کودک که بوديم بازيگوشي مي کرديم و حالاگوشي بازي. در ظاهر دو کلمه جابه جا شده است اما در عمق ماجرا دنيايي از فاصله، تحول، آسيب، بي تفاوتي و…. رقم خورده است که نمي توان با خيال خوش تکرار گذشته، جبران شان کرد. آنچه جامعه شناسان و روانشناسان امروز در مورد آن به اتفاق نظر رسيده اند اين است که عنصر تغييرات اجتماعي به قدري سريع عمل کرده که الفباي زندگي افراد و نگرش و باورهايشان را به همان سرعت تحت تاثير قرار داده است.تکنولوژي هاي ارتباطي مدرن از يکسو به عنوان بخش طبيعي از زندگي انسان ها روي کار آمده است و از منظري ديگر شرايطي را به وجود آورده که امکان پيش بيني و تحليل رفتارها سخت شده و فضايي مبهم به وجود آورده است. زندگي فعلي انسان ها خواسته يا ناخواسته به اين تکنولوژي ها که وايبر يکي از پر تب و تاب ترين هاي آن در حال حاضر است وصل شده است. نحوه استفاده کاربران از اين فضا، هدف آنها، رويکرد و زاويه نگاهشان به اين مقوله موضوعي مهم و قابل مطالعه است که دکتر علي اصغر عباسي اسفجير پس از انجام يک تحقيق ميداني و عضويت در گروه هاي مختلف اين فضا با ما به گفت وگو نشست.
* نخستين فاکتوري که کاربران محيط وايبر به آن مجهز مي شوند چيست؟
فضاي وايبر به گونه اي شکل گرفته است که کاربران آن در ظاهر به اعتماد به نفس دست پيدا مي کنند و در حقيقت به دليل ناشناختگي و گمنامي اين فضا اعتماد به نفس کاذبي به سراغ کاربران مي آيد که هويت و نظام شخصيتي خاصي را براي آن ها به وجود مي آورد. احساس هويتي که از اين طريق به سراغ کاربران مي آيد قدرت عمل کنشگري را در آن ها تقويت مي کند چراکه اين امکان بالقوه برايشان وجود دارد که چراغ خاموش پيش بروند و به عنوان يک کنشگر فعال به چشم بيايند در حالي که راهنماي راست مي زنند ولي به سمت چپ مي پيچند. در واقع فضاي وايبر داراي تکنيک هاي فرار از مسئوليت است.
* با اين حال براي حضور در اين فضا لازم است کاربران چه نکاتي را مد نظر قرار دهند؟
وقتي با تکنيک هاي دنياي مدرن زندگي مي کني بايد به اين نکته واقف بود که چقدر با مسئوليت هاي فضاي آنلاين آشنا هستي. حقوقي که در اين فضا به وجود مي آيد و مسئوليت هاي متعاقب از اين فضا موضوعي است که کاربران بايد با آن آشنايي بيشتري داشته باشند.
براي اينکه اين فضا درک شود ابتدا بايد بسياري از تکنولوژي هاي مدرن را که به مثابه چاقوي دو لبه اي هستند و به رغم مزايايي که دارند، مخرب هستند شناخت تا مصداق وايبر خوب و کاربر بد نباشي.
* ابعاد اصلي محيط وايبر کدامند؟
در فضاي وايبر سه بخش اصلي وجود دارد؛ نخست فضاي تبادل يا ويترين اجتماعي، دوم محتوا و سپس فضاي کنشگر ديجيتال.
فضايي که از آن به عنوان فضاي وايبر ياد مي شود يک فضاي تاريک (کاربران از آن اطلاعي ندارند) و مبهم با درجه پيش بيني پذيري پايين است که در آن افراد با تيپ هاي شخصيتي متفاوتي حضور دارند البته براي بسياري از کاربران اهميتي ندارد که در چه فضايي وارد مي شوند و با چه افرادي ارتباط دارند، از اين رو بهترين راهکاري که مي توان به کاربران توصيه کرد اين است که در گام نخست به آناليز فضا بپردازند. بايد خاطرنشان کرد اين فضا يک فضاي سيال است و همين به مبهم ماندن اين فضا مي افزايد همچنين به گونه اي طراحي شده است که کاربران به خودشان نقش داده اند.
