نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد: به ازای هر 11 کودک، یک کودک بدون مصرف صبحانه به مدرسه می‌رود و بی‌اشتهایی، مواد غذایی غیردلخواه و بی‌توجهی مادر، سه عامل مهم صبحانه نخوردن دانش‌آموزان است.
به گزارش سرویس پژوهشی ایسنا، تغذیه به عنوان یک عامل زیر بنایی در سلامتی و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر بوده و سوءتغذیه با کاهش دقت و تمرکز ذهنی و افت تحصیلی همراه است. علاوه بر این، توسعه اقتصادی – اجتماعی جوامع، ارتباط مستقیمی با وضعیت تغذیه مردم آن ناحیه دارد. همچنین برنامه‌های ویژه تغذیه در مدارس و محل کار، اثر قابل توجهی بر میزان کارایی و مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها دارند. در هر نظام اجتماعی – اقتصادی برنامه‌های تغذیه‌ای باید مورد توجه قرار گرفته و اهداف تغذیه در تمام برنامه‌های توسعه ملی گنجانده شوند.
صبحانه یکی از وعده‌های اصلی غذایی است که در تامین نیازهای تغذیه‌ای و افزایش میزان کارایی ذهنی نقش مهمی دارد. اثر تغذیه نامناسب به خصوص در ابتدای زندگی بر کاهش توانمندی‌های ذهنی به خوبی شناخته شده است و توجه به این امر عمدتا به عملکرد مطلوب ذهنی در کلاس‌های درس برمی‌گردد. از صبحانه به عنوان مهمترین وعده غذایی روزانه یاد می‌شود؛ زیرا پس از دوره گرسنگی شبانه قرار گرفته و حذف آن می‌تواند سبب کاهش مقدار مواد مغذی در دسترس مغز و در نهایت افت عملکرد شناختی شود.
خطر افزایش عادت حذف صبحانه در دانش‌آموزان
بررسی‌ها نشان می‌دهد که حذف صبحانه در بین کودکان معمول بوده و این عادت در حال افزایش است. اگرچه برآورد دقیقی از تعداد دانش‌آموزانی که بدون مصرف صبحانه یا گرسنه به مدرسه می‌روند وجود ندارد، اما گرسنگی موقت یا کوتاه مدت، وضعیتی فراگیر در کشورهای در حال توسعه است و این امر می‌تواند بخشی از تلاش نظام آموزشی را در رسیدن به اهداف خود متزلزل کند؛ لذا ضروری است موانع رسیدن به وضعیت مطلوب تغذیه‌ای در مدارس شناسایی و برطرف شود.
بر همین اساس، پژوهشی در کشور بر روی 7 هزار و 426 دانش‌آموز مقطع ابتدایی (3786 پسر و 3640 دختر) از 12 مدرسه در مناطق شهری و روستایی استان گلستان که به طریقه نمونه‌گیری دو مرحله‌ای خوشه‌ای و تصادفی ساده انتخاب شده‌اند، به اجرا درآمده است. بافت اجتماعی استان گلستان به گونه‌ای است که قومیت‌های متعددی در آن زندگی می‌کنند که عمدتا از قومیت‌های فارس (محلی)، ترکمن، سیستانی و بلوچ هستند.
در این پژوهش، میزان تحصیلات والدین شرکت‌کنندگان به سه طبقه بی‌سواد، دیپلم و دارای تحصیلات دانشگاهی تقسیم‌بندی شده است. همچنین 51.1 درصد شرکت‌کنندگان آن را پسران و 48.9 درصد را دختران دانش‌آموز تشکیل داده‌اند. 48.3 درصد افراد مورد مطالعه ، شهری و 51.7 درصد نیز روستایی بودند.
پسران بیش از دختران صبحانه می‌خورند
یافته‌های این پژوهش نشان داد: به طور متوسط 91.7 درصد دانش‌آموزان قبل از عزیمت به مدرسه صبحانه مصرف می‌کردند که این نسبت در پسران 2.2 درصد بیشتر از دختران و اختلاف از نظر آماری معنادار بود.
میزان مصرف صبحانه دانش‌آموزان مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیردولتی!
بر اساس این نتایج، اگرچه میزان مصرف صبحانه در مناطق روستایی 1.2 درصد بیش از مناطق شهری بود، ولی این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار نیست. همچنین میزان مصرف صبحانه در مدارس دولتی 8.7 درصد بیشتر از مدارس غیردولتی بوده و اختلاف از نظر آماری معنی‌دار است.
