رئیس پژوهشکده سرطان جهاد دانشگاهی گفت: یکی از عوامل گسترش سرطان آلودگی هواست که هیچ دستگاهی حاضر نیست مسئولیت آن را بپذیرد و متولی ندارد. سرطان سالانه بیش از ۷۰۰ میلیون دلار به کشور خسارت می‌زند و بیمه‌ها نیز در مورد این گسترش روزافزون سکوت کرده و همکاری نمی‌کنند.
در بخش دوم این گفت‌وگو که در ادامه می‌آید از گزارش ثبت سرطان در وزارت بهداشت، شیوع و سن ابتلا به سرطان، تأثیر آلودگی هوا،ویژگی سرطانهای توارثی، جهش ژنتیکی موثر بر سرطان و هزینه‌های ناشی از سرطان صحبت شد.
تا چه میزان برنامه‌های سازمان جهانی بهداشت در کنترل سرطان در کشور عملیاتی شده است؟
مجیدزاده: این را باید از وزارت بهداشت پرسید. سازمان جهانی بهداشت در سال 2012 پیشگیری از سرطان و بالا بردن کیفیت زندگی بیماران سرطانی را مورد تاًکید قرار داده است. با کنترل عوامل خطر نزدیک به 40 درصد مرگ ناشی از سرطان قابل پیشگیری خواهد بود و با درمان و تشخیص به موقع یک سوم بار آن کاهش خواهد یافت.
بنابراین در زمان فعلی تدوین برنامه های ملی پیشگیری و کنترل سرطان ها از ضرورت های بهداشتی هر جامعه و مؤثرترین عامل در راستای کاهش بروز و بار بیماری سرطان محسوب می شود.
در سال 88 از تعداد کل 74 هزار و 67 مورد سرطان ثبت شده 41هزار و 169 مورد (55.58درصد) آن مربوط به مردان و 32 هزار و 898 مورد (44.48درصد) مربوط به زنان بوده است. بنابراین نسبت جنسی بروز سرطان در این سال برابر 125 است. یعنی در مقابل هر 100 بیمار زن 125 بیمار مرد وجود داشته است.
این در حالی است که می‌بینیم نظام ثبت سرطان هنوز به خوبی درکشور اجرا نمی‌شود؟
مجیدزاده: نظام ثبت سرطان از درد دل‌های عمده مسئولان بهداشتی کشور است. از چندین سال پیش درگیر این موضوع هستم . این موضوع همچنان نیازمند توجه جدی مسئولان وزارت بهداشت و درمان است.
دلیل آن را چه می‌دانید؟ آیا به دلیل مخفی نگه داشتن آمار ابتلا است؟
مجیدزاده: کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه تفاوت‌های پایه‌ای درخصوص آمار مبتلایان به سرطان دارند این در حالی است که زیرساخت اطلاعاتی در کشور ما رها است و زیرساختی نداریم که بتوانیم اطلاعات را جمع‌آوری کنیم.
گزارش ثبت سرطان وزارت بهداشت
سیمای سرطان از سوی وزارت بهداشت چگونه ترسیم شده است؟
مجیدزاده: سرطان پس از بیماری های قلبی عروقی دومین بیماری شایع در کشورهای توسعه یافته و سومین عامل مرگ در کشورهای کمتر توسعه یافته است. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که 7.6 میلیون نفر(حدود 13درصد از کل مرگها) مرگ ناشی از سرطان در سال2008 ثبت شده است.
همچنین برآورد شده که مرگ های حاصل از سرطان تا سال 2030 به بیش از 13.1 میلیون برسد و این درحالی است که 70درصد از کل مرگ های سرطانی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط اتفاق می افتد.
هم اکنون بسیاری از این گروه مرگ ها قابل جلوگیری هستند، چرا که بیش از 30درصد سرطان ها با زندگی سالم و با ایمن سازی علیه عفونت های عامل سرطان (HBV,HPV) قابل پیشگیری هستند. سایر سرطان ها نیز با تشخیص بهنگام می توانند درمان و مراقبت شوند حتی درد بیمارانی که در مرحله پیشرفته سرطان هستند با مراقبت های طب تسکینی بهبود می یابد.
سرطانهای شایع در کشور
چه نوع سرطان هایی در کشور بیشترین شیوع را دارند؟
مجیدزاده: بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت در سال 88، 7هزار و822 تعداد مورد جدید سرطان پستان در ایران شناسایی شد. سرطان پستان همچنان در بین زنان در رتبه اول قرار دارد و با ASR 28.25بالاتر از موارد گزارش شده سرطان پوست است. پراکندگی استانی آن تقریباً یکسان است و در تمام استان ها بالاتر از سایر موارد سرطانی گزارش شده، قرار دارد. بجز در استان اردبیل که پس از معده و مری و نیز استان کهگیلویه وبویراحمد که بعد از پوست جای دارد.
