هراز نو: نظردادن درباره موضوعی که با علم و قانون و محاسبات سیاسی و اجتماعی سروکار دارد، کار من و شما نیست. هرکسی نمی‌تواند قاضی شود و حکم صادر کند. اما می‌شود با فرهنگ‌سازی خیلی از اعتقادات و باورها را در ذهن مردم تغییر داد تا در نتیجه تغییرش محاسبات و قانون نیز به‌روز شوند. کاری که ٧٠ نماینده مجلس نهم انجام دادند و پای طرحی را امضا کردند که اگر تصویب شود حکم اعدام از مجازات قاچاقچیان موادمخدر حذف خواهد شد. نمایندگان در این طرح مجازات جایگزین پیشنهاد کرده‌اند و با تصویب آن، مجازات اعدام درخصوص موادمخدر صرفا در قاچاق مسلحانه اعمال خواهد شد. این طرح درحالی است که براساس مصوبه ابلاغی مجمع تشخیص مصلحت نظام در قانون موادمخدر هرکس بیش از پنج کیلوگرم بنگ، چرس، گراس، تریاک، شیره و سوخته تریاک را وارد کشور یا از کشور صادر کند یا تولید یا توزیع یا خرید و فروش این مواد را انجام دهد به اعدام محکوم می‌شود. این طرح اگر چه موافقان و مخالفان زیادی را در دولت دارد و هنوز درقالب همان طرح پیشنهادی از طرف کمیسیون قضائی مجلس مطرح شده است اما تا پیش از تصویب یا رد این طرح تصمیم گرفتم تا دیدگاه مردم را نسبت به این قانون بپرسم. زاویه دید هر شخص نگاه او نسبت به تجربیات و سرگذشتی است که پشت‌سر گذاشته و هیچ‌کس با اتکا به علم و قانون محاسبات حرفی را نزد و مردم تنها دیدگاه‌های خودشان را درباره موضوع گفتند که سال‌هاست نگرانی از اعتیاد خانواده، همسر یا فرزندان‌شان را در گوشه‌ای از ذهن‌شان جای داده‌اند و در پس همه این ذهنیت‌ها کسی را مقصر می‌دانند که شغلش خانمان برانداز است. فردی که موادمخدر را وارد زندگی خیلی‌ها کرده، مخفیانه و قاچاقی.
اعدام نباشه
سوپرمارکتم مواد می‌فروشه
شلوغی خیابان، مردم و خودرو‌هایی که با سرعت از کنار هم عبور می‌کنند تصویر جریان پرشتاب زندگی است. آقای صداقت بازنشسته یکی از ادارات دولتی، دور از هیاهوی اطرافش، روی پله‌های خانه‌ای در همسایگی‌مان نشسته. آن طرف کوچه، بچه‌ها طنابی زرد رنگ کشیده‌اند و توپشان را از بالای طناب به سمت هم پرتاب می‌کنند. صدای کل‌کل بازی بچگانه‌شان با هربار برخورد توپ و طناب در کوچه می‌پیچد و افکار مرد را پاره می‌کند. همان‌طور که چشمانش دویدن بچه‌ها را نگاه می‌کند، اجازه مصاحبه می‌گیرم. واکنش تندی ندارد: «درباره چی هست.»
با مقدمه‌چینی سوالم را درباره اعدام قاچاقچیان و جرایم مرتبط با موادمخدر جا می‌اندازم؛ به من نه، هنوز چشمانش به طناب و توپ و بازی بچه‌ها خیره است: «همون‌هایی که جوون‌های مملکت‌رو بدبخت می‌کنند.»
«بله»
«من می‌گم ریشه بدبختی جوون‌های ما اعتیاده، باعث و بانیش‌ام همون‌هایی هستن که شما درباره مجازاتشون تعلل دارین.»
«بنده کاره‌ای نیستم که بخوام کسی‌رو مجازات کنم. قانون و قاضی تکلیف این جرم‌رو مشخص کرده. اما الان لایحه‌ای در کمیسیون قضائی مجلس بررسی میشه که شاید مجازات‌های دیگه‌ای برای این جرایم، جایگزین اعدام شن. می‌خوام نظر مردم‌رو درباره این موضوع بدونم.»