اختلاف قومیت‌ها در میزان مصرف صبحانه
طبق نتایج به دست آمده مصرف صبحانه در کودکان قومیت ترکمن به طور معنی‌داری بیش از کودکان قومیت‌های دیگر بوده و بین سه قومیت تعریف شده در این مطالعه، کودکان فارس، میزان مصرف صبحانه کمتری داشتند، و اختلاف بین قومیت‌ها نیز از نظر آماری معنی‌دار بود.
کاهش مصرف صبحانه با افزایش سن دانش‌آموزان
همین نتایج نشان می‌دهد: میزان مصرف صبحانه بین پایه‌های مختلف تحصیلی اختلاف آماری معنی‌داری داشته و به طور نسبی میزان مصرف صبحانه با افزایش سن، کاهش نشان می‌دهد.
وضعیت اقتصادی بهتر، مصرف صبحانه کمتر!
میزان مصرف صبحانه در کودکانی که از خانوارهای با وضعیت اقتصادی خوب بودند کمتر از گروه‌های اقتصادی دیگر و در مقایسه با کودکان خانوارهای ضعیف، 4.7 درصد کمتر بوده و اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بوده است.
رابطه معکوس سواد مادر با مصرف صبحانه دانش‌آموز
سطح سواد والدین با میزان مصرف صبحانه دانش‌آموزان ارتباط معکوسی داشت و سواد مادر بیش از سواد پدر در این پدیده موثر بود. میزان مصرف صبحانه فرزندان مادران بی سواد 14 درصد بیش از کودکان مادران با تحصیلات دانشگاهی و اختلاف از نظر آماری معنادار بود.
تاثیر تعداد افراد خانوار بر میزان مصرف صبحانه
یافته‌های این پژوهش نشان داد: تعداد افراد خانوار نیز بر میزان مصرف صبحانه دانش‌آموزان موثر بوده و در خانوارهای 6 نفره و بالاتر 13.44 درصد بیش از خانوارهای 3 نفره مشاهده شده است که اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود.
اختلاف معنادار میزان مصرف صبحانه کودکان پدران شاغل و بیکار
میزان مصرف صبحانه در کودکان مادران خانه‌دار به طور معنی‌داری بیش از کودکان مادرانی بود که شغل‌های دیگر داشتند و اختلاف بین آنها از نظر آماری معنی‌دار است.
همچنین میزان مصرف صبحانه در کودکان پدران شاغل 16.9 درصد بیشتر از پدران بیکار بوده و اختلاف از نظر آماری باز هم معنی‌دار بود.
جمع‌بندی چهار عامل صبحانه مصرف نکردن دانش‌آموزان
بر اساس یافته‌های این پژوهش، در مجموع می‌توان گفت علت عدم مصرف صبحانه دانش‌آموزان در قالب چهار عامل: بی‌اشتهایی کودک، نبود غذای مورد علاقه در وعده صبحانه، بی‌توجهی مادر به صبحانه کودک و عوامل دیگر به ترتیب با سهم 70.1 درصد، 11.7 درصد، 5.2 درصد و 13 درصد دسته‌بندی می‌شوند.
نداشتن غذای مورد علاقه، کودکان روستایی را در مصرف صبحانه بیشتر آزار می‌دهد
افته‌های این تحقیق محققان کشور همچنین نشان داد: بین دو جنسیت دانش‌آموزان اختلاف آماری در مصرف صبحانه مشاهده نشده است، ولی دختران، عامل بی‌اشتهایی را بیش از پسران در کاهش مصرف صبحانه دخیل دانسته‌اند. همچنین اختلاف آماری معنی‌داری از نظر عوامل مذکور بین دانش‌آموزان مناطق شهری و روستایی مشاهده شد. دانش‌آموزان روستایی 6.8 درصد بیش از دانش‌آموزان مناطق شهری، نداشتن غذای مورد علاقه را عامل عدم دریافت صبحانه تلقی می‌کردند و در عین حال بی‌اشتهایی در دانش‌آموزان شهری به طور معنی‌داری بیش از دانش‌آموزان روستایی بود.