اوج ابتلای سنی سرطان پستان 55-50 سال است.بر اساس گزارش سال 2008میزان بروز استاندارد شده آن در کشورهای پیشرفته 86.4 و در کشورهای کمتر توسعه یافته 27.3و در جهان 38.9 است. این آمار در آسیا 26.0و در آسیای شرقی 32.7گزارش شده است.
علت افزایش ابتلای جوانان به سرطان
سن ابتلا به سرطان به شدت پایین آمده علت آن را ارثی می‌دانید یا محیطی؟
مجیدزاده: به نظر من بحث دیگری علت آن است ما جمعیت جوانی داریم اگر شیوع تنظیم شده سرطان را با سن جمعیتی به دست آوریم می‌بینیم که جمعیت جوان ما در کشور بالاست و ابتلا به سرطان در جوانان درصدی را تشکیل داده و به دلیل نرخ بالای جوانی، نرخ سرطان هم بیشتر می‌شود البته می‌تواند به دلیل جنبه‌های ژنتیکی هم باشد.
نرخ سرطان سینه در مردان ایرانی از کشورهای دیگر بیشتر است
برای پیشگیری از ابتلا به سرطان ارثی چه اقدامی لازم است؟
مجیدزاده: جوان بودن مبتلایان در بحث‌های ارثی اهمیت دارد ما اکنون آمارهای عجیبی داریم از نرخ مبتلایان مرد در کشور به سرطان سینه که در کشور ما از کشورهای دیگر بیشتر است و این به جنبه‌های ژنی برمی‌گردد. در زمینه سرطانهای توارثی، سرطان قابل پیشگیری است چون این ژن‌ها در اکثر موارد قابل شناسایی‌اند و می‌توان آنها را در بین افراد سالم ارزیابی کرد و هر کسی که ناقل ژن معیوب بود را در کانال پیشگیری انداخت.
البته بیمه‌ها هم باید در این خصوص سرمایه‌گذاری های لازم را انجام دهند چراکه درحال حاضر بیمه ها در زمینه پیشگیری و مشاوره های ژنتیکی به منظور شناساسی عوامل زنتیکی سرطان و پروسه درمان آن هیچگونه حمایتی نمی‌کنند در بحث ژنتیک هزینه‌ها بسیار بالاست و کار غربالگری را فقط می‌توانیم برای افرادی با ریسک خطر بالا هستند انجام دهیم.
ویژگی‌هایی که دانستن آنها به پیشگیری از سرطان کمک می‌کند
ویژگی سرطانهای توارثی چیست؟
مجیدزاده: سرطانهای ارثی به معنی آن است که در خانواده افراد مبتلایی باشند که ویژگی‌های مدنظر برای احتمال بروز سرطان در آنان وجود داشته باشد. هر چند شناسایی این افراد سخت است اما این موضوع با آموزش قابل حل خواهد بود. با دانستن چند معیار مردم می‌توانند برای پیشگیری از ابتلا به سرطان ارثی مراجعه کنند:
1.سن ابتلای زیر 45 سال به سرطان در افراد خانواده درجه 1، 2 و 3
2. ابتلای 2 یا بیش از 2 نفر به یک نوع سرطان یا مجموعه‌ای از سرطانهای در افراد خانواده درجه 1، 2 و 3.
3. ابتلای جنس غیرعادی به یکی از سرطان‌ها مثلاً ابتلای یک مرد به سرطان سینه
4. ابتلای یک نفر به بیش از یک سرطان مانند زنی که به سرطان تخمدان، سینه و تیروئید دچار می‌شود.
5. حضور برخی سرطان‌ها در یک خانواده مانند سرطانهای آندومتر، پستان و تخمدان.
اگر مردم یاد بگیرند که با دیدن این موارد به پزشک مراجعه کنند می‌توان از ابتلای آنها به سرطان جلوگیری کرد بنابراین افراد سالم بالای 18 سال که یکی از این موارد فوق را در خانواده و افراد نزدیک خود دارند؛ در صورت مشاهده می‌توانند به پزشک مشاور ژنتیک مراجعه کنند جالب اینکه با مراجعه یکبار به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم، وضعیت بیمار از نظر ناقل بودن به ژن های خطر ساز مشخص می گردد.
اما برخی از سرطان‌ها علایم بارز ندارند؟
مجیدزاده: به همین دلیل است که می‌گوییم افراد سالم با مشاهده موارد گفته شده به پزشک مراجعه کنند در جنبه آموزشی، رسانه‌ها نقش مهمی دارند و می‌توانند باری را که از سوی سرطان‌ها به کشور تحمیل می‌شود تا حدی کاهش دهند.
