی برخی هزینه‌های پنهان را به جامعه و جوانان تحمیل می‌کند. هزینه‌های پنهان، آن چیزی است که در حسابداری ثبت نمی‌شود و از هزینه‌های حسابداری متمایزند. آسیب‌های اجتماعی و روانی فرد، هزینه فرصت نیروهای به‌کار رفته (یعنی اگر فرد در نیروهای نظامی مشغول به کار نشود، چه میزان ارزش افزوده تولید خواهد کرد)، بالا رفتن سن ازدواج، خروج نخبگان از کشور، ادامه تحصیل بی‌رویه مشمولان سربازی در دانشگاه‌ها برای عقب انداختن سربازی و مواردی از این قبیل را می‌توان به‌عنوان هزینه‌های پنهان قانون سربازی اجباری برشمرد. از طرف دیگر بهره‌وری نیروی جوان در دوران سربازی بسیار پایین است و اکثر جوانان به‌خصوص گروه تحصیلکرده، از اتلاف وقت‌شان در دوران سربازی شکایت می‌کنند. اکثر نیروهای تحصیلکرده احساس می‌کنند که در دوران سربازی مدت کمی از روز را به کاری مشغول می‌شوند که مناسب توانایی آنها نیست و بقیه روز را به بیکاری یا رفت‌وآمد به محل خدمت سپری می‌کنند. اگر ١٨ماه یا ٢سال وقت جوانان با دوره سربازی اجباری بیهوده تلف نشود و آن دسته از آنها که امکان دارند بتوانند در آن مدت به کار و حرفه‌ای مشغول شوند، یا تحصیل کنند، نتایج آن هم برای اقتصاد جامعه و هم برای خود آن افراد بسیار بیشتر می‌شود.
البته دفاع از مرزهای کشور امر مهم و مقدسی است، ولی برای آن منظور «باید نیروهای مسلح شامل ارتش و سپاه توسط نیروهای حرفه‌ای و تمام‌وقت تقویت شوند. قطعا نیروهای نظامی و تمام‌وقت و حرفه‌ای کار دفاع از کشور را با کیفیت بهتر و بهره‌وری بالاتری انجام می‌دهند. برای آمادگی کشور جهت دفاع از مرزها می‌توان برای همه جوانان طی کردن دوره آموزش نظامی را که معمولا بیش از سه ماه نیست، اجباری کرد. آنگاه در زمانی که مرزهای کشور مورد تهدید قرار گیرد، می‌توان در صورت لزوم با بسیج نیروهای مردمی که دوره آموزشی را نیز دیده‌اند، به دفاع از کشور برخاست. با تغییر قانون سربازی اجباری، تقویت نیروهای مسلح کشور به‌صورت سرباز حرفه‌ای و اجباری‌کردن سه ماه آموزش نظامی برای هر شهروند ایرانی که به سن ١٨ یا ٢٠سال می‌رسد، می‌توان ضمن جلوگیری از هدر رفتن وقت جوانان و تحمیل هزینه‌های پنهان به آنها و جامعه از توان دفاعی خوبی نیز برخوردار بود.
نگاهی به
مشکلات و معضلات خدمت سربازی اجباری
۱- احساس فقر و تنگدستی به علت نبود درآمد کافی
۲- تأخیر افتادن زمان ورود جوانان به بازار کار
۳- تأثیر اقتصادی منفی بر مشمولان و خانواده‌ها
۴- عدم تحلیل هزینه‌های سربازی و بودجه خدمت نظام وظیفه
۵- طولانی بودن غیرمنطقی زمان خدمت در زمان صلح
۶- وجود فرهنگ پارتی‌بازی و برخورد غیربرابر با مشمولان
۷- تفاوت معنادار بین یگان‌ها و محیط‌های بکارگیری سربازان
۸- مشکلات تغذیه و بهداشتی سربازان در پادگان‌ها
۹- انگیزه ضعیف خدمتی برای سربازان و خانواده‌ها
۱۰- پایین بودن منزلت اجتماعی سربازان در جامعه
۱۱- تأخیر در زمان ازدواج و زمینه پیدایش آسیب‌های روانی و اجتماعی
۱۲- گسترش فساد اجتماعی و راهکارهای دروغین معافیت‌گیری
مزایای ارتش حرفه‌ای
١- افزایش کارایی نیروهای مسلح؛ یک گروه کوچک، حرفه‌ای و آموزش‌دیده از تعداد بی‌شمار سربازان وظیفه کم‌آموزش‌دیده کارا‌تر هستند، به‌خصوص آن‌که امروزه شیوه جنگ‌ها تغییر کرده و فزونی نفرات، عامل موثری در برتری نظامی نیست. یک مرد جنگی به از صد هزار.
