اهمیت اشتغال به علوم قرآنی-تفسیر بسم الله/ درس تفسیر آیت الله عباسی خراسانی
لینک منبع اصلی محتوا : در مدرسه فقهات، مدرسه فیضیه، درس تفسیر آیت الله عباسی خراسانی
موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره نساء)/سوره نساء آیه اول /اهمیت اشتغال به علوم قرآنی-تفسیر بسم الله
1- اهمیت اشتغال به علوم قرآنی
بهترین دروس، درس قرآن و بهترین اشتغالات، اشتغال به علوم قرآنی است. همه علوم مقدمه فهم آیات الهی است. ذات حضرت حق آیات را فرستاده است و آنها را تحویل می‌گیرد. تحویل انسان داده شده است و همین آیات را باید تحویل بدهد. هرچه حشر و نشر انسان با این آیات و درجات باشد، بهتر است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: ان درجات الجنة عدد آی القرآن، فاذا دخل صاحب القرآن الجنة قيل له : ارقأ واقرأ لكل آية درجة فلا تكون فوق حافظ القرآن درجة.[1] می‌توان گفت هدف خلقت این است که انسان به کمال برسد و نماد کمالات بهشت است. در مباحث معرفتی نظرمان این است که غرض اولی ذات مطلق الهی است. وجود صمدی است. بهشت غرض میانی است. این غرض در سیر و سلوک قریب است. انسانی که بهشت طلب است، به تلاوت آیات است. خداوند رحمت کند بزرگان را و حضرت علامه حسن زاده رضوان الله تعالی علیه که سالگردشان است. مجمع البیان را که در محضر این بزرگ بودیم بسیار می‌فرمودند که آقاجان من انسان باید به استنطاق آیات قرآن برسد. عجیب است. این آیات صامت را آیات گویا کند. آیات گویا که کرد، در مقام تغییر و تحول قرار می‌گیرد. آیات بر نفس انسان می‌نشیند، انسان خواسته و اراده و عزم پیدا می‌کند. این عزمش تبدیل به خدا خدا می‌شود. به غلط گفته می‌شود دعاهای لفظی دعاست. دعای واقعی حقیقت وجودی انسان است. امام راحل و مرحوم آقای شاه‌آبادی استادشان را خدا رحمت کند که می گفتند دعا قرآن صاعد است. خدا آیات می‌فرستد و آیات تحویل می‌گیرد.
2- تلاوت قرآن پیش نیاز دعا
از امام صادق علیه السلام سؤال کردند قرآن بخوانیم یا دعا؟ فرمودند دعا بخوانید. قرآن خواندن پیش‌نیازی برای دعا خواندن است. مجهول مطلق را نمی‌شود خواست. آیات قرآن معرفت ما را باز می‌کند. دل ما باز می‌شود. مقایسه دعا و قرآن در قدم اولی باید قرآن خواند. تا قرآن نخواند نمی‌داند چه بخواهد. بر جان که نشست می‌داند که چه باید بخواهد. حضرت فرمودند دعا افضل است. افضلیت نه اینکه در مقام حقیقت باشد، بلکه تعیّن قرآن افضل است. قرآن خوانده و راه افتاده حال وجودش کمال التجا است. حقیقت ﴿اَمَّن یُّجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوءَ﴾[2] شده است. اینها نماد آن حقیقت وجودی است. آن دعا بی‌اجابت نیست. دعا می‌شود علت، معلولش اجابت است.
انسانی که تلاوت داشته دعای او مبسوط‌ترین آیه قرآن است. آیه بسم الله الرحمن الرحیم است. به قدری که این آیه در قرآن تکرار شده است آیه دیگری تکرار نشده است. آیه رحمت و مغفرت است. تمام تصرفاتی که یک عارف و یک عالم و حکیم و مفسر و فرد رسیده به آیات، دارد، به بسم الله الرحمن الرحیم است. استادشان در دفتر دل می‌فرمودند کُنه عارف بسم الله الرحمن الرحیم است. بین اینها تساوی است. مانند الانسان حیوان ناطق است. جدایی ندارد. تمام حرکات دیگر از ایجاد ابدال و امثال و طی الارض و ایجاد نفوس دیگر و مانند آن همه اینها به ارادات نفسانیه و مراتب آیات قرآنی و کُنه بسم الله الرحمن الرحیم است. غرض اینکه خداوند آیات فرستاده است و آیات تحویل می‌گیرد. باید سراغ این آیات برویم.
