اخطار ایران جواب داد؛ طالبان کوتاه آمد

به گزارش ایسنا، بیش از یک ماه از چالش و تنش آبی میان ایران و افغانستان بر سر حقآبه هیرمند می‌گذرد، در این مدت گفت‌وگوهای زیادی میان مقامات دو کشور انجام شده و بعضا نیز طرفین به صورت رسانه‌ای درخواست‌های خود را مطرح کرده‌اند.

حاکمان فعلی افغانستان با این‌که بارها در اظهارات خود تاکید کردند که پایبند به معاهده هیرمند طبق توافق سال ۱۳۵۱ هستند اما این لفاظی‌ها در ظاهر بود و هیچ‌گاه حاضر به اجرای تعهدات نبودند، گرچه به نظر می‌رسد این مقوله نه فقط مربوط به دوره فعلی حاکمان در افغانستان بوده بلکه در دوره‌های گذشته نیز چنین بوده است.

حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان در سفر به سیستان و بلوچستان با اشاره به سابقه تاریخی و توافقات و معاهدات ایران و افغانستان درباره حقابه هیرمند تاکید کرد: می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.

وی با اشاره به برخی ادعاهای منتشره مبنی بر اینکه سد احداث شده روی هیرمند آب چندانی ندارد یا بخشی از آن رسوبات است، تصریح کرد: باید هر چه سریع‌تر این اجازه به کارشناسان ما داده شود تا این مساله را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما این مطلب را تایید کردند، بسیار خب اشکال ندارد، در نبودن آب ما بحثی نداریم، اما اگر آب وجود دارد، این حق مردم سیستان و بلوچستان باید داده شود و ما به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود.

این درخواست از سوی رئیس‌جمهور با واکنش مقامات طالبان مواجه شد و مدعی شدند که به دلیل کم بودن حجم آب،  آبی نصیب ایران نخواهد شد.

با وجود این‌که اما و اگرها درباره وجود آب در پشت سدها همچنان ادامه داشت، تنش موجود بین دو کشور تشدید شد و مسئولان جمهوری اسلامی ایران تاکید کردند که حاکمان افغانستان باید به تعهدات بین‌المللی پایبند بوده و معاهده هیرمند را اجرا کنند.

در این راستا امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه امارت اسلامی افغانستان نیز بر تعهد تأمین حقابه ایران از هیرمند مطابق توافق‌نامه میان دو کشور تأکید کرد و گفت: دل امارت اسلامی همانند مردم هیرمند، فراه و نیمروز برای سیستان و بلوچستان هم می‌سوزد و درد آنها را درد خود می‌دانیم، اما آبی در سد کمال‌خان وجود ندارد و مسیر سد کجکی هم تا مرز ایران، ۶۰۰ کیلومتر است.

ساخت سد کمال خان به نوعی نقض معاهده هیرمند بود زیرا به گونه‌ای ساخته شده که آب به سمت ایران جاری نمی‌شود و به نوعی یک سد انحرافی استساخت سد کمال خان به نوعی نقض معاهده هیرمند بود زیرا این سد طوری ساخته شده که وقتی پر از آب شود، آب آن به سمت ایران سرازیر نمی‌شود و به سمت شوره زار و گودزره می‌رود. این مساله یکی از عواملی بود که موجب شد آب ناشی از  بارندگی ها به سمت ایران جاری نشود. در واقع سد کمال خان یک سد انحرافی با هدف  منحرف کردن آب است و ادعای مقامات افغانستان به معنی خشکسالی صحیح نیست.

مقامات طالبان مدعی هستند که در سال‌های اخیر درگیر خشکسالی هستند و این مساله اجازه نمی‌دهد که بتوانند حقآبه را تامین کنند، پیش از این و در چنین شرایط فعلی ایران هیچ وقت برای اندازه‌گیری این میزان در سرچشمه در خواست نداشته است،  اما در یکی دو سال اخیر که آب به شدت کم شده ایران درخواست برای اندازه‌گیری  و بازدید از سد را مطرح کرده که به دلایل مختلف طرف افغان با بازدید متخصصان ایرانی موافقت نکرده بود.

محسن روحی صفت، دیپلمات پیشین کشورمان در این باره اظهار داشت که طالبان معتقد است زمینه‌ها و شرایط برای اندازه‌گیری آب در سرچشمه در اثر جنگ تخریب شده و محل آن قابل بازدید نیست. حتی هیاتی از وزارت نیرو سال گذشته به کابل رفت و روند مذاکرات هم مثبت بود اما اجازه بازدید به آنها از  سد کجکی و اندازه‌گیری آب را ندادند.

کارشناسان معتقد هستند که دولت قبل در افغانستان نیز چندان به تعهداتش در قبال ایران در مساله آب پایبند نبود و سعی داشت در ازای فرستادن آب به سمت ایران، از ایران انرژی دریافت کند. در حالی که طبق توافق ۱۳۵۱ بعد از سد کجکی نباید مانعی بر سر راه آب ایجاد شود اما سدهای کوچک و بزرگ زیادی در مسیر رود هیرمند ساخته شده است.

