معضل قلیانی شدن دخترها

تاريخ قطعي ورود تنباكو به ايران را نمي توان تعيين كرد. ولي بي شك توتون و تنباكو همراه با دست اندازي پرتقالي‌ها به خليج فارس (913 هجري قمري) به ايران وارد گرديده است. اما طرز استفاده توتون و تنباكو در ايران تغيير يافت و ايرانيان لوازمي برابر ذوق خود براي دودكشي ايجاد كردند.

وسيله‌اي كه اروپاييان براي دود كردن به كار مي‌بردند، عبارت بود از پيپهاي كوچكي كه از فلز يا سفال يك پارچه ساخته مي‌شد.

در ايران اين پيپها اقتباس شد و به صورت چپقهاي دسته بلند درآمد. چنان كه در ويژگي هاي زندگي ايراني گفتيم، اين وسيله كشيدن توتون نيز با ذوق و هنر ايراني در هم آميخت، و پيپ ساده تبديل به چپق گرديد، و در تزيين آن سليقه خاص ايراني به كار رفت و چپق هاي ايراني با انواع مختلف تزيينات آراسته گرديد.

علاوه بر چپق كه تقليدي از پيپ فرنگي بود، وسيله ديگري براي دود كردن تنباكو به نام قليان توسط ايرانيان اختراع و ايجاد گرديد.

بنابراين مي توان گفت كه در سال 942، يعني 29 سال پس از ورود پرتقالي‌ها به خليج فارس، قليان كشيدن در ايران رواج يافته است.،چپق و قليان هر دو در نيمه اول قرن دهم هجري در ايران رواج يافته است. در سلطنت شاه عباس بزرگ كشيدن چپق و قليان متداول بود.

*فراگیری استعمال دخانیات در بین جوانان و نوجوانان

استفاده از سیگار و دیگر انواع دخانیات، امروزه در بین نسل جوان و نوجوان جامعه به یک اپیدمی تبدیل شده، طوری که احساس می شود دختران به شدت گوی سبقت را از پسران ربوده اند. استفاده از سیگار و دیگر انواع دخانیات، ابتدا به صورت یک موضوع جذاب تلقی می‌شد و به عنوان یک تفنن غربی وارد جامعه ما شد. ولی در فرهنگ ایرانی مصرف دخانیات همواره یک رفتار مردانه تلقی می‌شده به همین دلیل همیشه از سوی جامعه، غیر از بدی خود سیگار، مصرف آن توسط زنان زشتی مضاعفی را به دنبال داشت. این حرکت از دید فرهنگ عامه زشت، قبیح و دور از شرع و عرف تلقی می‌گردید.

در حال حاظر به شدت آمار گرایش این قشر از جامعه به ویژه دختران جوان افزایش بافته است. جامعه سنتی در حال گذر همیشه با آسیب هایی همره بوده،جامعه ایرانی نیز از این مساله مستثنی نیست.

پدیده مصرف قلیان و دیگر انواع دخانیات گرچه هیچ وقت درفرهنگ ایرانی پذیرفته نشده اما در بررسی علت  گرایش دختران به قلیان به تاریخچه قلیان در ایران برخوردمی کنیم. در گذشته در مصرف قلیان خانواده های پادشاهان به خصوص در دوره قاجار این شیوه رواج داشته است. بسیاری از عکس و نقاشی هایی که از آن زمان باقی مانده زنان دوران قاجار را در حال کشیدن قلیان نشان می دهد.

در مصاحبه ای که با دانشجویان دختر یکی از مراکز آموزشی ساری انجام شده است،آن ها سه عامل،تفریح،فشار همسالان،برابری با پسرها را از جمله عومل گرایش دختران به قلیان عنوان کردند.

در این گزارش از مقاله خانم ها لیلا حمزه گردشی، زینب حمزه گردشی، نیره اعظم حاجی خانی به ترتیب

دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم تحقیقات تهران، کارشناس بهداشت عمومی دانشگاه علوم پزشکی مازندران،عضو هیات علمی گروه مامایی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشجوی دکترای تخصصی بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی تهران وکارشناس ارشد مامایی، عضو هیات علمی گروه مامایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان استفاده شده است.