٢- افزایش تخصص‌گرایی نیروهای مسلح: مدت زمان اندک خدمت سربازی امکان تخصصی‌شدن نیروهای نظامی را به حداقل کاهش می‌دهد اما ارتش حرفه‌ای بر تخصصی و حرفه‌ای‌شدن نیروهای نظامی استوار است.
٣- انگیزه بالا: به علت آن‌که سربازان در ارتش حرفه‌ای داوطلبانه آمده و حقوق کافی دریافت می‌کنند، دارای انگیزه بالایی هستند که با سربازان وظیفه به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.
٤- استفاده از فناوری‌های نوین و پیشرفته: به دلیل آن‌که در سیستم سربازی اجباری، سربازان زیاد و فراوانی در اختیار است، میزان استفاده از فناوری‌های نوین در قیاس با ارتش حرفه‌ای کم و توسعه آن نیز آهنگی کند دارد.
٥- کاهش هزینه‌های اقتصادی: درست است که سربازان وظیفه در مقایسه با سربازان حرفه‌ای حقوق بسیار اندکی دریافت می‌کنند اما با توجه به تعداد بی‌شمارشان و از سوی دیگر هزینه‌های هنگفت صورت گرفته در سازمان وظیفه عمومی و… برای شناسایی، اعزام یا معافیت مشمولان و نهایتا تعقیب فراریان و… هزینه‌های سربازی وظیفه هم کم نیست. حال اگر ضریب کارآمدی این دو را در نظر بگیریم، بی‌تردید هزینه‌های سربازی وظیفه بیشتر خواهد شد.
٦- نداشتن معایب سربازی وظیفه: یک ارتش حرفه‌ای از بسیاری از این معایب سربازی اختیاری مبراست؛ ایجاد دشواری در مسیر ازدواج جوانان (که رهگیری تأثیر آن در کاهش جمعیت، کار دشواری نیست)، صعب کردن و دیر واردشدن جوانان به بازار کار، سپری‌شدن نزدیک به ۲سال عمر جوانان در مسیری مخالف خواست آنان، برخی مشکلات مشاهده‌شده در پادگان‌ها، دوری از خانواده، اضطراب‌ها و ناآرامی‌های روانی و… .
مقايسه وضع نظام وظيفه در ٢٠٠ كشور جهان
کشورهای جهان براساس وضع نظام وظیفه به ٦ دسته تقسیم می‌شوند که ایران در ششمین و آخرین گروه قرار دارد:
الف- كشورهايي كه سربازي اجباري ندارند (١٢٣کشور، ٦١درصد).
ب- کشورهایی که سربازی اجباری یک‌سال یا کمتر دارند (٢٤كشور، ١١درصد).
ج- کشورهایی که صرفا در امور مدنی یا به‌صورت نظامی غیرمسلح سربازي دارند (٧كشور، ٤درصد).
د- کشورهایی که سربازی انتخابی دارند (١٤كشور، ٧درصد).
ه- اسامی کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می‌کنند (١٥ کشور، ٨درصد).
و- کشورهایی که سربازی اجباری ١٨ماه یا بیشتر، غیرانتخابی و همراه با بکارگیری در امور عملیاتی نظامی دارند (١٧كشور، ٩درصد).
