استفاده از شبکه‌های اجتماعی اگرچه در جامعه ما مسری شده است اما میزان تأثیر آن بر خانواده‌های سنتی و مدرن متفاوت است.
تلگرام، وایبر، واتس‌آپ، اینستاگرام و … شبکه‌های اجتماعی هستند که اگر تا به حال در آنها عضو نشده باشید حتماً نامشان برای شما آشناست و الان کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که این فضاها برایش ناآشنا باشد و معمولاً هم افراد بدون هیچ آگاهی قبلی و اینکه طرز استفاده صحیح از این شبکه‌ها را بدانند خیلی راحت و در مدت چند دقیقه در آنها عضو می‌شوند و روز به روز نیز بر تعداد استفاده کنندگان از این شبکه‌ها افزوده می‌شود.
آماری که امسال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از بین جوانان تهرانی بین سنین 18 تا 29 سال اعلام کرده است نشان می‌دهد که 87 درصد از این جوانان حداقل عضو یکی از شبکه‌های اجتماعی هستند و نتایج این نظرسنجی بیانگر این است جوانان، بیشترین تعداد کاربران را تشکیل می‌دهند که در این میان درصد بیشتری از کاربران افراد مجرد و 63 درصدشان مرد هستند.
شبکه‌های اجتماعی در جامعه امروزی تأثیر مستقیمی را بر سبک زندگی و ارتباطات افراد گذاشتند و در واقع جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه شده‌اند و راهی برای برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات میان آنها شدند و با توجه به اینگونه ارتباطات افراد تمایل کمتری به ملاقات‌های حضوری نشان می‌دهند و می‌بینیم که سنت الهی و حسنه صله رحم، روابط گرم و صمیمانه میان افراد در شب نشینی ها و همچنین گپ و گفت‌ها و تعاملات فیزیکی و رو در رو که بین خانواده‌های سنتی خیلی مرسوم بوده در حال محو شدن است.
در این رابطه فاطمه آلیا عضو کمیسیون اجتماعی مجلس معتقد است: وقتی این فن‌آوری‌ها وارد جامعه می‌شوند سرعت پیشرفت آنها مخصوصاً در بین خانواده‌های مدرن و امروزی بسیار سریع است و به‌دلیل اینکه اکثر مردم فرهنگ استفاده از آن را نمی‌دانند بیشتر وقتشان را در این شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و نتیجه‌اش این می‌شود که ارتباطات خانوادگی، صبر و سعه صدر، خویشتن داری به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند و کاهش پیدا می‌کنند و کارکرد عاطفی خانواده که کارکرد بسیار مهمی است و تأثیر آن را ما در نشاط و سلامت جامعه و در فرهنگ کار و تلاش می‌بینیم خنثی و متوقف می‌شود.
حضور نامتعارف در این شبکه‌ها موجب از دست رفتن فرصت حضور در اجتماع می‌شود
وی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر به دلیل اینکه افراد بیشتر انرژی خود را صرف حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند و وقت خود را اینگونه هدر می‌دهند فرصت تأثیرگذاری و حضور اجتماعی خود را از دست می‌دهند البته این در حالی است که برخلاف خانواده‌های امروزی در خانواده‌های سنتی شاهد یک ارتباط نزدیک و تنگاتنگ بین اعضای خانواده هستیم و خانواده‌ها می‌توانند نقش مشاوره را داشته باشند و علاوه بر آن غیر از خانواده‌های اصلی تعریف شده پدر ، مادر و بچه‌ها، ارتباط اقوام و بستگان تحت عنوان صله رحم یک جایگاه بسیار مؤثری را در این خانواده‌ها دارد و همان صله رحم باعث می‌شود که خیلی از دغدغه‌های زندگی مثل استرس، افسردگی و .. کاهش پیدا کند.