«خدا لعنتشون کنه، جوون‌های مردم‌رو بدبخت کردن، زندگی خیلی‌ها از هم پاشیده شده، خیلی‌ها به خاطر اعتیاد مردن؛ حالا قراره اونایی که باعث این همه ظلم شدن، راست‌راست آزاد شن؟»ممکنه حبس‌های طولانی‌مدت و بدون عفو یا تبعید جایگزین اعدام شه، مطمئنا قرار نیست آزادی، جایگزین اعدام شه.»
نگاه تندی می‌کند و زیرلب می‌گوید: «اگه از مجازات مرگ نترسن دیگه موادمخدر رو میشه از سوپرمارکت هم خرید.»
هنوز صدای همهمه بچه‌ها می‌آید، توپ هر چند ثانیه یک‌بار در دام طنابی که بچه‌ها به دیوارهای دو طرف کوچه بسته‌اند، می‌افتد و مرد میانسال که حالا چشمانش را به آن دوخته می‌گوید: «همین طناب، برای مجازات‌شان کافیست.»
اعدام از بین بردن معلول است
با دفتر بهمن کشاورز، وکیل و حقوقدان تماس گرفتم تا نه‌تنها به‌عنوان یک صاحب‌نظر بلکه به‌عنوان یک شهروند، نظر شخصی‌اش را درباره طرح حذف اعدام قاچاقچیان موادمخدر بپرسم. او معتقد است که تجربه نشان داده، شدت مجازات در کوتاه‌مدت از وقوع جرم جلوگیری می‌کند اما در طولانی‌مدت اثربخش نخواهد بود زیرا چنین برخوردهایی از بین بردن معلول است، نه علت.
«به نظر شما به‌طورکلی تصویب این طرح، خوب است یا بد؟»
لحن آرام و باطمأنینه‌اش از پشت خط تلفن، قاطعانه است: «اعدام قاچاقچیان و خرده‌پاها تاکنون هیچ خاصیتی نداشته است.»
کشاورز در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «آن‌گونه که شنیده‌ام، دانه‌درشت‌های این کار کسانی هستند که سیگار هم نمی‌کشند اما مافیای‌شان آن‌قدر گسترده است که معمولا توزیع‌کنندگان یا خرده‌پاها دستگیر می‌شوند. با این حال حذف مجازات اعدام درصورتی می‌تواند مفید باشد که با دخالت قوای سه‌گانه زمینه‌های کاهش ورود موادمخدر به کشور و کاهش سوءمصرف مواد را کم یا به‌طور کامل از بین ببریم.»
در میان موافقان و مخالفان این طرح قضاتی مانند عصمت‌الله جابری و عزیز محمدی که به واسطه شغل‌شان پرونده‌های زیادی را در این زمینه بررسی کرده‌اند این طرح را بسیار خوب قلمداد کرده و معتقدند، می‌بایست جلوی ورود و ترانزیت مخدر به کشور را گرفت.
اعدام راه‌حل نیست
باورهای ذهنی مردم این است. قاچاقچی نه‌تنها با واردکردن مواد اعتیاد را در جامعه رواج می‌دهد بلکه برای حمل‌ونقل مواد هم دست به هر کاری می‌زند حتی به قیمت به‌خطر افتادن جان یک‌فرد بی‌گناه. چندی پیش محمدرضا حبیبی، رئیس دادگستری استان یزد درباره طرح حذف مجازات اعدام گفته بود: «با توجه به تجربیات گذشته ثابت شده که هر چقدر کوتاه بیاییم و مجازات‌ها را تعدیل کنیم، آنها جلوتر می‌آیند و پیشروی می‌کنند. به آن دلیل که سود آنها آن‌قدر زیاد بوده که حاضر هستند دست به هرخطری بزنند.»سعید خراط‌ها، آسیب‌شناس اجتماعی که یکی از موافقان حذف طرح اعدام قاچاقچیان است، درباره پدیده قاچاق به «شهروند» می‌گوید: «فلسفه مجازات، جلوگیری از تکرار جرم و متنبه‌شدن مجرم است. اعدام‌هایی که در ارتباط با موادمخدر وجود داشته، اثرات کاهنده‌ای بر تولید، توزیع و مصرف موادمخدر نداشته است. پس نمی‌شود گفت با حذف اعدام قاچاقچیان، یک عده می‌روند دنبال این کار. خب چرا این کار؟! چون اساسا مشکل از جای دیگری است. وقتی بازار قاچاق مواد، کشش و مشتری دارد، ممکن است این اتفاق رخ دهد. به اعتقاد من در کنار اجرای این طرح، جامعه نیز باید اصلاح شود، مرزها باید کنترل بیشتری شوند و فرهنگ اعتیادزده کشور با هدف پیشگیری از مصرف یا کاهش مصرف مواد در تمام کشور اجرایی شود تا در کنار طرح حذف مجازات اعدام نتایج مطلوبی به دست آوریم.»
