شاید کمتر کسی بداند سود فیلم 300 بیش از سود یکسال شرکت ایران خودرو بوده است. یا یکی از سریال های شبکه خانگی حدود 40 میلیارد تومان فروخته باشد. و یا کتاب “دا” بیش از 9 میلیارد تومان فروش داشته است. مجموع فروش سه گانه اخراجی ها در سینما و شبکه خانگی بیش از 20 میلیارد تومان بوده است.
گروه فرهنگی مشرق – یکی از مسائل پیشرو در مسیر حمایت از تولید ملی، اولویت گذاری و انتخاب صنایعی است که باید مورد توجه قرار گیرد. یقینا باتوجه به شرایط موجود و فرصتها و تهدیدات آینده لزومی ندارد در همه صنایع خودکفا شده و می توان برخی از نیازهای کشور را از طریق واردات برطرف نمود و منابع محدود مالی، نیروی انسانی، تجهیزاتی و … را در تولید برخی از صنایع استراتژیک و حیاتی بسیج نمود.
هنگامی که صحبت از تولید ملی، ثروت آفرینی ملی، اشتغال زایی، رشد تولید ناخالص ملی و … می شود، متاسفانه نگاه ها اول به سمت صنایعی چون نفت و گاز، پتروشیمی، خودروسازی، فولاد و ذوب آهن، سیمان و … رفته و دیگر صنایع مورد توجه قرار نمی گیرد. در حالی که اگر شاخص های ثروت آفرینی، اشتغال زایی، رشد اقتصادی، حفظ هویت اسلامی و ملی، تقویت نظام جمهوری اسلامی، صدرو پیام انقلاب و … را در نظر بگیریم، صنایع فرهنگی یکی از اولویت ها خواهد بود. صنایعی که مواد اولیه آنها از خلاقیت انسان شکل میگیرد و نه تنها بیشترین درآمد زایی و اشتغال زایی را دارند، بلکه از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و سیاسی نیز بسیار مهم اند.
معمولا حوزه های زیر را جز صنایع فرهنگی یا صنایع خلاق می نامند:
چاپ و نشر، موسیقی، فیلم، تاتر، انیمیشن، بازی های رایانه ای، رسانه، جشنواره، سرگرمی ها، اسباب بازی، تبلیغات، صنایع دستی، گردشگری، لوازم التحریر، مد و طراحی لباس، معماری و دکوراسیون.در این نوشتار برخی از ابعاد مسئله به طور خلاصه بیان می گردد:
1- ثروت آفرینی ملی
آمار فروش برخی از محصولات فرهنگی بسیار جالب است. شاید کمتر کسی بداند سود فیلم 300 بیش از سود یکسال شرکت ایران خودرو بوده است. یا یکی از سریال های شبکه خانگی حدود 40 میلیارد تومان فروخته باشد. و یا کتاب “دا” بیش از 9 میلیارد تومان فروش داشته است. مجموع فروش سه گانه اخراجی ها در سینما و شبکه خانگی بیش از 20 میلیارد تومان بوده است.
انیمیشن داستان اسباب بازی های 3 بیش از 1 میلیارد دلار فروخته باشد. شرکت والت دیزنی، بزرگترین شرکت رسانه ای سرگرمی جهان در سال 2010 بیش از 5/7 میلیارد دلار سود خالص داشته است. بازی پرندگان خشمگین (Angry birds) که نسخه اول آن توسط 4 نفر در مدت 8 ماه و با 157 هزار دلار ساخته شد، تاکنون حدود 3 میلیارد دلار فروش داشته است. در نسخه فضایی آن که به تازگی آمده است، فیلمی نمایش داده می شود که یکی از دانشمندان ناسا از ایستگاه فضایی بین المللی داستان بازی و قوانین فیزیکی حاکم بر بازی را که مطابق فضا می باشد بیان کرده و در انتها پیشنهاد می کند که بچه ها در مدرسه درباره این قوانین فیزیک مطالعه کنند.
به هر حال صنایع فرهنگی یکی از پرسودترین حوزه های اقتصادی است. چرا که با سرمایة کمتر و نیز زمان کمتر بازگشت سرمایه، ثروت بیشتری خلق می کند. توجه دولت، مجلس و سایر نهادها به این صنعت در راستای تولید آثار فاخر ارزشی و ملی، می تواند منجر به ثروت آفرینی ملی شده و مصداق مهمی از جهاد اقتصادی و تولید ملی باشد.
2- اشتغال زایی
در حالی که میزان سرمایه گذاری لازم برای ایجاد یک شغل مستقیم در صنایعی نظیر پتروشیمی، سیمان و حتی خودروسازی، به بیش از صدها میلیون تومان میرسد؛ در صنایع فرهنگی این مبلغ به طور میانگین بین 30 تا 50 میلیون تومان برآورد می شود. هم اکنون در یکی از ناشران آموزشی کشور بیش از 270 نفر به طور مستقیم مشغول به کارند. این رقم غیر از اشتغال زایی غیر مستقیم در 30 چاپخانه ای که با این ناشر کار می کند، نمایندگی آزمون ها در تمام شهرستان ها، فروشگاه های کتاب، توزیع کننده های کتاب، تبلیغات و … می باشد.