در چکیده ای از این مقاله آمده است؛احساس لذت و شادمانی همزمان با مصرف قلیان توسط تمام دختران مصرف کننده بیان شد. علاوه براین  دختران با کشیدن قلیان در مکان های عمومی احساس غرور و بزرگی می کردند، و احساس می کردند که از محدودیت های زنانه عبور کردند.

مضمون دیگری که از مصاحبه ها انتزاع شد، تاثیر بی تفاوتی خانواده نسبت به رفتارهای نوجوان، مشکلات ارتباطی والد- نوجوان، الگوبرداری از والدین مصرف کننده و فشار و تشویق همسالان برای مصرف قلیان بود.عوامل اجتماعی تسهیل کننده مصرف قلیان از دیدگاه نوجوانان دختر، مقبولیت اجتماعی مصرف قلیان توسط زنان نسبت به سایر مواد دخانی، دسترسی آسان و ارزان در قهوه خانه های سنتی بیان شد.

از نظر دختران، چون قلیان قدمت زیادی دارد تاریخی و سنتی بوده ،هیچ وقت در تاریخ ما برای زنان ممنوعیت نداشت؛ بنابراین برای فرد، خانواده و اجتماع قابل پذیرش می باشد.

نتایج مطالعه حاضر مطابق با بررسی جهانی مصرف دخانیات نشان داد که دختران تمایل زیادی به مصرف سایر محصولات دخانی به غیر از سیگار مانند قلیان دارند. این مساله به فقدان نظارت دقیق و رفتار پذیرفته شده اجتماعی در مورد مصرف قلیان برمی گردد.

نتایج مطالعه حاضر حاکی از تاثیر بالای همسالان بر تجربه و تداوم مصرف قلیان می باشد. این موضوع مشابه با الگوی سوء مصرف مواد، انعکاسی از تغییرات اجتماعی و محیطی در دوره نوجوانی است. این موضوع ممکن است به تعاملات اجتماعی با همسالان و فرایند اجتماعی شدن نوجوان برگردد. نوجوانان به دنبال فرصت هایی هستند که با همسالان خود ارتباط برقرار کنند؛ بنابراین مصرف قلیان ممکن است برای نوجوانان جذاب و پذیرفته شده باشد.

یافته های ما حاکی از تاثیر بالای همسالان، نرم های اجتماعی و دسترسی آسان به قلیان در سفره خانه های سنتی بر گرایش نوجوانان به مصرف قلیان است. بنابراین سیاست ها و برنامه های ارتقای سلامت نه تنها باید به اجرای قوانین منع فروش دخانیات به نوجوانان زیر 18 سال توجه داشته باشند، بلکه باید بر روی پذیرش اجتماعی مصرف قلیان در دختران نیز تمرکز داشته باشند.

تدوین برنامه های ارتقای سلامت نوجوانان دختر با تمرکز بر پیشگیری از مصرف قلیان پیشنهاد می شود. از آن جایی که در جامعه ما مصرف قلیان یک تابو نیست، بنابراین برنامه های پیشگیری از مصرف قلیان باید بر زیان های سلامتی آن تاکید کند.

* کسب شخصیت اجتماعی کاذب بااستعمال دخانیات

یک مدرس دانشگاه در این رابطه می گوید: یک نگاه تاریخی در این ارتباط مطرح است و بعد از وقوع انقلاب صنعتی  در اروپا ،زنان به عرصه اجتماع و فعالیت های اجتماعی  وارد شدند.

احمد علی باقری با بیان این که در آن مقطع زنان آمادگی لازم را برای ورود به تمام عرصه های اجتماع نداشتند،گفت:عدم آمادگی لازم برای ورود به اجتماع باعث شده تا زن ها در معرض خطرات وآاسیب های اجتماعی قرار گیرند.

وی افزود: اشتغال والدین و نظارت کافی آن ها بر فرزندان زمینه را برای آسیب های اجتماعی فرزندان بیشتر کرده است.

باقری با بیان این که در جامعه امروز والدین بیشتر به فکر تامین نیازهای مالی فرزندان خود هستند تانیازهای  روحی روانی آن ها،تصریح کرد:عدم برنامه ریزی مناسب و پر کردن اوقات فراغت فرزندان،زمینه گرایش دختران به تفریحات نامناسب را فراهم می کند.