تفاوت علت عدم مصرف صبحانه دانش‌آموزان در مدارس دولتی و غیردولتی
یافته‌ها حاکیست: از نظر نوع مدرسه، نداشتن غذای مورد علاقه از نظر دانش‌آموزان مدارس غیر دولتی، 10 درصد بیشتر از مدارس دولتی، به عنوان علت عدم مصرف صبحانه مطرح شده و بی‌اشتهایی به عنوان عامل عدم دریافت صبحانه در مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیر دولتی اعلام شد.
تفاوت قومیت‌ها در بی‌انگیزگی مصرف صبحانه
همچنین عوامل موثر بر عدم مصرف صبحانه بین قومیت‌ها از نظر آماری معنی‌دار بود . مولفه نداشتن غذای دلخواه در وعده صبحانه در قومیت سیستانی و مولفه بی‌اشتهایی در قومیت فارس به عنوان مهمترین عوامل کاهش دهنده مصرف صبحانه شناخته شد.
فقدان غذای مورد علاقه در سفره صبحانه دانش‌آموزان پدران بیکار
یافته‌های این تحقیق همچنین حاکیست: کودکانی که وضعیت اقتصادی ضعیفی دارند، 14.9 درصد بیش از کودکانی که وضعیت اقتصادی خوبی دارند، مولفه نداشتن غذای مورد علاقه را علت عدم مصرف صبحانه اعلام کرده‌اند، درحالیکه بی‌اشتهایی به عنوان عامل عدم مصرف صبحانه در این گروه، 14.7 درصد کمتر از گروه دانش‌آموزان با وضعیت اقتصادی خوب بوده است.
اگرچه با افزایش تعداد اعضای خانوار نداشتن غذای مورد علاقه در وعده صبحانه به عنوان عامل عدم دریافت صبحانه افزایش نشان داده، ولی اختلاف از نظر آماری معنی‌دار نبوده است. دانش‌آموزانی که پدرشان بیکار بودند، 30.9 درصد بیش از دانش‌آموزان فرزندان شاغل نداشتن غذای مورد علاقه را علت اصلی عدم دریافت صبحانه اظهار کردند و در عین حال بی‌اشتهایی در این گروه کمتر بود.
تفاوت دانش‌آموزان دارای والدین بی‌سواد و تحصیل‌کرده در مصرف صبحانه چیست؟
دانش‌آموزانی که والدین بی سوادی داشتند نداشتن غذای مورد علاقه و دانش‌آموزانی که والدین با تحصیلات دانشگاهی داشتند، بی‌اشتهایی را بیش از عوامل دیگر، علت عدم دریافت صبحانه اعلام کردند. عامل سواد پدر و مادر به طور معنی‌داری در میزان مصرف صبحانه موثر بوده است.
نگاهی کلی به تفاوت‌های دانش‌آموزان در صبحانه نخوردن
نتایج در مجموع یافته‌ها نشان می‌دهد: شانس عدم دریافت صبحانه در کودکانی با پدران بدون شغل 2 برابر کودکان با پدران شاغل، در کودکان با مادران دارای تحصیلات دانشگاهی 1.74 برابر کودکان با مادران بی‌سواد، در پسران کمتر از یک برابر دختران، د ر مناطق شهری بیش از یک برابر مناطق روستایی، در خانوارهای با وضعیت اقتصادی متوسط بیش از یک برابر خانوارهای با وضعیت اقتصادی خوب
بوده است.
کاهش مصرف صبحانه با افزایش سن دانش‌آموز
طبق یافته‌های این پژوهش، با افزایش سن، میزان مصرف صبحانه روند رو به کاهش داشته و حتی در شرایط تعدیل یافته این روند باقی می‌ماند. مطالعات انجام شده در نقاط دیگر دنیا نیز با نتایج مطالعه حاضر در این خصوص همسو بوده است.
این درحالیست که نتایج پژوهش تاکید می‌کند: عدم دریافت صبحانه در سنین بالاتر ممکن است به دلیل توجه کمتر والدین به فرزندان بزرگتر و تغییرات هورمونی بدن به دلیل رشد و نمو باشد که سبب تغییراتی در سطح اشتهای فرزندان می‌شود. یک پژوهش در آ‌مریکا هم نشان داده است که جوانان کمتر از نوجوانان تحت تاثیر رفتارهای تغذیه‌ای در محیط خانه قرار می‌گیرند و میزان مصرف صبحانه در آنها کمتر است.