آسیب شبکه‌های اجتماعی در خانواده‌های سنتی کمتر است
همچنین ام البنین داوودی مشاور خانواده و مدرس حوزه نیز در این رابطه می‌گوید: تأثیر ورود شبکه‌های اجتماعی به خانواده‌ها با توجه به سنتی یا امروزی بودن خانواده‌ها متفاوت است البته تأثیرات خود را در هر دو نوع خانواده گذاشته اما شدت و حدت دارد، خانواده‌های سنتی با باور، عقاید و فرهنگی که از گذشته برایشان بوده بعنوان یک خرده فرهنگ باقی ماندند و در این خانواده‌ها آسیب‌های ناشی از شبکه‌های اجتماعی را تنها به‌صورت شکاف نسل‌ها بین فرزندان شاهد هستیم بر خلاف خانواده‌های امروزی که شکاف ایجاد شده را در بین والدین و فرزندان می‌بینیم، در واقع خانواده‌های امروزی سبک زندگی خود را به جهت فرهنگی و سنتی دارند ولی متأسفانه به واسطه ورود تهاجم فرهنگی که یکی از آنها شبکه‌های اجتماعی است روزنه‌هایی در جامعه برایشان ایجاد شده است، این خانواده‌ها سعی کردند باورها و عقاید خود را حفظ کنند ولی متأسفانه در یک برزخی بین سنتی و امروزی بودن هستند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر نه تنها از روابط گرم، صمیمی و شب نشینی‌های ما که یکی از آیتم‌های گرم، پررنگ و دلچسب در خانواده‌ها بود خبری نیست بلکه افراد مناسبت‌ها و اعیاد را که از مراسمات مذهبی، فرهنگی و باستانی ما هستند تنها با فرستادن یک پیام به همدیگر تبریک می‌گویند اینها همان فرهنگی است که قبلاً اینقدر وسعت نداشت و الان همه گیر شده و چه بسا خیلی‌ها از این همه گیر شدن خوشحال شدند چون آنها را از قید تکلفات نجات می‌دهند.
شبکه‌های اجتماعی از حیطه سرگرمی و آموزش پا فراتر گذاشته است
این مشاور خانواده در ادامه با تأکید بر اینکه ورود به این شبکه‌ها دیگر از حیطه سرگرمی و دادن اطلاعات گذشته می گوید: متأسفانه شبکه‌های اجتماعی آنقدر دارند در زندگی ما وسعت پیدا می‌کنند که حتی به جای ما تصمیم می‌گیرند نه اینکه فرد انتخابشان کند به طور مثال به کاربر می‌گویند که تو فقط سئوال خود را بپرس ما به تو جواب می‌دهیم که چکار کنی؟ یا در بازی‌ها شاهدیم که در انتخاب نوع اسلحه، مدل آرایش، مدل لباس و … دارند از طریق غیرمستقیم خودشان را به سلیقه‌ی کاربرها نزدیک می‌کنند البته ناگفته نماند ما شبکه‌های خوب و مطمئن هم داریم ولی در سطح کلان خیلی کم است و باید بیشتر روی این مبحث کار کنیم اما در حال حاضر ورود شبکه‌ها در زندگی کاربران نوعی دخالت، تحمیل و همراهی کردن در تصمیم گیری است و اینها از مسائلی است که در دراز مدت بعد از 10 یا 15 سال دیگر نتایج آسیب‌زا و منفی این قضیه را در سطح کلان جامعه خواهیم دید.
در مورد تأثیرات شبکه‌های اجتماعی بر خانواده‌ها نظر عشرت شایق کارشناس امور فرهنگی را نیز جویا شدیم وی در این باره به خبرنگار فارس می‌گوید: برخی از تکنولوژی‌ها یک فن و دانش هستند در حوزه‌های اجتماعی، ارتباطات، اخلاق و غیره، وقتی ما در مورد شبکه اجتماعی صحبت می‌کنیم یک فن‌آوری است که کشورهای غربی آن را ابدا کردند و در واقع به صورت یک کالای فرهنگی وارد کشور ما شده است تا روی فکر، روح، اعتقادات و باورهای جامعه اثر بگذارد که تأثیر خود را هم گذاشته است وهدف اصلی آنها فروپاشی خانواده‌هاست.
