«نوموفوبیا»، پارازیتی در دنیای مدرن

میترا جلیلی

امروزه تلفن همراه، لپ‌تاپ، تبلت و سایر وسایل مجهز به تکنولوژی‌های برتر، برای کاربران تنها یک وسیله دیجیتال محسوب نمی‌شوند بلکه می‌توان آنها را یک همراه همیشگی هم برای آنها دانست و وقتی اینترنت را هم به این وسایل اضافه کنیم، دیگر برای بسیاری، جدایی از این وسایل، برای چند دقیقه هم امکانپذیر نیست و دوربودن از این وسایل حتی می‌تواند تنش‌زا باشد. اعتیاد به این وسایل دیجیتال بویژه تلفن همراه در سراسر جهان و ترس فزاینده از دست دادن آنها، تا آنجا پیش رفته است که بسیاری از محققان، آن را یک اختلال تلقی می‌کنند و به وابستگی بیش از حد به تلفن همراه و اینترنت، واژه نوموفوبیا(Nomophobia) را اطلاق کرده‌اند؛اختلالی که برخی آن را بیماری روحی می‌دانند و البته گروهی هم موافق این ادعا نیستند.
ترس از جدایی از تکنولوژی
اما نوموفوبیا که امروزه زیاد از آن صحبت می‌شود چیست؟ باید گفت که همچون ترس‌های دیگر ازجمله ترس از ارتفاع، ترس از گم شدن، ترس از دست دادن  و… که از کودکی با ما همراه بوده است، این ترس نیز از تکنولوژی ناشی می‌شود که درنتیجه آن، نمی‌توان کاربر را از گوشی، لپ‌تاپ، تبلت و فضای مجازی جدا کرد. البته این واژه که از اصطلاح انگلیسیno-mobile-phone-phobia استخراج شده، تنها واژه مرتبط با سلامت و تکنولوژی نیست و پیش از این نیز واژه‌هایی همچون technophobia و NintendoNobbia مورد استفاده قرار گرفته بود. درباره technophobia باید گفت که در این مورد، فرد از پیشرفت‌های تکنولوژی هراس دارد درحالی که NintendoNobbia که در اواخر دهه 80 و 90 با ظهور کنسول‌های بازی، شایع شد به ترس کاربر از عواقب منفی ظهور کنسول بازی‌های ویدئویی مربوط می‌شد چرا که درآن زمان، کاربران هراس داشتند که این بازی‌ها بتوانند بر فرهنگ جامعه تأثیرگذار باشند.
تعداد زیادی از مردم وقتی متوجه گم شدن یا جا گذاشتن گوشی خود می‌شوند بشدت مضطرب شده و به هر دری می‌زنند تا آن را پیدا کنند واضطراب زیادی وجود آنها را فرا می‌گیرد، البته شاید این استرس و نگرانی تاحدی طبیعی باشد چراکه امروزه گوشی هوشمند به منزله یک دستگاه رایانه محسوب می‌شود و بالطبع اطلاعات زیادی هم روی آن ذخیره شده است ولی وقتی این نگرانی از حد طبیعی فراتر رفته و تبدیل به حالتی بیمارگونه شود، شاهد آن روی سکه استفاده از گوشی‌های هوشمند می‌شویم به این معنا که به جای اینکه گوشی ابزاری در دست کاربر باشد، این کاربر است که خود را در اختیار گوشی هوشمند قرار داده است و درنهایت هم مشکلات بسیاری برای چنین کاربری ایجاد می‌شود.
به‌هرحال نوموفوبیا ترس فزاینده و رو به رشد کاربر است و علاوه بر مشکلات روحی، می‌تواند مشکلات جسمی  برای وی ایجاد کند، هرچند بر سر نشانه‌های این اختلال هنوز اتفاق نظر وجود ندارد و هریک از روانشناسان برخی نشانه‌ها را دلیلی بر وجود آن می‌دانند ولی در کل اضطراب و نگرانی ناشی از دور بودن از گوشی، هدر دادن بیش از حد وقت و سر زدن دائم به گوشی و به خطر افتادن موقعیت شغلی به‌دلیل گذراندن زمان زیاد در فضای مجازی، بخشی از نشانه‌های این بیماری یا اختلال عنوان شده است. از دیگر نشانه‌های نوموفوبیا نیز می‌توان به ترس از آنلاین نبودن، تنگی نفس، سرگیجه، لرزش، تعریق بیش از حد، بی‌نظمی در سرعت ضربان قلب، درد قفسه سینه، حالت تهوع و… اشاره کرد. برخی از کاربران نیز ترس زیادی از تمام شدن باتری تلفن همراه، نداشتن آنتن، تمام شدن اعتبار سیم‌کارت‌های اعتباری و از دست دادن اطلاعات یا اتصال اینترنت دارند،البته مشکلات کاربرانی که از این اختلال رنج می‌برند به همین‌جا ختم نمی‌شود و آنها با مشکلاتی همچون افسردگی، تنهایی، ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی مناسب، اعتیاد به بازی‌های آنلاین و حضور در شبکه‌های اجتماعی مختلف نیز مواجه می‌شوند و در یک کلام می‌توان گفت که این اختلال یا بیماری، ادامه اعتیاد به تلفن همراه و اینترنت است.
نوموفوبیای مردان بیشتر از زنان