ضلع دوم اين مثلث کاربران هستند که هدف شان از قرار گرفتن در اين فضا، جنسيت و طبقه اجتماعي شان حائز اهميت خواهد بود، البته بررسي ها نشان مي دهد ضمن تعدد طبقه بندي کاربران، معمولاً آن ها بر اساس تعهد مندي يا تعهد مند نبودن دسته بندي مي شوند. برخي از کاربران با اين فضا و مختصات و مولفه هاي آن آشنا هستند و بخوبي مي توانند ايفاي نقش کنند که اين گروه از کاربران در دسته کاربلد ها قرار مي گيرند، اما يکسري از افراد که به صورت غير مستقيم وارد اين فضا شده اند، آگاهي و اطلاعات کمي نسبت به فضا دارند و با آزمون و خطاست که به اين فضا آگاهي پيدا مي کنند و در نهايت به ايفاي نقش مي پردازند.
ويژگي محوري گروه ديگري از کاربران نيز اين است که در اين فضا هويت کسب کنند، هويتي که در دنياي بيرون به آن دست پيدا نمي کنند. اينها به دنبال هويتي براي ابراز وجود هستند که به آن ها «من برتر» ببخشد و به اين واسطه ديگران تاييدشان کنند.
در حالي که اگر کاربران هدفمند و با نيت برنامه ريزي شده وارد اين فضا شوند، مي توانند فضاي مناسبي را تجربه کنند که اگر به فاکتورهاي ابتدايي بحث مجهز شوند بهترين ها براي شان رقم خواهد خورد. در واقع فضا و کاربر با هم لينک شده و فضاي آنلايني به وجود مي آيد که به تعبيري جامعه مدني در فضا شکل مي گيرد که هويت و مبنا دارد و علاوه بر اين منجر به رشد اجتماعي افراد خواهد شد.
ضلع سوم اين مثلث محتوا است. در مصاحبه هاي اکتشافي با بسياري از کاربران اين نتيجه به دست مي آيد که محتواي فضاي وايبر به چند طبقه محتواي خانوادگي، عکس، سياسي، متن هايي با سبک و سياق مختلف و… تقسيم بندي مي شود اما آنچه که در اين خصوص حائز اهميت است اين است که عمده کاربران در راستاي تبادل اطلاعات به مضمون و محتواي آيتم هاي نقل شده (محتواي پنهان ديتاي منتقل شده) کم توجهي مي کنند. برخي از کاربران پس از دريافت يک متن بلافاصله آن را به سايرين ارسال مي کنند بدون اينکه به مضمون آن توجه کرده باشند. در حقيقت بدون آناليز اوليه، متن را در اختيار ساير کاربران قرار مي دهند و جالب است طبق نظر اکثرآنها وجود عيني يک کلمه در متن که به دل شان نشسته کافي است براي اينکه مضمون آن را تاييد کنند، در حالي که غافل از اين هستند اين پيام چه مفهومي در بر داشته است، چه کمکي به رشد شخصيتي آن ها مي کند يا اينکه با ارسال اين متن يک قدم به جلو رفته اند يا به عقب بازگشته اند ؟
* تکليف محتواهايي که جديد نيستند چيست؟
جالب تر اين است که برخي از اين محتواها دائم در حال تکرار است و فردي که آن را ارسال مي کند به فکر اين نيست که متني تکراري را براي سايرين ارسال مي کند يا خير بلکه تنها هدفش اين است که متني را فرستاده باشد. بايد توجه داشت مادامي که اين محتواها آناليز نشده و مورد تحليل و بررسي قرار نمي گيرد کاربران به يک کاتاليزور تبديل مي شوند و اينجاست که بايد گفت پاي هر سه ضلع اين مثلث لنگ است.
* عمده کاربران وايبر چه کساني هستند و آيا اين محيط وجه مثبتي هم دارد؟
آنچه که از طريق بررسي ها به دست آمده اين است که اکثر کاربران فضاي وايبر زنان هستند و متاسفانه به دليل مبهم و پنهان بودن اين فضا افرادي با ديدگاه هاي متفاوت وارد آن مي شوند، اما در صورتي که اقدامات درست به کار گرفته شود ديگر جايي براي نگراني نيست، البته بايد به اين نکته نيز اشاره کرد که قطعاً فضاي وايبر کارکردهاي مثبتي داشته که تا به حال باقي مانده است در غير اين صورت حذف شدن اين فضاي مجازي امري طبيعي مي بود.