شبکه‌های اجتماعی ابزاری برای ایجاد طلاق عاطفی بین زوجین است
وی می‌افزاید: شبکه‌های اجتماعی که در کنار آن یک مکمل سنگینی بنام ماهواره بوده است براحتی در جامعه ما عادی سازی شده است و روی خیلی از ارتباطات اجتماعی ما مثل ارتباط با خویشاوندان و مهر و محبت به هم ورزیدن تأثیر گذاشته است حتی زمانیکه همه دور هم جمع می‌شوند یک دستگاه هوشمند در دستشان هست و در فضاهای مجازی سیر می‌کنند اولاً به خاطر اینکه اینگونه فضاها یک سری جذابیت‌هایی برایشان دارد و همچنین گاهی اوقات به دلیل اینکه برخی افراد در ارتباطات اجتماعی خود ضعف دارند و نمی‌توانند براحتی آنچه را که می‌خواهند در ارتباطات رو در رو بگویند خیلی راحت با خود فکر می‌کنند که کسی در شبکه‌های اجتماعی نظاره‌گرشان نیست پس به راحتی حرف خود را در این فضاها می‌زنند غافل از اینکه بدین ترتیب خیلی راحت پرده دری و عادی سازی روابط می‌شود و متأسفانه بعضی از افعال و حرکت‌های نابخردانه و نامعقول جای خود به حرکت‌های معقول می‌دهند و در نتیجه ارتباطات خانوادگی به گسست و از هم دور شدن اعضای خانواده می‌انجامد و گاهی مواقع در روابط زوجین منجر به جدایی می‌شود البته نمی‌گوییم شبکه‌های اجتماعی عاملی برای طلاق می‌شوند ولی در حد خودشان به عنوان یک ابزاری که در جدایی‌ها نقش فزاینده و سرعت دهنده دارند تأثیر گذار هستند و به موجب استفاده از آنها شیوه‌های ارتباطی و ابراز علاقه در فضای حقیقی ضعیف شده و علاقه‌های طرفین نسبت به هم فروکش می‌کند و در واقع یک طلاق عاطفی بین افراد صورت می‌گیرد و کارکرد خانواده به فضای مجازی داده می‌شود.
استفاده بیش از اندازه از فضاهای مجازی موجب وابستگی مرضی می‌شود
داوودی مشاور خانواده و مدرس حوزه با تصریح به اینکه ورود شبکه‌های اجتماعی برای بهتر شدن زندگی ما بوده می‌گوید: وقتی افراد در این فضاهای غیر واقعی قرار می‌گیرند قدرت فکر کردن و مانور دادنشان کم می‌شود حتی گاهی اوقات سرگرمی‌های افراد نیز در این فضاها ساخته می‌شود و براحتی در اختیارشان قرار می‌گیرد مثل بازی کلش آف کلنز که در زندگی جوان‌ها و خانواده‌های ما آسیب جدی شده است و برای کاربر یک دنیای خیالی را متصور می‌کند که هیچ وقت واقعیت پیدا نمی‌کند و کاربر آنقدر برای آن زحمت می‌کشد که آنرا جزیی از مایملک خود می‌داند و برای او یک وابستگی نسبت به این ابزارها ایجاد می‌شود، یک زمانی ما فقط وابستگی نسبت به مواد مخدر را داشتیم ولی الان وابستگی به فضاهای مجازی هم یک وابستگی مرضی است.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر مواردی را داریم که در بیمارستان‌ها بواسطه همین وابستگی بستری شدند و نمی‌توانند ترک کنند مثلاً افرادی هستند که تا 11شب بیرون از منزل مشغول کار هستند و بعد از آن هم تا 5 صبح وقت خود را در این فضاها می‌گذرانند خب طبیعی است برای کسی که همچین آیتم‌هایی را در زندگی فردی‌اش متصور باشیم مسلم است که چه مسائل جسمی و روحی می‌تواند این فرد را تهدید کند؛ اختلال در خوردن و خوابیدن، نوع کارکرد غدد و …. از مواردی است که به شدت به جسم فرد آسیب می‌زند و همچنین با توجه به نوع، جنس و سن کاربر واکنش‌های روانی اضطراب، استرس، وابستگی، افسردگی، خود ارضایی، پایین آمدن یا کم شدن حافظه را داریم.
