هـراز نـو: فرهنگ مفهومی است که از آن تعاریف متعددی ارائه شده و مجموعه ی پیچیده ای از اعتقادات، رسوم، فنون،سیستم تغذیه و….را در برمی گیرد و شامل تمام مواردی است که فرد بعنوان عضوی از جامعه آن را می پذیرد.
فرهنگ معمولا از گذشته به ارث می رسد و یادگیری آن ناخودآگاه و اکتسابی است. ایجاد وحدت ، یکپارچگی و همبستگی اجتماعی ، انطباق متقابل فرد و محیط ، شکل دهی به شخصیت افراد جامعه ، تمایز جوامع از یکدیگر و شناسایی گذشتگان ، معاصران و آیندگان را می توان از کارکردهای مهم فرهنگ برشمرد.
یکی از فرهنگ های کهن ایرانیان یلداست که بلندترین شب سال را در كنار هم سپري مي كنند.به خانه بزرگ ترها مي روند و از خاطرات گذشته مي گويند و طولاني ترين شب سال را با شادي سپري مي كنند.
یلدا بهانه ای شد تا با مدیر مرکز پژوهش های فرهنگ بومی شهرستان آمل ، حشمت الله ایاز آملی گفت و گویی داشته باشیم.
یلدا، هویت قومی و فرهنگی:
طی یک سنت هزار ساله خانواده های ایرانی با رفتن به خانه بزرگان و خویشان کنار هم می نشینند و با خوردن هندوانه و انار که میوه های سنتی این شب است و با شکستن تخمه شب را به شادی و نشاط می گذرانند.
یلدا یک جشن زمستانه و شب تولد مهر، شب سرخی انار و هندوانه ، شب شور و هیجان آجیل، شب پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها و شب پایان و فراموشی سیاهی و به شب بي سحرشهرت دارد.در حقیقت یلدا نمادی از هویت قومی و فرهنگی و زنجیره ای از آیین ها و سنت هایی است که عشق و لذت هم نشینی با خانواده و خویشاوندان را بازتولید می کند.
تعریف یلدا :
یلدا لغت سریانی و به معنی میلاد است وعده ای آن را با میلاد مسیح مصادف دانسته اند.
براساس فرهنگ کهن ایرانی در شبانگاه واپسین روز آذر (شب یلدا) نبردی میان اهریمن و اهورا مزدا در می گیرد و تا سپیده دم ادامه می یابد.مردمان برای رفع این نحوست در انتظار سپیده دم و شکست اهریمن و طلوع روشنایی به شب زنده داری می پردازند و گردهم جمع می شوند.
برپایه اساطیر کهن در شب یلدا، مهر، ایزد نور در کوه البرز در یک غار از فروغ زائیده شد پس مهربان در غارها و یا جاهای فروافتاده و گود(مهرابه) مهر را نیایش می کردند و او را آگاه به همه اعمال و افکار می دانستند.
تولد مهر در شب یلدا اولین شب شروع زمستان 20-21 دسامبر است و تولد حضرت مسیح در 25 دسامبرو با جشن ظهور میترا (مهر) مطابقت می کند که در میان ادیان و فرهنگ ها وجود دارد.
فرصتی برای دیدار:
آئین ها و سنت های ایرانی در عین سادگی، حاوی مفاهیمي است که می کوشد رشته های عواطف و علایق را در نهاد خانواده و جامعه گسترش دهد و مستحکم کند و برگزاری شب یلدا فرصتی است تا خانواده ها گردهم جمع شوند و طولانی ترین شب سال را با ابراز علاقه و شادی سرکنند گرچه در گذشته فرصت های دورهم جمع شدن و برقراری ارتباط میان اعضای خانواده و فامیل به راحتی مهیا بود اما در عصر حاضر با پیچیده تر شدن زندگی فرصت های باهم بودن به ندرت به دست می آید.
یلدا و تیرماسیزده شو:
یلدا همانند تیرماسیزده شون اهالی مازندران است و 13 نوع میوه تهیه می شود وسرخی انار و هندوانه نماد شور و هیجانی است که میان اعضای خانواده از شوق دیدار یکدیگر وجود دارد و تفعلی به حافظ می زنند(هرچند گرفتن فال حافظ در نقاط مختلف به اشکال دیگر هم برگزار می شود.)
در گذشته رسم بر این بود که در این جشن ها و مراسم ها بزرگان به فقرا هدیه می دادند.
در واقع نوعی حس نوستالژی در میان مردم ما وجود دارد و كه با تعریف گذشته و خاطرات آن ، انرژی مضاعفی می گیرند و با صله رحم نیاز خود را به داشتن روحیه خوب و دلی شاد برآورده می کنند.
فلسفه جشن ها:
مدیر مرکز پژوهش های فرهنگ بومی شهرستان آمل در این باره گفت: در گذشته بنا به دلایلي متعدد از جمله کشورگشایی، حفظ قلمرو و…. مردم اغلب در جنگ بودند.به همین خاطر برای مقابله با دشمن به شادی و رزم آوری روی آوردند.
وی ادامه داد: جشن هایی مانند اردیبهشتگان، خردادگان، تیرگان و……جشن هایی هستند که در اثر برابری روز با ماه فصل مربوطه ایجاد شده اند و نام خود را حفظ کرده اند و در تمام فصول سال وجود دارد.
حشمت اله ایاز افزود: با اجرای چنین مراسم هایی باید فرهنگ خودمان را حفظ کنیم و با وجود چنین فرهنگ هایی از نفوذ دشمن کاسته می شود و نباید کاری کنیم تا این فرهنگ ها به فراموشی سپرده شود و بنده برای حفظ چنین فرهنگ هایی 18 سال است که به طور دقیق به برگزاری این آئین ها می پردازم.
استاد اياز در انتها شعري زيبا در وصف يلدا را تقديم به فرهنگ دوستان مازندراني كرد.
چه شبي خجسه از اين چه خجسته رسم و آئين
شب خاطرات يلدا شب نشيني شاد و شيرين
شب واپسين پائيز شب اول دي آذين
شب انتظار تا صبح شده همنشين پروين
شب چيره گشتن نور به سياهي و غم و كين
شب كرنش غزلها شب فال هاي خوش بين
به كهن شب بزرگان شب ماجراي ديرين
شب ميوه ها و آجيل شب سفره هاي رنگين
شب بذل مهر و گرما چو به سرماي يخ آجين
بنشيني به نظاره كه چه دارد شب در آستين
بنگر به شعر حافظ شب واژه هاي گل چين
شب هفت هزاره جان چونظر كرده پيشين
صفحه اي ز دفتر عشق چو قلم ز برگ زرين
بنشين اياز به بزمي با ستاره هاي دست چين
گزارش: ندا ناییجی – هـراز نـو