* نگراني اصلي ناشي از حضور در اين فضا کدام است؟
بايد توجه داشت ناشناختگي محيط وايبر، اغتشاش و فضايي غبارآلود و بيمارگونه به وجود مي آورد که نخستين آسيب مترتب از اين فضا مورد سوء استفاده مالي، خانوادگي، عاطفي و… و قرباني شدن است چراکه افرادي با افکار سوءاستفاده محور، قابليت اين را دارند که در اين فضا بخوبي مانور دهند و کافي است بر بي اطلاعي بسياري از کاربران سوار شوند تا اين فضا را غبارآلود کنند و اگر صرفاً فضاي ويترين اجتماعي منزلت گراي مصرف گرا باشد بالقوه نگران کننده خواهد بود.
* در چه صورت اين فضا ايمن خواهد بود؟
کاربران را مي توان بر چند اساس آناليز کرد؛ نخست نوع پروفايل آن هاست که از طريق مطالبي که به اشتراک مي گذارند يا رفتارهايي که بروز مي دهند مي توان به شناخت آن ها پي برد. گاهي اوقات اين فضا به رشد توانمندي هاي فرد مي انجامد که حاکي از تاثير مثبت اين فضا بر وي خواهد بود اما گاهي اوقات در اين فضا بيان عواطف به گونه اي انجام مي شود که فرد در دنياي بيرون توان ابراز اين چنيني را نخواهد داشت يا حتي کاربران در اين محيط صورتک هايي ارسال مي کنند که هر کدام از آن ها حاوي پيام هاي پنهان زيادي است.
ممکن است اين فضاي مجازي که مصداق بيروني ندارد افراد را دچار عوارض اجتماعي و رواني کند و اين ناهماهنگي، کاربران را دچار مشکلات جدي کند.
دومين موضوع محتواست که به دليل دانش پايين کاربران در تحليل مضمون مشکلاتي به وجود مي آيد و گاهي باعث مي شود بر اساس تکرار موارد ارسالي، برخي از مضمون ها به خود کاربر باز گردد و آسيب آنجاست که هدف از ارسال يک متن يا ويدئو تامين نمي شود و باز هم به فرد ارسال کننده باز خواهد گشت.
اينکه برخي از کاربران مدام در حال تغيير دادن پرو فايل خود هستند يا اينکه براي ساختن آن وسواس زيادي به خرج مي دهند و هزينه هاي بالايي براي يک عکس چشمگير مي پردازند، موضوعاتي است که نگراني هاي خاص خود را به همراه دارد، از اين رو لازم است با قرار گرفتن در اين فضا مراقب بود تا روابط خانوادگي و دوستانه به اين واسطه مخدوش نشود، ضمن اينکه بايد مسئوليت هاي مدني در فضاي سايبري و وايبر را دانست و تلاش شود سواد ديجيتالي کاربران ارتقا پيدا کند تا افراد موفقيت و تجهيزات بيشتري را از اين فضا دريافت کنند. همه اينها در صورتي محقق مي شود که حد و مرزهاي اين فضا مشخص و نسبت به تحليل درست پيام هاي ارسالي دقت لازم به کار گرفته شود تا مشکلات خانوادگي فراواني که ممکن است از طريق اين محيط به وجود آيد کاهش پيدا کند. اگر اين گونه شود نويد بخش اين خواهد بود که کاربران به سوي حلقه هاي ارتباطي مسئوليت پذير و آگاهانه هدايت شوند و به واسطه سواد ديجيتالي به بهترين نحو ممکن موجبات رشد کاربران فراهم خواهد شد.
روزنامه ايران، شماره 5727 به تاريخ 4/6/93، صفحه 13 (شوك امروز)
باسلام نمدانم چرا هستنذ انکه راه از بیراه تشخیص و خود بی راه روند !ایشان فرموده در فضای وایبرکاربر در ظاهر اعتماد می کند .ولی اگر چنین باشد چرا در باطن هم اعتماد پیدا کرده اند ؟وان رفتارها برایشان الینه شده؟ چون کنکاش انان نه تنها تقویت شده بلکه تبدیل به اعتیاد در ان گزینه نیز گردیده !و وقتی وارد ان فضا گردیده اند نه تنها وایبر خوبی شده اند بلکه تبدیل به کاربر بد هم شده اند!و انانکه در این فرایند کنکاش می کنند فضای تاریکی که شما برایشان در نظر گرفته اید تبدیل به روشنی شده وگرنه تا اتمام قضیه دنباله رو نخواهند شد!ودر جایی فرموده که:پ پایین بودن دانش سبب بوجود امدن مشکل شده چه بسا که افرادی بوده اند با دانش بالا تر ولی خود نیز قربانی شده اند !پس این را ه به دانش کم وزیاد کاری ندارد و این دامی است که هدف بلعیدن همه است .بی خودی این فضا های مجازی فیلتر نمی شوند .