الف- كشورهايي كه سربازي اجباري ندارند (١٢٣کشور، ٦١درصد)
١. آرژانتین (در ١٩٩٩حذف شد) ٢. آفریقای جنوبی (از ١٩٩٤ حذف شد) ٣. آنتیگوآ و باربودا ٤. آندورا ٥. اتیوپی (سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است) ٦. اردن (در سال ١٩٩٩ حذف شد اما در سال ٢٠٠٧ یک دوره آموزشی کوتاه که اکثرا مشتمل بر مهارت‌های شغلی است درنظر گرفته شد) ٧.اروگوئه (در زمان صلح اختیاری است و در زمان جنگ دولت در صورت نیاز می‌تواند اجباری سازد) ٨. افغانستان (در ٢٠٠٥ حذف شد) ٩. استرالیا (در ١٩٧٢ لغو شد) ١٠. اسلواکی (از ٢٠٠٦ حذف شد) ١١. اسلوونی (از ٢٠٠٣ حذف شد) ١٢. امارات‌متحده عربی ١٣. انگلستان (از ١٩٦٣ حذف شد) ١٤. ایالات‌متحده آمریکا (از ١٩٨٦ تاکنون کسی به اجبار به سربازی نرفته و کسی هم به‌خاطر عدم‌معرفی خود مجازات نشده است) ١٥.ایسلند ١٦. باربادوس ١٧. باهاما ١٨. بحرین ١٩. برمه (میانمار) ٢٠. برونئی دارالسلام ٢١. بلژیک (به حالت تعلیق درآمده است) ٢٢. بلغارستان (نیروی دریایی و هوایی كاملا حرفه‌ای شده‌اند و نیروی زمینی نیز در سال ٢٠٠٨ حرفه‌ای‌شده و سربازی اجباری لغو شد) ٢٣. بلیز (درصورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبان اجباری می‌شود اما تاکنون اجباری نشده و حتی تعداد داوطلبان سه برابر نیاز است) ٢٤. بنگلادش (سربازی اجباری صرفا در شرایط اضطراری مجاز است ولی تاکنون اجرا نشده) ٢٥. بوتان ٢٦. بوتساوانا ٢٧. بوسنی و هرزگوین (از اول ژانویه ٢٠٠٦ حذف شد) ٢٨. بولیوی (در صورت به حد نصاب نرسیدن داوطلبان اجباری می‌شود) ٢٩.پاکستان ٣٠. پالائو ٣١. پاناما ٣٢. پرتغال (از ٢٠٠٤ حذف شد) ٣٣. پرو ٣٤. تانزانیا ٣٥. ترینیاد و توباگو ٣٦. تونگو ٣٧.تووالو ٣٨. تیمور شرقی ٣٩.جامائیکا (سربازی اجباری تنها با اجازه والدین ممکن است) ٤٠. جزایر سلیمان ٤١. جزایر مارشال ٤٢.جمهوری کنگو (کنگو برازاویل) ٤٣. جمهوری دموکراتیک کنگو(زئیر) ٤٤. جیبوتی ٤٥.چک (لغو آن از ٢٠٠٤ آغاز و در ٢٠٠٧ کاملا لغوشد) ٤٦.دومینیكا (عضو كشورهای مشترك‌المنافع) ٤٧. سنت مارتن ٤٨. روآندا ٤٩. رومانی (از ٢٠٠٦ حذف شد و سربازان قراردادی ٥ساله جایگزین سربازان اجباری شدند) ٥٠. زامبیا ٥١. ژاپن ٥٢.ساموآ ٥٣. سن مورینو ٥٤. سوآزیلند (پادشاهی) ٥٥. سیشیل ٥٦. سیرالئون ٥٧.سریلانکا ٥٨. سورینام ٥٩. سنت کیتس و نویس ٦٠. شیلی (دولت این حق را برای خود محفوظ داشته که در موقع ضرورت سرباز اجباری به کار بگیرد) ٦١. عراق ٦٢. عربستان‌سعودی ٦٣. عمان ٦٤. غنا ٦٥.فدراتیو میکرونزی ٦٦.فرانسه (از ١٩٩٦ حذف شد) ٦٧. فیجی ٦٨. قطر ٦٩. کاستاریکا (از ١٩٤٨ حذف شده است) ٧٠. کامرون ٧١. کانادا (تاکنون در زمان صلح سربازی اجباری نداشته است) ٧٢.کریباتی(کریباس) ٧٣. کنیا ٧٤. گامبیا ٧٥. گرنادا ٧٦. گویان ٧٧. لسوتو (پادشاهی) ٧٨. لبنان ٧٩. لتونی (از ٢٠٠٧ حذف شد) ٨٠. لوکزامبورگ (از ١٩٦٧ حذف شده است) ٨١.