آلیا عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز با اشاره به اینکه نمی‌توان گفت چه قشر خاصی از افراد جامعه بیشترین مخاطبان شبکه‌های اجتماعی هستند می‌گوید: از میان کاربران شبکه‌های اجتماعی یک گروهی هستند که از آن استفاده صحیح و علمی می‌کنند یا اینکه شبکه‌های اجتماعی خیلی جاها واقعاً نقش آفرینی می‌کنند و جایگزینی برای گفتمان سازی و ترویج یک سری آداب صحیح هستند اما متأسفانه قشر خاصی هستند که با استفاده منفی از این شبکه‌ها جامعه را گرفتار کرده‌اند به طور مثال همین شایعاتی که افراد براحتی در این فضاها رد و بدل می‌کنند که ناشی از کنجکاوی آنها، بیکاری و استفاده آسان از این شبکه‌ها است البته خیلی مواقع بدون اینکه افراد خودشان بخواهند مطالب یا تبلیغاتی را دریافت می‌کنند و پنجره به پنجره باز می‌شود و به دلیل جاذبه های مجازی که برایشان دارد نمی‌توانند از آن دست بکشند و به دنبال صحت آن نیز نمی‌روند و گاهی خودشان هم منشأ این شایعه‌ها می‌شوند.
استفاده غیر صحیح از شبکه‌های اجتماعی منجر به بروز هنجارها و آسیب‌های اجتماعی می‌شود
وی در ادامه می‌گوید: در کنار نقاط مثبت و امتیازاتی که این شبکه‌ها دارند باید نقاط ضعف و ضرر و زیان‌های آن مدیریت و سامان‌دهی شود یعنی ما نمی‌توانیم این فن‌آوری را از زندگی جامعه امروز حذف کنیم اما متولیان امر و دستگاه‌های رسمی آموزش فرهنگی باید مدیریت کنند و به خانواده‌ها آموزش دهند که برای اوقات فراغت و زندگی خود برنامه داشته باشند تا از این طریق برای رشد فردی، خانوادگی و اجتماعیشان مفید باشد و از همه مهم‌تر تأثیر دین است که اگر آموزش‌های دینی به طور صحیح و توسط کسانیکه نفوذ کلام دارند مطرح شود خانواده‌ها راه درست زندگی خود را پیدا می‌کنند و گرنه تأثیرات منفی این شبکه‌ها در طول زمان تأثیر زیادی بر جامعه و پیشرفت آن می‌گذارند و موجب ایجاد سردی در بین روابط خانواده‌ها می‌شوند و می‌توان گفت ایجاد برخی از هنجارها و آسیب‌های اجتماعی مثل افزایش آمار طلاق‌ها، بالا رفتن سن ازدواج به این موضوع و استفاده غلط از این نوع فن‌آوری‌ها مرتبط است.
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس تصریح می‌کند: قرار بود شبکه ملی اطلاعات را داشته باشیم و این بحث اصلی و مطالبه مجلس بود که تا از این طریق تا حدودی این شبکه‌ها مدیریت شود اما متأسفانه هیچ‌گونه برنامه ریزی و طرح و اندیشه‌ای از طرف دولت و مسئولان امر صورت نگرفته است و امیدواریم که این امر در اولویت و دستور کار مسئولان مخصوصاً متولیانی که در این رابطه بودجه و سرمایه دارند قرار گیرد و به طور جدی پیگیری و نظارت کنند تا به جای فرهنگ غیر صحیح فرهنگ صحیح استفاده و حاکم شود.
شایق کارشناس امور فرهنگی نیز در ادامه به خبرنگار فارس می‌گوید: شبکه‌های اجتماعی اقیانوس بزرگی از فن‌آوری هستند که متأسفانه ما در سطح آن ماندیم ولی اگر بتوانیم عمیق وارد شویم و غواصی کنیم به راحتی می‌توانیم بسیاری از گوهرهای گرانبهای آن را از زیر آب بالا بکشیم ولی بعضی وقت‌ها با ایجاد امواج این اقیانوس کف آلود می‌شود و در این میان برخی‌ها غرق می‌شوند چون متأسفانه ما با فن‌آوری‌ها خوب برخورد نمی‌کنیم و مسئولان فرهنگی ما با علم اینکه یک فن‌آوری در خارج از کشور دارد تولید می‌شود و در حال وارد شدن به کشور است آموزش لازم را به مردم نمی‌دهند و این مسئله دغدغه‌ای را برایشان ایجاد نمی‌کند و معتقدند که مردم خودشان طرز استفاده صحیح از آنها را یاد می‌گیرند.