وی خاطر نشان کرد: البته نباید از نقش رسانه های نوین مانند ماهواره و اینترنت در گسترش و اشاعه انحرافات اجتماعی غافل ماند.

این مدرس دانشگاه با تاکید بر این که عدم آشنایی و آموزش کافی دختران جوان از مضرات و معایب مواد دخانی خود به عنوان عامل مهم در این بخش می باشد،بیان کرد:جوانان روحیه کنجکاوی دارند و برای این که بخواهند با پسرها رقابت کنند در صدد شبیه سازی با مردان بر می آیند.

وی افزود: دختران جوان برای کسب پرستیژ اجتماعی کاذب در بین دوستان و هم سن و سالان اقدام به کشیدن سیگار و قلیان می کنند.

باقری، عدم برنامه ریزی مناسب برای غنی سازی اوقات فراغت،عدم اشتغال و نداشتن فعالیت های مثبت را از جمله عوال تاثیرگذار در گرایش جوانان به تفریحات کاذب عنوان کرد.

وی یادآورشد: عوامل متعددی در آسیب و انحرافات اجتماعی نقش دارد،گرایش به سیگار و مواد دخانی یکی از انحرافات اجتماعی به شمار می آید.

*زنان زودتر می میرند

به تدریج مصرف سیگار و سایرمحصولات دخانی، به صورت عادی و اعتیادی خطرناک در بین زنان و دختران  جامعه نمود پیدا کرد. به گونه‌ای که آمار تکان‌دهنده افزایش مرگ و میر و عوارض ناشی از سیگار در زنان، گواهی بر این ادعاست. تعدادی از زنان در سایه‌ی زن‌سالاری و نزدیک شدن به جامعه مردان، راهی جز خودنمایی توسط سیگار کشیدن ندارند. این مساله به‌خصوص در بین زنان و دخترانی که وارد محیط‌های کاری و تحصیلی و دانشگاهی می‌شوند، چشمگیرتر است. اکنون ما شاهد این جریان و افزایش بی‌سابقه آمار در دختران دانشجوی سیگاری هستیم. این مساله وقتی حساسیت خود را نشان می‌دهد که بدانیم مصرف دخانیات، شایع‌ترین علت قابل پیشگیری مرگ و میر در زنان می‌باشد. ناقوس مرگ برای زنان معتاد به دخانیات، ۱۴ سال زودتر به صدا درمی‌آید، اگر مصرف سیگار در زنان و دختران جوان را با نگاهی متفاوت بررسی کنیم، می‌بینیم که این سکانداران خانواده و این مادران فردا، چگونه با مصرف دخانیات نه تنها خانواده، بلکه جامعه را نیز دچار مشکل می‌کنند. افزایش استعمال دخانیات در میان دختران جوان که مادران فردا می‌باشند، تهدیدی جدی برای نسل آینده است. این درحالی است که سن استعمال دخانیات در دختران کاهش یافته و طبق آمار، مصرف سیگار و دیگر انواع دخانیات مانند قلیان، در مکان‌های عمومی و پارک‌ها توسط دختران روندی رو به رشد دارد و با این رشد روزافزون مصرف دخانیات از سوی زنان و دختران، در آینده‌ی نزدیک با یک همه‌گیری سرطان ریه در زنان جوان روبه‌رو خواهیم شد. زیرا زنان سیگاری در برابر مردان سیگاری شانس ابتلای بیشتری به سرطان ریه را دارند. آمار نشان داده که سرطان ریه حتی بیش از سرطان سینه جان زنان را در معرض تهدید قرار می‌دهد. از سوی دیگر زنان سیگاری بیشتر در معرض حملات قلبی، انواع سرطان‌ها و مشکلات دهان و ریه قرار دارند.

* مسولان سلامت کشور هوشیار باشند

یک متخصص ترک اعتیاد در این ارتباط می گوید:وجود رطوبت در قلیان باعث جذب بیشتر مواد سمی به بدن می شود.دکتر جمال باقری با بیان این که میزان مضرات توتون،تباکو و سیگار با هم برابر است،گفت:برخی ها تصورشان بر این است که مصرف قلیان ضررش کمتر از سایر مواد دخانی است اما به یاد داشته باشیم که قلیان هم زمینه اعتیاد را فراهم می کند.