لیبریا(جمهوری) ٨٢. لیختنشتاین ٨٣. مالاوی ٨٤. مالت ٨٥. مالدیو ٨٦.ماداگاسکار ٨٧. مجارستان(در ٢٠٠٤ حذف شد) ٨٨. مراکش (از ٢٠٠٦ حذف شد) ٨٩. مقدونیه (از ٢٠٠٦ حذف شد) ٩٠. موریس ٩١. موناکو ٩٢.مونتنگرو (از ٢٠٠٦ حذف شد) ٩٣. نائورو ٩٤.نامیبیا (جمهوری) ٩٥. نپال ٩٦. نیجریه ٩٧. نیکاراگوئه ٩٨. نیوزیلند (از ١٩٧٢ حذف شد.) ٩٩. واتیکان ١٠٠. هائیتی ١٠١. هلند (به‌طور رسمی سربازی اجباری را لغو نکرده ولی از سال ١٩٩٦ به بعد از سرباز استفاده نکرده و ارتش کاملا حرفه‌ای دارد) ١٠٢. هلند آنتلیس ١٠٣. هند (هیچ‌گاه سربازی اجباری نداشته حتی در زمان استعمار انگلیس) ١٠٤. هندوراس ١٠٥. هنگ‌کنگ ١٠٦. یمن (از ٢٠٠١ حذف شد) ١٠٧. وانوآتو ١٠٨. کوراکائو ١٠٩- ایتالیا (در ٢٠٠٥ حذف شد) ١١٠. آلبانی (حذف سربازی و حرفه‌ای شدن ارتش آغاز شده و تا سال ٢٠١٠ کاملا حرفه‌ای می‌شود) ١١١.پاپوآ گینه‌نو (سربازی داوطلبانه نیز به رضایت والدین نیاز دارد) ١١٢. اوگاندا ١١٣. ایرلند (دوره سربازی اجباری حذف شده ولی دوره ذخیره هنوز ملغی نشده است) ١١٤. بروندی ١١٥.کویت (بر اساس قانون امکان سربازگیری اجباری وجود دارد ولی از سال ٢٠٠١ به حالت تعلیق درآمده است) ١١٦. کومور (مجمع الجزایر قمر) ١١٧. سوئد (در جولای ٢٠١٠ لغو شد. دولت در موارد اضطراری می‌تواند مجددا سربازگیری را اجباری کند) ١١٨.بورکینافاسو ١١٩. لهستان (از ژانویه ٢٠١١ لغو خواهد شد) ١٢٠. لیتوانی (از سپتامبر ٢٠٠٨ لغو شد) ١٢١. کرواسی (از ٢٠٠٨ حذف شد) ١٢٢- صربستان (از ژانویه ٢٠١١ حذف خواهد شد) ١٢٣. آلمان (از سال ٢٠١١ حذف خواهد شد).
ب – کشورهایی که سربازی اجباری یک‌سال یا کمتر دارند (٢٤كشور، ١١درصد)
١. فنلاند (خدمت در امور نظامی مسلحانه ٦ماه، نظامی غیرمسلحانه ١١ ماه و غیرنظامی ١٢ماه) ٢. اتریش (از ابتدای ٢٠٠٧ از ٨ماه به ٦ماه كاهش یافت) ٣. جمهوری‌آذربایجان (برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ١٢ ماه و سایرین ١٨ماه) ٤. برزیل (بسته به محل خدمت ١٢-٩ماه) ٥. بولیوی (١٢ماه) ٦. دانمارک (بسته به محل خدمت ١٢-٤ ماه و صرفا در امور مدنی یا به‌صورت نظامی غیرمسلح) ٧. اکوادور (سربازی انتخابی است) ٨. السالوادور (١١-٨ ماه، سربازی انتخابی است) ٩. استونی (بسته به محل خدمت ١١-٨ ماه و صرفا در امور مدنی یا به‌صورت نظامی غیرمسلح در سال ٢٠١١ نیز سربازی اجباری لغو می‌شود) ١٠.اوکراین (بسته به نوع خدمت ١٨-١٢ماه، در ٢ یا ٣سال آینده ارتش كاملا حرفه‌ای شده و سربازی اجباری ملغی می‌شود) ١١.تونس (١٢ماه) ١٢. ازبکستان (١٢ماه) ١٣. قرقیزستان (١٢ماه، به‌دنبال شکست سربازان وظیفه از یک گروه کوچک شورشی مرزی، تصمیم به حرفه‌ای‌کردن ارتش گرفته است. از ابتدای سال ٢٠٠٩ خرید خدمت قانونی شد که براساس آن هزینه پرداخت‌شده کسانی که خدمت را می‌خرند، به افراد به‌خدمت‌رفته پرداخت می‌شود) ١٤.