علی رغم این که مساله آب میان ایران و افغانستان، حقوقی و فنی است تا سیاسی و رسانه‌ای، اما این موضوع در افغانستان سیاسی شده و همانند گذشته تحت تاثیر بازیگران بیرونی استمتاسفانه علی رغم این که مساله آب میان ایران و افغانستان، حقوقی و فنی است تا سیاسی و رسانه‌ای، اما این موضوع در افغانستان سیاسی شده و تحت تاثیر بازیگران بیرونی در دولت‌های قبلی بوده و امروز نیز حاکمان جدید به رغم استقلال و بی طرفی همان راه را می‌روند.

بنابراین در شرایطی که وارد فصل تابستان می‌شویم مساله آب جدی است و از این رو باید ایران تلاش کند تا بتواند بدون ایجاد چالش جدید و با سیاست و دیپلماسی ویژه، آب را تامین کند.

حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان اخیرا خبر از موافقت مقامات افغانسان برای بازدید از سد کجکی را اعلام کرد و گفت:  موافقت‌هایی الان صورت گرفته تا متخصصان ما بروند منطقه را ببینند و زمینه ساز شود برای اینکه ان شاءالله این آب رها شود، خواهشم این است که امروز سیستان دچار مشکل است، بنده چند شب قبل با معتمدان زابل، نمایندگان مجلس شورای اسلامی که نماینده آن منطقه هستند دیدار مفصلی داشتیم، بنده و وزیر امور خارجه بود که ما دغدغه‌ها را شنیدیم و هم توضیحاتی که ما دادیم، راهکارهایی که می‌تواند مقوم دیپلماسی باشد، جلسه خیلی خوبی هم بود یعنی به هر حال این نیست که امروز خدای ناکرده دولت جمهوری اسلامی ایران نسبت به این مسئله غافل باشد، ما باید تلاش‌مان را مضاعف کنیم و علاوه بر اینکه وظیفه دارم در افغانستان دنبال این باشم که حقابه در چارچوب معاهده تامین شود، نسبت به آب پایدار در منطقه باید تلاش‌های دیگری هم صورت گیرد که آن بر عهده دستگاه‌های دیگر است که باید کار مکملی انجام شود که نگرانی‌ها برطرف شود، منطقه‌ای که بسیار حاصلخیز است و امروز تبدیل شده به یک تلی از خاک و تغییر اکوسیستم و فاجعه زیست محیطی ایجاد شده که بتواند ان شاءالله تبدیل به یک فضای خرم شود.

وی همچنین اظهار داشت: در چارچوب معاهده، بند پنجم اعلام می‌کند که اگر طرف ایران نسبت به این موضوع نکته داشت که اطلاعاتی که داده می‌شود مثلا ما باید این را بیاییم و بر اساس معاهده بازدید انجام دهیم، در خود معاهده آمده که ایستگاه سنجش آب که بالای سد کجکی است، عمده آبی که وجود دارد در سد کجکی است که فاصله آن تا مرز ایران ۷۸۰ کیلومتر است، در این موضوع هم امروز حکمرانان هیچ بحثی ندارند و در یادداشت رسمی اخیر هم بر این نکته تاکید کردند که یک مشکلی پیش آمده بود برای ایستگاه سنجش آب حل شده و مراحل آزمایشی آن انجام شده، یعنی رسیده به این که می‌توانند اطلاعات دهند، اگر از طرف ایران نکته‌ای وجود دارد کارشناسان ما می‌توانند بروند، روی این مسئله نکته اختلافی وجود ندارد.

ایران باید در مورد دیپلماسی آب به صورت جدی ورود کرده و طرح جامعی را تهیه کند، چرا که موضوع ما در ارتباط با آب در افغانستان فقط هیرمند نیست

با وجود تلاش‌ها و رایزنی‌های مقامات ایران و افغانستان برای حل مساله آب، طبق اخبار منتشر شده به نظر آمریکایی‌ها در صدد هزینه‌ کردن در مورد موضوع آب در افغانستان هستند تا این مساله به چالشی بین ایران و افغانستان تبدیل شود. در حالی که جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد باید در مورد دیپلماسی آب به صورت جدی ورود کرده و طرح جامعی را تهیه کند چرا که موضوع ما در ارتباط با آب در افغانستان فقط هیرمند نیست.

قطعا حاکمان افغانستان به این مساله توجه دارند که جمهوری اسلامی ایران بازیگر موثری در منطقه است و هر گونه تنش برای دولتی که هنوز به رسمیت شناخته نشده و دچار مشکلات داخلی و خارجی هست به ضرر خودش  است، از این جهت با موافقت برای بازدید متخصصان ایرانی از سد کجکی در واقع به نوعی نشان دادند که قصد دارند همکاری کنند تا بتوان به یک راه حل دست یافت.