با توجه به اینکه برخی، نوموفوبیا را اختلال دنیای مدرن می‌دانند درهمین راستا محققان در کشورهای مختلف نظرسنجی‌های متعددی در این زمینه انجام داده‌اند، به‌عنوان مثال در امریکا بخش عمده‌ای از مردم، کاربر تلفن‌های هوشمند هستند و می‌توانند با کمک آن ایمیل خود را چک کنند، بازی انجام دهند یا در اینترنت به جست‌وجو بپردازند. در یک نظرسنجی که در این کشور انجام شد، 67درصد کاربران اذعان کردند که حتی وقتی گوشی آنها زنگ نمی‌خورد یا هیچ پیام هشداری دریافت نمی‌کنند بازهم گوشی خود را چک می‌کنند که البته این موضوع، یکی از نشانه‌های اعتیاد به گوشی و زنگ خطری برای دارندگان گوشی‌های هوشمند است، به‌عنوان مثال تحقیقی که در بریتانیا روی 2هزار نفر انجام شد نشان داد 53درصد کاربران تلفن همراه از نوموفوبیا رنج می‌برند و بیش از نیمی از پاسخ‌دهندگان حاضر نبودند حتی موقع خواب، گوشی را از خود دور کنند. همچنین این تحقیقات نشان داد که نوموفوبیا درصد بیشتری از مردان را نسبت به زنان درگیر کرده است که این رقم به ترتیب، 58 و 48درصد بود. در این نظرسنجی مشخص شد که بیشتر این افراد در ساعت‌های بدون گوشی، استرسی شبیه به روز عروسی خود یا مراجعه به دندانپزشکی را تجربه کرده‌اند. بخش عمده‌ای از این تعداد، یعنی حدود 55درصد اذعان کردند که ترس‌شان از ناتوانی در برقراری ارتباط با اعضای خانواده یا دوستانشان است چرا که درغیاب گوشی، احساس تنهایی می‌کنند. درمقابل، تنها 10درصد عنوان کردند از اینکه نمی‌توانند با محل کار خود یا مسئولیت‌هایشان ارتباط برقرار کنند ناراحت هستند.
در تحقیقات دیگر هم نتایجی مشابه به دست آمد به‌عنوان مثال در یک تحقیق روی پسران دانش‌آموز و دانشجو مشخص شد که 23درصد آنها در گروهی قرار گرفته‌اند که از نوموفوبیا رنج می‌برند و 64درصد آنها هم در معرض ابتلا به این بیماری هستند. از این گروه تحقیقی تقریباً 80درصد آنها نیزعنوان کردند که روزانه بیش از 70بار به گوشی خود سر می‌زنند بدون اینکه زنگ بخورد یا پیام هشداری دریافت کنند و همچنین بیش از 90درصد آنها هنگام استحمام، دائم نگران از دست رفتن تماس یا پیام‌های خود هستند. دانشمندان دانشگاه هنگ‌کنگ و همچنین دانشگاهی در سئول هم در نظرسنجی‌هایی مشابه به همین نتایج رسیده‌اند و هشدار داده‌اند که باید برای حل این معضل، کاری کرد.
به‌هرحال گوشی‌ها دروازه‌ای به سایت‌ها و سرویس‌های مختلف و اپلیکیشن‌های گوناگون هستند که به ما اجازه می‌دهند بسرعت به محتوای مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنیم حتی اگر در سفر یا بیرون از خانه و دور از سیستم‌های کامپیوترهای خود باشیم و شاید دور شدن از آن کمی برایمان سخت باشد ولی وقتی که این سختی از حدی فراتر می‌رود و بیمارگونه می‌شود، به منزله وجود یک معضل بزرگ است؛ معضلی که در جوامع مختلف رو به گسترش است و البته بسیاری از کاربران هم از مشکل خود اطلاعی ندارند، هرچند هنوز درمان این اختلال به‌طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است ولی از درمان‌های پیشنهادی می‌توان به انواع دارویی و روانشناسی اشاره کرد. برای درمان بدترین فوبیای جهان برخی محققان معتقدند که روانشناس باید از کاربر بخواهد برای مدتی مشخص از گوشی دور باشد و همچنین ارائه تکنیک‌های ریلکسیشن و آرامبخش همچون یوگا نیز بخش دیگری از این شیوه درمانی است؛ شاید چین را بتوان یکی از کشورهای پیشتاز در مقابله با بیماری‌های ناشی از تکنولوژی دانست چرا که در این کشور برای حل مشکل کاربرانی که وابستگی بیش از حد به تلفن همراه دارند، کمپ‌هایی ویژه ایجاد شده است تا معتادان اینترنتی مجبور به ترک این عادت خود شوند. انتظار می‌رود برای درمان اساسی نوموفوبیا هم کشورهایی همچون چین پیشقدم شوند به‌هرحال باید منتظر ماند و دید.

نیم نگاه
نوموفوبیا از اصطلاح انگلیسیno-mobile-phone-phobia استخراج شده و همچون ترس‌های دیگر ازجمله ترس از ارتفاع، ترس از گم شدن، ترس از دست دادن  و… که از کودکی با ما همراه بوده است، این ترس نیز از تکنولوژی ناشی می‌شود که درنتیجه آن، نمی‌توان کاربر را از گوشی، لپ‌تاپ، تبلت و فضای مجازی جدا کرد
تحقیقی که در بریتانیا روی 2هزار نفر انجام شد نشان داد 53درصد کاربران تلفن همراه از نوموفوبیا رنج می‌برند و بیش از نیمی از پاسخ‌دهندگان حاضر نبودند حتی موقع خواب، گوشی را از خود دور کنند. همچنین این تحقیقات نشان داد که نوموفوبیا درصد بیشتری از مردان را نسبت به زنان درگیر کرده است که این رقم به ترتیب، 58 و 48درصد بود