3- تمام علوم پیش نیاز رسیدن به قرآن
تمام علوم دیگر را پیش‌نیاز رسیدن به قرآن می‌دانیم. برهان، مقدمه عرفان است و عرفان، مقدمه قرآن است. برهان و عرفان و قرآن جدایی ندارند. حتی علم تفسیر اصطلاحی را مقدمه می‌دانیم.
4- راه رسیدن به آیات قرآن
رسیدن به این آیات یک راه بیشتر ندارد. و آن این است که انسان از راه وجودی نفس حرکت کند؛ نه راه ماهوی. نه از راه خصوصیات مادی و علمی که عرض نفس است؛ بلکه آنی که جزو وجود انسان شده است. خطابات رجوع الی الله همه خطاب به نفس است.
اولین مرحله حشر و نشر با قرآن خواندن و تأمل در قرآن است. وقتی عینیت پیدا کرد، نفس زیر و رو می‌شود و حقایق به وجود می‌آید.
5- مرتبط بودن بسم الله در صدر سوره با سُور قبل
بارها در سوره‌های دیگر عرض کردیم، بسم الله الرحمن الرحیم در صدر سوره‌های قرآنی مرتبط با سوره قبلی و سوره جدید است. آیات الهی گسسته نیستند؛ بلکه پیوسته هستند. آیات الهی گرچه در مقام تنزیل برای هر موردی شأن نزول دارند، ولی همه به لحاظ اینکه آیه و آیات هستند، جدای از هم نیستند. مرحوم طبرسی در مجمع البیان این ارتباطات را بیان می‌کنند.
در آخرین جلسه سال گذشته در تفسیر آیه 200 ام سوره مبارکه آل عمران عرض کردیم اگر قرار باشد بگوییم آیه بسم الله در سوره بقره و آل عمران کدام آیاتش مفسر است؟ مانند شکل مخروطی است که رأس و قاعده‌ای دارد که حالاتش شبیه به هم است. رأس مخروط مانند بسم الله است و قاعده آیاتی که تفسیر کننده بسم الله است.
6- مشترک معنوی بودن بسم الله
الفاظ در بسم الله واحد است ولی معانی متعدد است. مشترک معنوی قرآنی است. معانی مختلف است. هر بسم الله در هر سوره‌ای معنای خاص خودش را دارد.
در سیر و سلوک عملی نیز هر بسم الله الرحمن الرحیمی که هر کس هر کجا بگوید با حالات ضمیمه شده خاص به خودش است. کل امر ذی بال لم یبدء ببسم الله أو بحمد الله فهو ابتر؛[3] هر کار دارای اهمیت که با بسم الله شروع نشود نا تمام است. کارهای کوچک و بزرگ را حتما با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کنید. آغاز و پایان و وسط خلقت با این حقیقت است. بسم الله الرحمن الرحیم در هر سوره‌ای معنای خاص به خودش را دارد. بسم الله در هر سوره جزو سوره است. در نماز آیات و تقسیم سوره، خود بسم الله آیه‌ای از آیات است. هنوز قرآنی چاپ نشده که بسم الله را جزو آیات سوره حساب کند. برخی از کُتّاب قرآن در قدیم رعایت می‌کردند. مجمع البیان به تصحیح علامه شعرانی که از نسخه‌های مصحح مجمع است این را رعایت کرده است. ایشان انسان قرآنی عجیبی بودند. شمارش‌های آیات قرآن این طور متفاوت است. 6236 آیه به نظر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در قرآن هست.