به اعتقاد برخی از موافقان، طرح حذف مجازات اعدام قاچاقچیان با وجود آن‌که سال‌ها این مجازات وجود داشته اما هرگز موضوع بازدارنده‌ای نبوده است چه‌بسا آمارها نیز از افزایش موادمخدر و اعتیاد خبر می‌دهد. آنها مجازات مرتکبین قاچاق موادمخدر در جلوگیری از قاچاق موادمخدر را کافی نمی‌دانند و معتقدند، قانونگذار می‌بایست اقداماتی را در راستای برهم‌زدن وضع عرضه و تقاضا در حوزه موادمخدر انجام دهد و مجازات‌های سنگین، حبس، تبعید و جریمه‌نقدی بهترین جایگزین اعدام، برای قاچاقچیان موادمخدر است.»
تبعید، بهترین جایگزین
برای اعدام
دغدغه خیلی از مردم، اعتیاد جوان‌های‌شان است. همین مسأله عاملی شده که ورود موادمخدر به کشور را از چشم قاچاقچیان بدانیم و سنگین‌ترین مجازات را برای‌شان بخواهیم. اسماعیل راننده تاکسی زرد رنگ که پشت فرمان خودرواش و درست زیر تابلو توقف ممنوع ایستاده، نگاه متفاوتی به این موضوع دارد و می‌گوید: «اگه این طرح تصویب شه، خیلی از خانواده‌ها که یکی از اعضای‌شان در انتظار مجازات اعدام است، از نگرانی نجات پیدا می‌کنند. اگر مجرمانی که برای نخستین‌بار دست به این کار زدند را عفو کنند، مطمئنا توبه می‌کنند و دیگه سراغ این کار نمی‌رن.»
با دستش امتداد خیابان را نشان می‌دهد: «همین چند‌سال پیش این‌جا پر بود از خرده‌فروش‌های موادمخدر، بعدش طرح گذاشتن و دستگیرشون کردن. حالا چی شده؟! هیچی! این‌جا نیستن؛ رفتن چند خیابون بالاتر و پایین‌تر. منظورم این نیست که نباید دستگیر بشن، منظورم اینه که قانون و سخت‌گیری و کنترل باید لب مرزها خیلی بیشتر شه تا مواد به‌راحتی تو مملکت در دسترس قرار نگیره.»
«اگه مجازاتی جایگزین اعدام قاچاقچی‌ها قرار بگیره، به نظرتون چه مجازاتی بهتره.»
«والا من درست از این چیزها سردرنمیارم. ولی به‌هرحال می‌دونم که زندان‌های ما ظرفیت پذیرش این همه زندانی‌رو نداره و برای همین نمیشه به همه این محکوم‌ها حکم حبس ابد داد. من فکر می‌کنم باید منطقه‌ای به‌عنوان تبعیدگاه برای آنها در نظر گرفته شه.»
مامور راهنمایی و رانندگی به راننده‌تاکسی دستور حرکت می‌دهد. راننده از ترس جریمه‌نشدن جمله‌اش را ناتمام می‌گذارد و به‌سرعت دور می‌شود.
با زندانی‌شدن فرد، خانواده سرپرست خود از دست می‌دهد و این تبعات بسیار سنگینی برای خانواده دارد که از آن جمله می‌توان به توسعه چرخه جرم در خانواده‌ها اشاره کرد.