وی تاکید کرد:مواد شیمیایی در توتون های صنعتی همانند “هیدروکربن های آروماتیک” که باعث معطر شدن توتون ها می شود، حساسیت و آلرژی را در بدن  به دنبال داردو اثرات سرطان زایی آن همانند سایر مواد دخانیات است.

باقری با اشاره به  اختلاف دولت با وزارت بهداشت بر سر منع استعمال قلیان در مکان های عمومی  و سفره خانه ها، تصریح کرد:هنوز بعد از سال ها دولت نتوانسته قانون مدونی را در این زمینه ارایه دهد.

وی  با بیان این که گرایش سن مصرف در جامعه پایین آمده است،خاطر نشان کرد: گرایش جنسی استعمال به انواع مواد دخانی و مخدرنسبت خانم ها به آقایان نیز بالارفته است.

باقری تصریح کرد: این مساله همانند زنگ خطری است که به صدا در آمده و باید مورد توجه مسولان سلامت کشور قرار گیرد.

*لذت استعمال قلیان در بین دختران جوان

محبوبه 25 ساله- دانشجو می گوید:من خودم قلیان می کشم با آن که می دانم مضر است اماخیلی هم از کشیدن آن لذت می برم .

وی افزود:معمولا با دوستان که دور هم جمع می شویم برای تفریح و سرگرمی این کار و انجام می دهیم.

این دانشجو ادامه می دهد : ما هیچ سرگرمی دیگه ای نداریم و قلیان بهونه خوبی است برای سرگرمی، ما حتی نمی توانیم با دوستان خود به پارک یرویم چون محیط پارک ها برای دور هم نشینی مناسب نیست اما وقتی که به سفره خانه می رویم دیگر آن نگاه های سنگینی که در پارک ها وجود دارد نیست به خاطر این که می گویند چند دختر جوان دورهم جمع شده و قلیان می کشند.

وی یادآورشد:البته این بستر را جامعه برای ما فراهم کرده است.

پرستو مرادی 22 ساله در این ارتباط گفت:بنده به شخصه از از این که دختر خانم ها در مکان های عمومی مبادرت به این کار می کنند خوشم نمی آید،به اعتقاد بنده کشیدن قلیان برای جلب توجه است.

وی ادامه داد:زمانی که در جمع دوستان قرار می گیرید وقتی می بینید همه قلیان می کشند شما هم برای این که کم نیاورید قلیان می کشید حتی خودم هم یک بار این کارو انجام دادم.

فرد دیگری که خود را نگار 17 ساله معرفی می کند می گوید: من ورزش می کنم به نظر من قلیان پایه انحراف جوانان می باشد،حتی بعضی ها اعتقاد دارند که کشیدن قلیان ایرادی ندارد و بعضی  از دختر ها برای این که کم نیارند در کنار دوستانشان قلیان می کشند.

الهام اکبر زاده ،19 ساله در این ارتباط می گوید:دختر ها برای پز دادن و برای این که بگویند بزرگ شده ایم قلیان می کشند، به اعتقاده بنده بیشتر هدف آن ها کلاس گذاشتن است.

شخص دیگری که خود را منیر السادات حسینی معرفی می کند می گوید:19 سال دارم و اصلا قلیان مصرف نمی کنم و احساس می کنم این کار بیشتر برای جلب توجه صورت می گیرد.

وی افزود:دختر ها با این کار می خواهند اعلام موجودیت کنند.

سمیه 28 ساله هم بیان کرد:خانواده در این ارتباط نقش بسیار تاثیرگذاری دارند،بسیاری از خانواده ها در دورهم نشینی ها مبادرت به کشیدن قلیان می کنند که فرزندان هم به تاسی از آن ها این کار و انجام می دهند.

وی گفت: فرزندان این کار را نوعی تفریح سالم می دانند و دختر خانم ها برای برابری با پسرها قلیان مصرف می کنند.

مریم 27 ساله هم می گوید: زمانی که به اتفاق دوستان خود دور هم جمع می شویم  برای تفریح قلیان می کشیم، محلی برای تفریح نداریم حتی دیگر نمی شود به پارک هم برویم.