با شیوع ویروس جدید کرونا، خانواده ها بیش از هر زمان دیگری نگران وضعیت جسمی و سلامت کودکان شان شدند و رعایت شیوه نامه های بهداشتی برای پیشگیری از ابتلای خود و فرزندانشان به یکی از دغدغه جدی والدین تبدیل شد. با ادامه دار شدن شیوع کرونا، محدودیت های سفر، تفریح، ارتباطات، فعالیت های فوق برنامه، ورزش و تفریح و حتی ارتباط با اقوام و هم سالان هم به مرور جزئی از زندگی جدید کودکان شد. در این شرایط شروع سال تحصیلی جدید و آموزش غیرحضوری کودکان در منزل به دلیل خطر ابتلا به کرونا، دغدغه دیگری به دغدغه های قبلی والدین و محدودیت های زندگی کودکان اضافه کرد.

در این میان بسیاری از خانواده ها چنان سرگرم مراقبت از فرزندان شان برای پیشگیری از ابتلا به کرونا و همزمان آموزش آنها شده اند که موضوع مهم سلامت روان کودکان در این دوران را به کلی فراموش کرده اند، در حالی که سلامت جسم و روان در ارتباط کامل با همدیگر است و نمی توان آنها را جدا دانست.

به گزارش ایسنا، خانم یزدانی مادر دو دختر ۹ و ۵ ساله است. او امسال نه تنها کودک ۵ ساله اش را به مهدکودک نفرستاده، بلکه ترجیح داده دختر بزرگتر هم به جای مدرسه در خانه آموزش ببیند. این شرایط اما برای او و همسرش آسان نبوده و در بسیاری از مواقع منجر به کلنجار و دعوا و درگیری هایی شده که در نهایت حاصلی جز ناراحتی بچه ها و پشیمانی و عذاب وجدان پدر و مادر نداشته است.

آقای حسینی هم این روزها دردسرهای زیادی با کودک ۸ ساله اش دارد. اگرچه بار اصلی کارهای امیرعلی به عهده مادرش است، اما این پدر در تمام ساعات حضور در منزل باید واسطه قهر و آشتی مادر و کودک بر سر تکالیف درسی و یا مقاومت در برابر اصرارهای کودک برای رفتن به پارک و گردش با وجود وضعیت حاد شیوع کرونا در اصفهان باشد.

وضعیت خانواده نصر اما کمی متفاوت است. آنها ۲ فرزند در سن کودکی و نوجوانی دارند که به گفته والدین بیشتر از نیم ساعت نمی توانند همدیگر را تحمل کنند! پدر و مادر می گویند در تمام این مدت امیدوار به بهتر شدن وضعیت و بازگشایی مدارس بوده اند، اما امسال شرایط به قدری پیچیده و سخت شده که نگرانی روزهای اول شیوع کرونا از ابتلای فرزندانشان را فراموش کرده و به فکر راهی برای رسیدن به آرامش در خانه هستند.

القائات محیط و تاثیر آن بر سلامت روان کودک

دکتر منصور شیری، پزشک و متخصص روان شناسی سلامت و مدیر آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه همه گیری کرونا تمام آحاد جامعه را تحت تاثیر قرار داده و نظم زندگی روزمره همه را به هم زده است، اظهار کرد: با شروع سال تحصیلی جدید این وضعیت برای خانواده ها و به ویژه کودکانی که قبلا عادت داشتند به مهدکودک و یا مدرسه بروند سخت تر شده است و این تغییر رویه که هم اکنون باید تمام ساعات روز را در منزل سپری کنند برای کودکان مشکلاتی به وجود آورده است، چراکه پیش از این کودک عادت داشت ساعاتی از روز را با دوستان، همکلاسی ها و هم سن و سالانش بازی کند و این تعاملات بسیار جالب، هیجان آور و آموزش دهنده بود. از سوی دیگر القائاتی از محیط در مورد خطر این بیماری به کودک داده می شود که مسلما سلامت روان او را تحت تاثیر قرار می دهد.

