وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال 1348 و با تصویب قانون حمایت از مولفان و مصنفان به عنوان متولی اصلی کپی رایت یا حقوق مالکیت ادبی و هنری به شمار می رود، در همین راستا و با نزدیک شدن به ایام نمایشگاه کتاب تهران و در آستانه برگزاری ششمین همایش مرتبط با این موضوع گفتگویی با حامد سهرابی معاون دفتر حقوقی و امور مالکیت معنوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته ایم که همکنون پیش روی شماست
هراز نو : ابتدا تقاضا می شود در خصوص کپی رایت توضیح مختصری ارایه کنید؟
سهرابی : کپی رایت یا حقوق مالکیت ادبی، هنری و حقوق مرتبط، گستره دامنه‌داری از انواع آثار نوشتاری، علمی و پژوهشی، هنری، صنایع دستی را شامل می‌شود. در یک سوی این گرایش از علم حقوق کتاب، مقاله و تحقیقات علمی است و در سوی دیگر آن، آثار معماری، موسیقایی، سینمایی، نمایشی، عکاسی، مد و لباس، صنایع دستی، طراحی، نرم‌افزاری، پایگاه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی است. حقوق پدید آورندگان آثار، هنرمندان و مبتکرین و همچنین مسایل مربوط به تولید، تکثیر و فروش و تجاری سازی آثار هنری نیز از مباحث مهم این گرایش است. این گستره وسیع موجب گردیده تا این حوزه در غاطبه نظام‌های حقوقی کشورها و در عرصه بین المللی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مورد توجه قرارگیرد.
هراز نو : با توجه اهمیت یادشده و خاصه در عرصه بین المللی وضعیت کشور ما را قدری بیشتر شرح دهید؟
سهرابی : در این حوزه هم اسناد بین المللی متعددی تصویب و اجرایی شده و هم در حوزه حقوق داخلی ، قوانین و مقررات داخلی کشورها در حال رشد و شکوفایی قرار دارد، با این حال در کشور ما با وجود اینکه ضرورت این ترقی در این گرایش از علم حقوق به شدت احساس می شود اما اکثر قواعد حقوقی مربوط به چند دهه گذشته است. همین امر باعث شده که نظام حقوقی دارای قواعد به روز و با جامعیت لازم که پاسخگوی نیاز جامعه فرهنگی و هنری کشور و نیز تعاملات بین المللی ما باشد در این مورد نباشیم. بر خلاف تصور اولیه در سطح بین المللی نیز آثار تولیدی ادبی و هنری کشور ما خصوصا تولیدات هنری فاخری مثل فرش ، بدلیل همین ضعف مورد سرقت قرار می گیرد و چون عضو کنوانسیون برن یا کپی رایت نیستیم امکان پیگیری حقوقی برای دفاع از حقوق پدیدآورندگان ایرانی را نداریم.
متاسفانه بعضا اخباری نیز از ثبت آثار هنرمندان و پدیدآورندگان ایرانی در کشورهای خارجی می شنویم تا بتوانند از این حمایت و حق مشروع جهت صیانت از حقوق مالکیت فکری خود در سطح فراملی برخوردار گردند.
هراز نو : از اقدامات تقنینی و اصلاحی کشور در این حوزه برای خوانندگان ما توضیح دهید؟
سهرابی: جامعه علمی، پدیدآورندگان و مسئولان امر در کشور ما هم هم از جهت قانون گذاری و ایجاد سازوکارهای لازم تلاش هایی داشته اند اما این موضوع هنوز به سر انجام مطلوب نرسیده است. نکته جالب توجه این است که ما پیوسته عضویت در سازمان تجارت جهانی را طرح می کنیم و به دولت توصیه می کنیم که تمهیدات و فرایندهای لازم را برای عضویت در این سازمان فراهم سازند، در حالی که در شرایط کنونی در داخل جهت عضویت کشور برای الحاق به معاهده برن تردید وجود دارد ، ولی بخش عمده موادی که ما برای الحاق به سازمان تجارت جهانی نیاز پذیرفتن و تصویب آن داریم دقیقا مطابق مواد کنوانسیون برن می باشد ، از این رو و به عبارتی یکی از شرایط عضویت در این سازمان، عضویت در کنوانسیون های ذیربط از جمله معاهدات بین المللی مربوط به کپی رایت خواهد بود.