وی در ادامه می‌گوید: در بحث آموزش و آگاهی از فن‌آوری‌های جدید در سطح جامعه رسانه‌ها می‌توانند بسیار مؤثر باشند چه رسانه‌های مکتوب و چه رسانه‌های شنیداری و دیداری، همچنین وزارت آموزش و پرورش نیز می‌تواند هم در جلسه اولیا و مربیان و هم در کلاس‌های درسی آموزش‌های لازم و مفید را در مورد مسائل روز به خانواده‌ها و دانش آموزان بدهند و آسیب‌های احتمالی آنها را اطلاع رسانی بکنند.
این کارشناس امور فرهنگی با تأکید بر اینکه در این حوزه تولیدات کمی داریم تصریح می‌کند: در حال حاضر کاربران این شبکه‌ها بیشتر از آن برای سرگرمی، بازی و گفت و گو استفاده می‌کنند در صورتیکه ما براحتی می‌توانیم روی بحث آموزشی آن در حوزه‌هایی مثل تاریخ، گرافیک، فیلم، عکس، قطعات ادبی و کلامی تمرکز کنیم و تولیداتی را در این زمینه‌ها داشته باشیم و اینها را ترویج دهیم.
خانواده‌های ما می‌توانند بهترین مدیران شبکه‌های اجتماعی دنیا باشند
شایق می‌افزاید: بیشترین مخاطبان این شبکه‌ها زنان و جوانان با سطح تحصیلی و رده‌های سنی مختلف هستند و می‌بینیم که در هر جایی که فرصتی پیدا کنند حتی در حال خرید کردن نیز در این فضاها سیر می‌کنند البته اصلاً استفاده افراطی و نامتعارف از این ابزارها ربطی به فرهنگ مردم ما ندارد و مردم ما از یک فرهنگ بسیار قوی برخوردارند وقتی که بدانند استفاده از این ابزارها در مواردی برایشان خطر و ضرر دارد و روشنگری بدون جهت دهی انجام شود و بدون اینکه احساس کنند اینجا مسائل سیاسی خاصی است خیلی راحت مسائل را می‌پذیرند خیلی‌ها واقعاً نمی‌دانند که شبکه‌های اجتماعی چیست و نرم افزارها را نمی‌شناسند و این عدم آگاهی آرام آرام در زندگیشان اثر می‌گذارد و وقتی وارد این شبکه‌ها می‌شوند خود را در فضای بازی می‌بینند که همه چیز را آزادانه مشاهده می‌کنند، در این مواقع یا باید اطلاعاتت آنقدر قوی باشد که تحت تأثیر قرار نگیری یا اینکه باید این سلحشوری را داشته باشی که مدیریت بقیه افراد را بر عهده بگیرید هر چقدر روشنگری در این حوزه بیشتر باشد من اطمینان دارم که خانواده‌های ما بهترین مدیران شبکه‌های اجتماعی دنیا برای بهسازی این حوزه‌ها می‌توانند باشند.