یونان (١٢ ماه و در آینده به ٦ماه كاهش می‌یابد) ١٥. گوآتمالا (بسته به نوع و محل خدمت ٢٤-١٢ ماه) ١٦. مکزیک (١٢ماه، سربازی انتخابی، نیروهای هوایی و دریایی كاملا حرفه‌ای شده‌اند) ١٧.مولداوی (١٢ماه) ١٨.مغولستان (١٢ماه) ١٩.نروژ (١٢ماه و صرفا در امور مدنی یا به‌صورت نظامی غیرمسلح) ٢٠.پارائوگه (بسته به محل خدمت ٢٤-١٢ماه، استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری) ٢١.روسیه (ترکیب اجباری و داوطلبانه به کار گرفته شده است. از ابتدای سال ٢٠٠٨، ١٢ماه شد و برای متاهلان دارای فرزند، معلمان و پزشكان روستایی نیز حذف شد) ٢٢.سوییس (٢٦٠روز) ٢٣.تایوان (١٢ماه، امكان انتخاب برای مشمولان وجود دارد، هر‌سال ١٠درصد از تعداد سربازان اجباری حذف می‌شود تا به مرور سربازی اجباری ملغی شود) ٢٤. تركیه (١٢ ماه برای امور نظامی و ١٥ ماه برای امور مدنی).
ج- کشورهایی که صرفا در امور مدنی یا به‌صورت نظامی غیرمسلح سربازي دارند (٧ كشور، ٤درصد)
١.آنگولا (٢٤ماه) ٢.الجزایر (١٨ماه: ٦ماه آموزش و ١٢ ماه فعالیت مدنی، ضمنا به‌زودی شرط انجام خدمت سربازی از شرایط استخدام كارمندی در الجزایر حذف می‌شود) ٣.روسیه سفید (بلاروس، ١٨ماه و برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ١٢ماه) ٤.قبرس ٥. سنت لوسیا ٦. سنت وینسنت و گراندین ٧. اسپانیا
پنج کشور دیگر نیز از سربازان به صورت نظامی غیرمسلح استفاده می‌کنند که در بخش قبلی ذکر شد.
این کشورها معتقدند ورود به عملیات نظامی و مسلحانه مستلزم طی‌کردن آموزش‌های ویژه است که در مدت کوتاه سربازی یاددادن این مهارت‌ها مقرون‌به‌صرفه نیست و عدم آموزش آنها نیز موجب افزایش تلفات می‌شود. لذا سربازان را در پست‌هایی که احتمال درگیری مسلحانه یا نظامی زیاد است؛ وارد نمی‌کنند.
د- کشورهایی که سربازی انتخابی دارند (١٤ كشور، ٧درصد)
١.اندونزی (استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) ٢.بنین (از ترکیب سربازان داوطلبانه و اجباری استفاده می‌شود) ٣.تایلند (به صورت تصادفی به تعداد مورد نیاز سرباز استخدام می‌شود) ٤.توگو (استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری) ٥.جمهوری آفریقای مرکزی(استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری.) ٦.چاد ٧. چین(تمام افسران، سربازان داوطلب هستند) ٨.مالزی (مشمولان براساس قرعه انتخاب می‌شوند) ٩.سنگال (استفاده از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری) ١٠. نیجر ١١.كيپ ورد ١٢.گینه بیسائو (نیروی هوایی حرفه‌ای و داوطلبانه شده است) ١٣. گینه استوایی (اکوئیتوریال) ١٤. موزامبیک
سربازان در این کشورها از این حق برخوردارند که برخی از موارد مربوط به سربازی مانند مکان و محل خدمت یا نوع خدمت (هوایی، دریایی و زمینی) را خودشان انتخاب کنند.