علی‌اصغر جهانگیری، رئیس سازمان زندان‌ها چندی پیش در نشست شورای معاونان با اشاره به ضرورت ارتقای فرهنگ حمایت از خانواده زندانیان اعلام کرد، بیشترین آمار زندانیان کشور مربوط به جرایم موادمخدر است و اکثر آنها قاچاقچیان یا فروشندگان خرده‌پا هستند.
تله قاچاقچیان برای تازه‌وارد‌ها
این‌بار سوال را از یکی از همکارانم در دادسرا پرسیدم. رضا هم مثل من خبرنگار است و سال‌ها با حوادث و متهمانی که جرایم‌شان به نوعی به موادمخدر هم مربوط بوده است، روبه‌رو شده. او می‌گوید: «اعدام فردی که جرمش قاچاق موادمخدر است، عواقب سنگینی برای خانواده‌اش هم دارد. باید با شبکه‌های موادمخدر برخورد کرد و نباید کسی را که به خاطر چندرغاز پول موادمخدر حمل کرده، اعدام کرد. من در تمام این سال‌ها مجرمانی را در دادسرا دیده‌ام که فروشندگان خرده‌پا هستند و به‌خاطر نداری برای زندگی و کارشان ریسک کرده‌اند. سال‌ها می‌روند زندان و خانواده‌هایشان در راهروهای دادسرا و دادگاه‌ها سرگردان می‌شوند.»
«در این سال‌ها پرونده‌ای‌رو دیدی که طرف بی‌گناه باشه و دستگیر شه؟»
«من همچین پرونده‌ای ندیدم، ولی چند‌سال پیش یک زن جوان برای یک‌میلیون تومان موادرو بلعیده بود تا از یکی از شهرستان‌ها به تهران بیاره. اما در راه مواد در شکمش باز شده بود و وقتی پایش به پایتخت رسید، در بیمارستان جان سپرد. موضوع دردناکی بود، چون وقتی علت مرگش مشخص شد و قاضی دستور تحقیقات داد، مشخص شد سابقه‌دار نیست و تنها برای جورکردن پول جهیزیه‌اش دست به این کار زده.»
واکنش جامعه در فضای مجازی
در همه سایت‌هایی که خبری، مبنی‌بر طرح حذف اعدام قاچاقچیان منتشر شده، کاربران زیادی نظرشان را نوشته و حضور فعالی دارند: «خب این همه اعدام می‌کنند چی تغییر کرده؟ کم‌نشده هیچ، تعداد معتادان بیشتر هم شده، این یعنی قاچاقچی‌ها از اعدام نمی‌ترسن و دارن کارشون‌رو می‌کنن!» صفحه این سایت‌ها و خبرگزاری‌هایی که این اخبار را منتشر کرده‌اند، پر است از واکنش‌های متفاوت مردم. کاربری با آیدی «ناشناس» در جواب به این کامنت گفته: «همین امشب اخبار اعلام کرد که حدود یک‌میلیون و ٣٢٥هزار نفر معتاد دایمی و وابسته به موادمخدر در کشور وجود دارد». از این گروه‌ها و بحث‌ها بین فیس‌بوکی‌ها و اعضای شبکه‌های مجازی کم نیست. گروه‌هایی که بیشتر نسبت به خبرهای بد واکنش نشان می‌دهند تا خبرهای خوب. کاربری با شکلک خنده نوشته: «اعدام نشن، آزادشن بابا.» و آیدی با نام «بزرگوار» نوشته: «خدا خیرتون بده اعدام را حذف‌کنید اونم برای کسی که نخستین‌باره تو دام موادمخدر افتاده از فقر و تنگدستی. نگویید بخشش بد است! بخشش زیباترین و انسانی‌ترین کار دنیاست.» کاربران در تالار‌های گفت‌وگو هنوز نظرات‌شان را تبادل می‌کنند. کاربری با آیدی «خانواده زندانی» آخرین کامنت را گذاشته: «٨سال پیش پدرم و برادرم هردو به جرم حمل تریاک به اعدام محکوم شدن، ٢نفر از یک‌خانواده؛ خیلی سخته.»
به‌ناز مقدسی، شهروند