شورای عالی فضای مجازی با حرکت لاک پشتی به جایی نمی‌رسد
وی با اشاره به اینکه حکم تشکیل شورای عالی فضای مجازی در سال 1390 با دستور مقام معظم رهبری داده شده است تصریح می‌کند: با توجه به تأکید ایشان بر توجه جدی به اهمیت موضوع ما شاهد حرکت لاک پشتی شورای مذکور هستیم و تنها حرکت انجام گرفته اینست که یک مرکز درست کردند، در حالیکه در ردیف بودجه هم برای آن بودجه‌ای تعیین نکردند و بعد از آن نیز قرار بر تشکیل شبکه ملی اطلاعات بود که از ایجاد آن نیز فعلاً خبری نیست و متأسفانه اصلاً اراده‌ای در این زمینه صورت نمی‌گیرد، ما دانشمندان قوی‌ای داریم که می‌توانند در بهسازی و حفظ منافع ملی تأثیرگذار باشند البته بشرطی که به صورت قطره چکانی بودجه در اختیارشان نگذاریم ما امسال منتظر بودیم که دولت ردیف بودجه خوبی را در این زمینه در نظر بگیرد ولی نه تنها بودجه‌ای تعیین نکردند بلکه به طور کل خیال خودشان را راحت کردند و بودجه را حذف کردند، حال باید منتظر بود و دید که مجلس می‌خواهد چکار کند؟
در رابطه با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، مریم که دختر 24 ساله و دانشجوی کارشناسی ارشد است به خبرنگار فارس می‌گوید: اگر استفاده از هر فن‌آوری جدیدی با دانش و آگاهی قبلی و با طرز استفاده صحیح و مناسب از آن وسیله باشد نه تنها که مضر نیست بلکه در خیلی موارد می‌تواند مفید و عاملی برای رشد فردی، علمی و ارتباطی نیز باشد.
وی در ادامه می‌گوید: من به عنوان یک کاربر شبکه اجتماعی برای اینکه وقت خودم را بیهوده هدر ندهم و به مرور زمان هم دچار وابستگی نشوم با برنامه ریزی تنها زمان خاصی در روز را در این فضاها می‌گذرانم و همیشه سعی خودم را می‌کنم که از این شبکه‌ها بصورت متعارف و متعادل استفاده کنم.
لیلا نیز خانم 41 ساله و مادر دو فرزند پسر 15 و 4 ساله است که در این رابطه می‌گوید: با توجه به اینکه هیچ علاقه‌ای برای عضویت در این شبکه‌ها و ارتباطات در فضاهای غیر واقعی ندارم آگاهی خیلی کمی نسبت به این فضاها دارم و تنها اسم شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام برایم آشناست ولی متأسفانه پسر بزرگم وابستگی زیادی به استفاده از این شبکه‌ها پیدا کرده است و زمانی که در منزل است بیشتر وقت خود را اینگونه هدر می‌دهد و در مقابل رابطه‌ی او با من و پدرش هر روز کمرنگ‌تر می‌شود و خیلی کم حوصله، پرخاشگر و دچار افت تحصیلی نیز شده است و گاهی اوقات جواب سئوالات خیلی معمول من را با عصبانیت می‌دهد و این رفتارهای او بر روی پسر کوچکترم نیز تأثیر گذاشته است و زمانیکه برادرش از تبلت خود استفاده نمی‌کند با توجه به سن کمی هم که دارد ساعت‌ها مشغول بازی می‌شود و این مسئله خیلی موجب نگرانی من شده است.
بنابراین نظرات کارشناسان و کاربران در رابطه با تأثیرات شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد این پدیده اجتماعی نوظهور که خواسته یا ناخواسته به راحتی وارد کشور ما شده است با توجه به اینکه می‌توانست با آموزش و آگاهی از سوی متولیان امر در سطح جامعه نقاط مثبت و مزیت‌هایی را برای افراد داشته باشد و به تبع آن موجب رشد و ترقی جامعه شود بالعکس عاملی برای ایجاد تغییر سبک زندگی ایرانی – اسلامی، فاصله بین اعضای خانواده و نیز برخی آسیب‌ها و هنجارهایی در جامعه شده است به طوریکه نمی‌توان بی اعتنا از کنارش گذشت و از آن چشم پوشید چون می‌تواند در آینده نزدیک موجب ایجاد هنجارها و آسیب‌های جبران ناپذیرتری در سطح کلان جامعه بشوند.
اما سئوال اینجاست که با توجه به اهمیت موضوع و اینکه در حال حاضر این پدیده اجتماعی در تار و پود زندگی‌های مدرن در هم تنیده شده است و در اکثر خانواده‌ها دغدغه‌هایی را به وجود آورده است تا چه اندازه برای مسئولان و متولیان امر دغدغه ایجاد کرده است یا بهتر است بگوئیم آیا اصلاً دغدغه‌ای برایشان ایجاد کرده است یا خیر؟!
گزارش: سمیه شکیبافر