آلودگی هوا بی‌تردید از عوامل ایجاد سرطان است
برخی دلیل عمده شیوع سرطان در کشور را به دلیل سموم، آلودگی هوا و … به گردن دولت می‌اندازند، نظر شما چیست؟
مجیدزاده: من نمی‌توانم به صورت جامع نقش دولت را تحلیل کنم اما به عنوان محقق و مسئول پژوهشکده می‌توانم بگویم بخشی از مسائلی که ایجاد شده اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان وزارتخانه‌ای خاص را متولی کرد چون برخی از موضوعات در کشور تک تولی‌گری ندارد و باعث می‌شود توپ از میدان یک مجموعه به مجموعه دیگری انداخته شود. یکی از آنها بحث آلودگی هواست که امروز کسی مسئولیت آن را قبول نمی‌کند و همه هم می‌دانند که امروز آلودگی هوا یکی از مشکلات ما است و بدون انجام مطالعه می‌توانیم بگوییم در زمینه سرطان مشکل‌ساز است.
بنابراین اگر نگاه اصلاحی می‌خواهیم داشته باشیم به جای آنکه به دنبال مقصر باشیم باید سریع‌تر راه‌حل را پیدا کنیم یک مجموعه متمرکز باید از طرف دولت مسئولیت آن را بپذیرد و سایر سازمان‌ها با آن هماهنگ شوند اکنون بی‌قوارگی‌های بسیار جدی در حوزه‌های مرتبط با آلودگی هوا در کشور وجود دارد و فقط مربوط به تهران نمی‌شود و سایر شهرهای بزرگ ما نیز درگیر کرده است.
بحث‌های نظارتی هم یکی از همین معضلات است. ما در حوزه مواد غذایی ضعیف هستیم تمرکز لازم در این زمینه وجود ندارد ممکن است ساز و کار نظارتی وجود نداشته باشد که باید به راه‌اندازی آن فکر کنیم در واقع در محصولات داخلی کشور از فروشنده میوه و سبزی، تولیدکننده و … این بی‌قوارگی را می‌بینیم و بدیهی است که در آن مشکل داریم.
انجام مطالعه ببن سربازان و تأیید بیماری آسم در آنها
آیا آلودگی هوا و سموم بالا تغییرات محسوسی را بر نرخ سرطان گذاشته است؟
مجیدزاده: تاکنون مطالعه جامعی انجام نشده که بگوید این رشد به دلیل آلودگی هواست اما نمونه‌هایی وجود دارد به طور مثال مطالعه ژنتیکی در رابطه با آسم روی سربازان نیروی انتظامی که بر سر چهارراه‌های تهران برای کنترل ترافیک می‌ایستند انجام شده و نشان داد که ژن‌های مرتبط با بیماری آسم در این افراد نسبت به افراد عادی بسیار بیشتر شده است.
تغییرات و جهش ژنی بر سرطان مؤثر است؟
مجیدزاده: 5 تا 15 درصد موارد سرطان ارثی است یعنی ژن دچار جهش می‌شود از پدر و مادر به ارث می‌رسد و هر فردی که ناقل باشد بین 8 تا 10 برابر بیشتر از سایرین احتمال ابتلا به سرطان را دارد پس سرطان بیماری ژنتیکی است و حتی عوامل محیطی و سموم اثرگذار باعث ایجاد جهش ژنتیکی می شوند و این جهش می‌تواند از والدین به ارث برسد یا به دلایل محیطی بروز یابد.
اما آنچه اهمیت دارد در سرطانهای ارثی می‌توانیم فرد سالم ناقل ژن‌های سرطانی را شناسایی کنیم و اقدامات پیشگیری را برای آن انجام دهیم.
مصرف افزودنی‌های خوراکی در کارخانجات بیش از حد استاندارد
بازار مصرف غذاهای ارگانیک بسیار داغ شده آیا تأثیر مثبتی در پیشگیری از سرطان دارد؟
مجیدزاده: بعضی از افزودنی‌ها اگر بی‌قواره مصرف شود آثار منفی دارد و بر اساس آنچه اعلام می‌شود در برخی کارخانجات این افزودنی‌ها با استانداردهای مناسب استفاده نمی‌شود اکنون شرایطی شده که به راحتی نمی‌توانیم به هر چیزی اعتماد کنیم در رسانه‌ها می‌بینیم که آبلیموی تقلبی تولید می‌شود بنابراین انتظار داریم که میوه و سبزی‌های بدون سموم به بازار بیاید و استفاده شود.
هزینه های سرطان
برآورد هزینه سرطان چقدر است؟
مجیدزاده: سرطان یکی از محرک های اصلی اتلاف هزینه های سلامت (مستقیم و غیرمستقیم) است. هزینه های مستقیم سلامت، شامل تمام هزینه های مربوط به تشخیص و درمان بیماری بوده که به صورت ویزیت، دارو، آزمایش یا هزینه های بستری در بیمارستان است و از جیب خود بیمار (out of pocket)، سهم بیمه های درمانی یا کمک های نقدی مراجع حمایتی و اجتماعی تامین می شود.