نگرانی های کودک را بشناسیم

پزشک و متخصص روان شناسی سلامت با بیان اینکه در این شرایط باید چند موضوع را در ارتباط با سلامت روان کودکان مدنظر قرار دهیم، تصریح کرد: در گام نخست باید شناخت نسبت به نگرانی کودک پیدا کنیم و این نگرانی ها را نادیده نگیریم. کودکان فوق العاده گیرنده های قوی نسبت به مسائل و صحبت هایی هستند که پیرامون آنها اتفاق می افتد.

وی با بیان اینکه فرایند انتقال اضطراب از بزرگسالان به کودکان به آسانی انجام می شود، گفت: کودکان انتظار دارند والدین قابل اعتماد باشند و برای قابل اعتماد بودن، باید رفتارها و گفتارهای آنها قابل پیش بینی و صادقانه باشد، بنابراین اگر بناست کودکان به بزرگسالان اعتماد کنند این موضوع باید در گفتار و رفتار آنها نمود پیدا کند.

کودک باید مسئولیت مراقبت از خودش را بپذیرد

شیری با تأکید بر اینکه کودک به هر حال باید مسئولیت مراقبت از خودش را بپذیرد و این مهارت ها را یاد بگیرد، افزود: باید از این رفتار وسواس گونه که تمام جزئیات رفتاری کودک را گوشزد کنیم دست برداریم، بلکه تنها کلیات را بگوییم تا خود کودک به صورت مستقل مسئولیت را قبول کرده و از سلامتی خودش مراقبت کند.

مدیر آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تاکید براینکه در این دوران به خصوص می توانیم یکسری اقدامات برای تقویت سلامت روان کودک انجام دهیم، توضیح داد: رفتارهای والدین باید به گونه ای باشد که کودک در منزل احساس ناراحتی نکند، نه به این معنا که تمام امکانات فراهم باشد و به قول معروف هر آنچه کودک خواست در اختیارش قرار دهیم، بلکه به این معنا که کودک نباید تحت فشار روانی زیاد باشد، به ویژه اکنون که سال تحصیلی شروع شده و بیشتر دانش آموزان از آموزش های غیرحضوری و مجازی استفاده می کنند، نباید استرس بیش از حد به کودک وارد شود و این موضوع به توقع و انتظار ما از کودک بر می گردد.

انتظار از کودک باید متناسب با شرایط باشد

وی با تاکید براینکه انتظار ما از کودک باید متناسب با شرایط باشد، تصریح کرد: پیشرفت تحصیلی کودک در این دوره مسلما به اندازه زمانی نخواهد بود که به مدرسه می رفت و با معلم در ارتباط مستقیم بود، بنابراین باید این توازن را بین انتظارات ما به عنوان والدین، توانمندی کودکان و شرایط موجود برقرار کرد.

شیری یکی از موضوعات موثر در تعامل با کودکان در این شرایط را بازی با کودک عنوان کرد و افزود: هرچقدر زمان بیشتری برای بازی با کودک بگذاریم یا حتی با او کارتن ببینیم، احساس امنیت بیشتری در او به وجود می آید، بنابراین باید زمانی برای فعالیت فیزیکی و تحرک کودک اختصاص دهیم که به سلامت روانی او کمک می کند.

افزایش مهارت تاب آوری خانواده در بحران

این پزشک و متخصص روان شناسی سلامت با اشاره به اینکه سلامت روان انسان ها با بستر زندگی آنها تنیده است و نمی توان این دو را از هم جدا کرد، اظهار کرد: وقتی با بحرانی روبرو می شویم باید مهارت تاب آوری داشته باشیم، یعنی بتوانیم به صورت منعطف با استرسی که به ما تحمیل می شود روبرو شویم. همیشه برای انسان در طول زندگی بحران پیش می آید و این بحران ها ایجاد استرس می کند، اما زمانی می توانیم بگوییم که به خوبی از بحران رد شده ایم که بعد از بحران بتوانیم به احساس کارآمدی، هویت، توانایی تصمیم گیری، هدف گذاری و باور به آینده دست پیدا کنیم.