ه- اسامی کشورهایی که از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می‌کنند (١٥ کشور، ٨درصد)
١. برمودا (بخش عمده‌ای از نیروهای ارتش، حرفه‌ای بوده و تنها بخش اندکی به صورت اجباری تأمین می‌شود) ٢. رژیم اشغالگر قدس (اسراییل، سربازی برای یهودیان و دروزی‌ها اجباری و برای مسیحیان و مسلمانان داوطلبانه است) ٣. ساحل عاج ٤. سنگاپور ٥. سودان ٦. فیلیپین ٧.کره‌جنوبی ٨. کلمبیا ٩. گرجستان ١٠.گابون ١١. مالی ١٢. موریتانی (نیروی هوایی و دریایی کاملا حرفه‌ای شده‌اند و از سرباز اجباری تنها در نیروی زمینی استفاده می‌شود) ١٣. گینه ١٤. ونزوئلا ١٥. دومينيكن (جمهوري).
از آن‌جایی که تحقق ارتش حرفه‌ای به‌صورت ناگهانی ممکن نیست؛ از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. یکی از روش‌ها این است که سربازی داوطلبانه را همزمان با اجباری آغاز می‌کنند و با افزایش سربازان داوطلب به مرور سربازی اجباری حذف می‌شود. در ایران استفاده از سرباز پیمانی و داوطلب نیز وجود دارد ولی به‌قدری میزان سربازان داوطلب نسبت به اجباری کم است که نمی‌توان ایران را در زمره این کشورها قرار داد.
و- کشورهایی که سربازی اجباری بیش از یک سال، غیرانتخابی و همراه با بکارگیری در امور عملیاتی نظامی دارند (١٧ كشور، ٩درصد)
١.ارمنستان ٢. اریتره (١٦ماه) ٣. ویتنام(١٨ماه) ٤. تاجیکستان ٥. ترکمنستان ٦. زیمباوه ٧. سائوتام و پرینسیپ ٨. سوریه (٢١ماه) ٩. سومالی (از سال ٢٠٠٥ از سوی سازمان ملل به‌عنوان نقض‌کننده حقوق کودکان و به کارگیرنده آنان در سربازی معرفی شده است) ١٠. کامبوج (١٨ماه) ١١. قزاقستان ١٢.کره‌شمالی ١٣.کوبا ١٤.لائوس (١٨ماه) ١٥. لیبی(١٨ماه) ١٦. مصر ١٧.ایران(١٨ ماه)
نام کشور ایران در ششمین گروه و آخرین گروه قرار گرفته است که نشان می‌دهد با وجود برخی بهبودها که صورت پذیرفته هنوز تا وضع مطلوب فاصله دارد.
گرجستان خدمت سربازی اجباری را لغو کرد
زمانی که این مطلب برای حروفچینی ارسال می‌شد، آخرین خبر خروجی ایرنا این بود: براساس فرمان «تیناتین خیداشلی» وزیر دفاع گرجستان، خدمت سربازی اجباری در این کشور لغو شد. به گزارش پایگاه خبری آپسنی گرجستان، خانم خیداشلی در نشست خبری با حضور نمایندگان رسانه‌های محلی و خارجی با اعلام این مطلب گفت: یکی از وعده‌های من در ابتدای تصدی پست وزیر دفاع، لغو خدمت سربازی اجباری بود.
وی خدمت نظامی در ارتش گرجستان را کاری شایسته عنوان کرد و با تأکید بر این‌که همه باید علاقه برای خدمت سربازی داشته باشند، افزود: کسانی که مایل به انجام خدمت وظیفه نظامی نباشند، آنها را مجبور به گذراندن این دوره نخواهیم کرد.
خدمت نظامی در ارتش گرجستان تا به‌حال به چهار دسته ازجمله اجباری، قراردادی، پرسنل و رزرو تقسیم شده بود و شهروندان این کشور در سن ١٨ الی ٢٧سال به خدمت سربازی اجباری جلب می‌شدند. مدت خدمت سربازی اجباری در ارتش گرجستان ١٢ ماه بود و مشمولان خدمت نظامی اجباری دو بار در سال در پاییز و بهار برای اجرای وظیفه نظامی در ارتش فراخوانده می‌شدند.