بخش دیگری را نیز بیماران برای رعایت رژیم های غذایی یا دسترسی به بهبودی و درمان در قالب سفر (درون و برون شهری) از جیب هزینه می کنند.
هزینه های غیرمستقیم شامل از دست رفتن بهره وری و کارایی بر اثر بیماری است مثل غیبت از محل کار به دلیل ناتوانی جسمی و روحی، افت و از دست دادن فرصت های شغلی و درآمد اقتصادی. در سراسر دنیا با از دست رفتن و اتلاف مقدار قابل توجهی از درآمد ملی خود در اثر عواقب منفی ناشی از بیماری های مزمن بر منابع و نیروهای کاری و کاهش در تولید ناخالص داخلی مواجه هستند. کشورهای با درآمد متوسط و کم بیشترین آسیب را از بیماری های غیرواگیر خواهند دید.
این هزینه چقدر است؟
مجیدزاده: بر اساس اعلام برنامه کنترل سرطان وزارت بهداشت در سال 2012 هزینه های درمان سالانه سرطان در کشور بیش از 700 میلیون دلار (هزینه های جراحی بیش از 200 میلیون دلار، هزینه های واردات دارو در سال 1389 بیش از 300 میلیون دلار و هزینه های جانبی 200 میلیون دلار) برآورد شده که بیش از 70 درصد آن را بیماران و مابقی کمتر از 30درصد توسط دولت پرداخت می شود.
میزان اهمیت و تأثیر ابتلا به سرطان در فرد و جامعه به حدی است که شبکه پیچیده ای از معضلات جسمی، روحی و خانوادگی را در ابعاد انسانی و اجتماعی فراهم می آورد و هر بخش خود متضمن هزینه هایی است که علاوه بر ضرورت انجام محاسبه بار یا برآورد آنها با روش های علمی، چالش عظیم تأمین منابع مالی مربوطه را برای مردم و سیاستگذاران در پی دارد.
اگر بخواهید پیشنهاد عملیاتی برای کنترل سرطان بدهید،پیشنهادتان چیست؟
مجیدزاده: با توجه به اهمیت بیماری های غیرواگیر و تأثیر شدیدی که بر ناتوان کردن افراد و همچنین وضعیت اقتصاد کشورها دارد، مجمع جهانی بهداشت برنامه سال 2007 را با عنوان «پیشگیری و کنترل بیمای های غیرواگیر، اجرای استراتژی جهانی» اعلام کرد.این استراتژی یک برنامه عملیاتی کامل برای پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر را نیز به همراه دارد.
در این برنامه،حمایت های مورد نیاز در اجرای موثر و پایش مداوم،برنامه های ملی مبارزه با بیماری های غیرواگیر و مدیریت بیماران در معرض خطر عنوان شده است که شامل موارد زیر است:
*افزایش آگاهی عمومی در مورد بیماری های غیرواگیر در حوزه تقویت و تحکیم سیاست های ملی در جهت.
*برنامه های پیشگیری از بیماری های غیرواگیر،
*ارتقای شاخص ها و انجام مداخلات ویژه برای کاهش ریسک فاکتورهای بیماری‌های غیرواگیر،
* انجام پژوهش های کاربردی در زمینه کنترل و پیشگری از بیماری های غیرواگیر،
* بهبود همکاری و مشارکت در پیشگیری و کنترل بیمای های غیرواگیر،
*برقراری سیستمی جهت پیگیری و ارزیابی پیشرفت های انجام شده در زمینه کنترل و پیشگیری غیرواگیر.
در این راستا سازمان جهانی بهداشت نیز هدف گذاری روشنی برای کشورهای دنیا انجام داد، مبنی بر اینکه بیماری های مزمن باید بین سال های 2005 تا 2015 به میزان 2درصد در هر سال کاهش یابد. دستیابی به این هدف سبب جلوگیری از مرگ 36 میلیون نفر خواهد شد.
هدف کنترل سرطان، کاهش میزان بروز و مرگ و میر و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان و خانواده آنها است.این کار اولاً نیاز به دانش روشن در روند سرطان زایی و عواملی دارد که بر سیر بیماری موثر بوده،ثانیاً درک فاکتورهای اجتماعی، اقتصادی و سازمانی است که مشخص می کند چگونه آن دانش استفاده بهینه داشته باشد.
در واقع استفاده از کلمه کنترل برای سرطان به معنی ایمنی زایی و ریشه کنی آن همچون بیماری های عفونی نیست بلکه به مفهوم تأثیر بر علل و عواقب سرطان است.