هراز نو : از لایحه جامع حقوق مالکیت ادبی و هنری بگویید؟
سهرابی: در سال 1390 لایحه مورد اشاره با تلاش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر وزارتخانه ها و سازمان های ذیربط جهت سیر مراحل تصویب تقدیم هیات دولت شد. فرایند های لازم در دولت انجام و در دیماه سال 1393 به مجلس شورای اسلامی ارسال گردیده و در حال حاضر در کمیسیون فرهنگی مجلس در دست بررسی قرار دارد و امیدواریم هرچه زودتر به سرانجام برسد.
هراز نو : از اقدامات وزارتخانه متبوع خود برای ما اطلاعاتی هست بیان نمایید؟
سهرابی: پدید آورندگان آثار ادبی و هنری با وصف فوق با چالش های مختلفی دارند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تمام تلاش خود را در جهت بهبود وضعیت حاضر معمول داشته است، اما این مسئله در کنار همه تلاش ها و اقدامات متولیان امر در کشور به بار خواهد نشست.
رشته حقوق مالکیت فکری امروزه در سطح کارشناسی ارشد در چندین دانشگاه های کشور شکل گرفته است. محققین بسیاری در راستای تکمیل اسناد و مطالعات آکادمیک در این حوزه مشغول قلم فرسایی هستند، مرجع ملی مالکیت فکری و نیز معاونت مالکیت فکری در وزارت دادگستری ایجاد شده است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در راستای تحقق بهتر قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان ، با تاسیس دفتر حقوقی و امور مالکیت معنوی در مجموعه معاونت حقوقی، امور مجلس و استانها و انجام اقدامات بسیار موثر در اصلاح قانون مزبور و ثبت آثار ادبی و هنری گام های موثری برداشته است.
از سال 1388 تاکنون هزاران اثر ادبی در این وزارتخانه به ثبت رسیده و برای خالقان آثار گواهینامه ثبت اثر صادر شده است. امیدواریم در سالجاری شاهد افتتاح رسمی سامانه ثبت آثار باشیم تا از شاهد عدم حضور و تردد متقاضیان ثبت به ادارات کل استانی و ستاد وزارتخانه باشیم.
در سالهای اخیر تقدیر از پایان نامه های دانشجویی و حمایت مادی و معنوی از آنها در موضوعات مرتبط و برگزیده و نیز سفارش مقالات دارای رتبه علمی و پژوهشی در زمینه های کاربردی و پر چالش و چاپ آن در نشریات معتبر نیز از اقدامات علمی وزارت متبوع در این حوزه است.
تا کنون در راستای فرهنگ سازی، گسترش و توسعه این نوع از حقوق پنج همایش ملی حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط در طی سالهای اخیر با حضور اساتید وکارشناسان مختلف برگزار شده است و در سال گذشته برای اولین بار و در سال جاری برای مرتبه دوم بنا به تقاضای سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) شاهد حضور و سخنرانی نمایندگان این سازمان جهانی در این همایش که در آستانه برگزاری ششمین آن می باشیم هستیم.
هراز نو : محوریت همایش امسال که در 13 اردیبهشت در محل همایش های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار می شود چیست؟
جواب: هر ساله به تناسب محدودیت ها، چالش ها و نیازهای این حوزه موضوعاتی محور هماش قرار می گیرد که امسال با توجه به جایگاه فضای مجازی در کشور و قدرت روز افزون آن و نقشی که در انتشار آثار دارد این موضوع در محوریت قرار گرفته است.
*باتشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
امیدواریم شاهد برون دادهای ارزشمندی که ماحصل تلاش همه خدمتگزاران نظام مقدس اسلامی است باشیم.
گفتگو: امیر رضا مدنی ، هـراز نـو