وی با بیان اینکه تاب آوری بر محیط خانه و خانواده و سلامت روان همه اعضای خانواده به ویژه کودکان تاثیر می گذارد، افزود: باید به کودک کمک کنیم روابط رضایت بخشی با افراد و کودکان دیگر داشته باشد، البته روابط فقط محدود به روابط حضوری نیست و حتی می تواند از طریق فضاهای مجازی باشد تا اگرچه نحوه ارتباط عوض می شود، اما ارتباطات کودک قطع نشود.

 شیری خاطرنشان کرد: با اینکه ارتباطات بیشتر به سلامت روان کودک کمک می کند، اما باید حتما مبتنی بر حفظ سلامت و رعایت شیوه نامه های بهداشتی باشد، در عین حال که روابط کودک با افراد دیگر باید به صورت رضایت بخش باشد و پر تنش نباشد.

مدیر آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تاکید براینکه کودک باید یاد بگیرد تا حد ممکن مستقل باشد و نسبت به زندگی خود احساس مسئولیت داشته باشد، تصریح کرد: ضمن اینکه نباید کودک را از خدمات محروم کنیم، اما نباید بیش از حد خدمات به او بدهیم، بلکه باید تعادلی در ارائه خدمات به کودک داشته باشیم.

حمایت افراطی از کودک ممنوع

وی با بیان اینکه نباید حمایت افراطی از کودک داشته باشیم، توضیح داد: نباید مشکلات کودک را سریع حل کنیم چون این ذهنیت در کودک شکل می گیرد که مشکلاتش باید سریع حل شود، درحالی که حتی اگر نیازی دارد باید مقداری صبر کند تا به مرور یاد بگیرد همه چیز در آن واحد و بلافاصله مهیا نمی شود.

شیری شناخت هیجانات را نیز برای کودک بسیار مهم دانست و افزود: کودک باید بداند این هیجاناتی که دارد خشم، شادی، غم، نگرانی و … است و این موضوع کمک زیادی به او می کند. بعد از آن باید به کودک کمک کنیم در مورد هیجانات خود صحبت کند و این هیجانات را نادیده نگیریم.

پزشک و متخصص روان شناسی سلامت با یادآوری اینکه انسان همیشه بین حس استقلال و وابستگی در نوسان است، توضیح داد: ما نمی توانیم بدون ارتباط با کسی و یا کاملا وابسته به کسی زندگی کنیم، ولی روند طبیعی به این صورت است که کودک بتواند روی پای خودشان بایستد. این کودک باید در آینده همسر خوب، پدر یا مادر خوب و شهروند خوبی باشد، بنابراین اینکه در یک بُعد مثل تحصیل خوب باشد کفایت نمی کند و باید در تمام ابعاد توانمند باشد. در این راستا یکی از شروط اساسی این است که به مرور استقلال کودک بیشتر شود تا وقتی به دوره جوانی رسید بتواند زندگی خود را اداره کند.

کودک سالاری، آسیب شایع در جامعه

وی از کودک سالاری به عنوان یکی از آسیب های شایع در جامعه یاد کرد و گفت: ریشه آن در آسیب هایی است که والدین در دوران کودکی دیده اند و باعث می شود وابستگی زیادی به کودکان خود حتی تا بزرگسالی و بعد از ازدواج داشته باشند. معمولا والدین وابسته به کودک خود را با واژه مهر و عشق فریب می دهند درحالی که این اصلا عشق نیست و عشق در وابستگی به وجود نمی آید.

شیری با بیان اینکه وابستگی بیش از حد پدر و مادر به کودک بیشتر مهر طلبی است تا مهرورزی، خاطرنشان کرد: مهر و محبت نباید با حمایت بیش از حد اشتباه شود و باید از کودکان حمایت منطقی و متعادل داشته باشیم. زندگی مثل گرفتن یک لیوان پر آب است، اگر بیش از حد آن را در دستانمان سست بگیریم می افتد و می شکند، اگر خیلی سفت بگیریم هم ترک می خورد و خرد می شود، پس باید تعادل داشته باشیم.