از طرفی اشتغال زایی در صنایع فرهنگی بسیار متنوع است. زنجیره صنایع فرهنگی دامنه گسترده ای از خدمات آموزش، مطالعات راهبردی، ایده پردازی و سناریونویسی، تولید، تبلیغات، توزیع و بازاریابی، فروش و .. را در بر می گیرد. از آن جا که کشور با مشکل بیکاری روبروست، صنایع فرهنگی بهترین فرصت برای حل این مشکل می باشد و بنابراین باید از اولویت های برنامه های اشتغال زایی دولت و مجلس باشد. متاسفانه در برنامه های دولت، صنایع فرهنگی جایگاه مناسبی ندارد. چرا وقتی رئیس جمهور، رئیس مجلس و یا وزیری برای افتتاح خط تولید کارخانه ای به شهرستان های دور سفر می کنند، نباید به یک انتشارات، موسسه تولید فیلم، یک شرکت تولید کننده بازی رایانه ای، کارگاه اسباب بازی یا صنایع دستی و … سر بزنند.
3- فرهنگ سازی و صدور انقلاب
در سند استراتژی تجارت جهانی کانادا در سال 2005 آمده است: “ما در صنایع مختلف ترجیح می دهیم عمدتا تولید کننده و صادر کننده باشیم تا وارد کننده محض، اما در صنایع فرهنگی ضرورت دارد که ما وارد کننده نباشیم. وارد کننده و مصرف کننده فرهنگ دیگران بودن به هیچ وجه پذیرفتی نیست.” اخیرا کشور استرالیا نیز واردات محصولات فرهنگی برای کودکان زیر 4 سال را حتی از انگلیس و کانادا ممنوع کرده است.
استرالیا و کانادا از تاریخ و فرهنگ ریشه داری برخوردار نیستند؛ اما این گونه از حریم فرهنگی خود دفاع می کنند. روزانه سه بازی رایانه ای جدید وارد کشور می شود که بسیاری از آن ها مضامین ابتذال اخلاقی و خشونت را ترویج می کنند. تاکنون بیش از 1 میلیارد عروسک باربی به بیش از 150 کشور دنیا صادر شده است. جای تاسف است که ماهانه بیش از 3 میلیارد تومان اسباب بازی تنها به صورت رسمی وارد کشور می شود که البته سه تا چهار برابر بیش از این رقم به طور قاچاق وارد می شود، اسباب بازی هایی که مروج فرهنگ بیگانه بوده و کودکان ما را از هویت ملی خود بیگانه می کنند. در حوزه فیلم سازی، انیمیشن، لوازم التحریر و … نیز وضعیت به همین صورت است. به مرور صنایع فرهنگی سبک زندگی، باورها، ارزشها و هویت ملی و مذهبی مردم را تغییر می دهند.
4- امنیت ملی، غرور و عزت ملی
قبل از اینکه سربازان آمریکایی در سال 2003 مردم عراق را بکشند، جوانان و نوجوانان منطقه در بازی های رایانه ای ساخت آمریکا، به مردم عراق شلیک می کردند. چندی پیش آمریکایی ها بازی میدان نبرد 3 را همزمان با گزارش آمانو درباره فعالیتهای هسته ای ایران منتشر کردند. در این بازی به طور مستقیم به تهران حمله می شود تا مانع از انفجارهای هسته ای در شهرهای اروپایی شود. همان طوری که فیلم های روز استقلال، 2012، آرماگدون، ایکس من، بتمن، چهار شگفت انگیز، اسپایدرمن و … غرور و عزت ملی آمریکا را به نمایش می گذارد، فیلم های 300، قفسه درد، اسکندر، پرسپولیس، کشتی گیر، سنگسار ثریا، فحشا زیر چادر و … فرهنگ و امنیت ملی ما تهدید می کنند. امروزه کشورهای غربی به جای اینکه به کشورهای دیگر سرباز اعزام کنند و قلب مردم را هدف قرار دهند، با فرستادن محصولات فرهنگی مغز مردم را هدف قرار می دهند.
با حمایت از صنایع فرهنگی ملی علاوه بر مقابله با تهاجم فرهنگی استکبار جهانی، می توانیم فرهنگ خود را به خانه های مردم سایر کشورهای جهان از جمله کشورهای اسلامی و حتی غربی صادر کنیم و قلب ها و ذهن های آنان را با فرهنگ غنی اسلامی-ایرانی آشنا کنیم. تاسیس شبکة «آی فیلم» نمونة نسبتا موفقی در این زمینه محسوب می شود. به این ترتیب با توسعة صنایع فرهنگی، نقش ایران در حفظ و اعتلای روند «بیداری اسلامی» نیز افزایش خواهد یافت.
هم اکنون محصولات فرهنگی وارداتی غربی، بر هویت ملی فرزندان و جوانان ما خدشه وارد می کنند؛ در حالی که با تولید آثار فرهنگی فاخر دربارة تاریخ پرافتخار ایران و حماسه هایی که طی هزاران سال علی الخصوص پس از انقلاب آفریده شده است؛ می توانیم غرور و عزت ملی جوانانمان را تقویت کنیم.
*محمد واعظی نژاد، کارشناسی صنایع فرهنگی
